Vrach faoliyatining huquqiy asoslam
“Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida”
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida”
0 ‘zbekiston Respublikasi Qonuni Mazkur Qonun 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1996 yil 29 avgustda qabul qilinib, shu yilning 14 sentyabridan kuchga kirgan. Qonun 6 qism, 47 moddadan iborat. Ta’kidlash lozimki, shundan so‘ng o ‘tgan davrda ushbu Qonunni mukammalashtirish maqsadida unga qator o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritilgan. Qonunning birinchi qismi “Umumiy qoidalar” deb nomlangan. Xususan, 2-moddada fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining quyidagi asosiy vazifalari qayd etilgan: - fuqarolaming sog‘liqni saqlashga doir huquqlari davlat tomonidan kafolatlanishini ta’minlash; - fuqarolaming sogiom turmush tarzini shakllantirish; - fuqarolaming sogiom turmush tarzini shakllantirish; - davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalarining fuqarolaming sog‘lig‘ini saqlash sohasidagi faoliyatini huquqiy jihatdan tartibga solish. Yuqorida keltirilganlardan uchinchi vazifani alohida sharhlash lozim. Umum qabul qilingan fikrga ko‘ra, inson salomatligining taxminan 48-52% - turmush tarzi, 18-20% - nasi va irsiy xususiyatlar, 18-20% - ekologik omillar va, nihoyat, 8-10% - unga ko‘rsatiladigan tibbiy yordam bilan bogiiqdir. Demak, tibbiyot xodimlarining faoliyati, o ‘z vaqtida toiaqon va sifatli tibbiy yordam ko‘rsatilishi mavhum tarzda inson so g iig ‘ining taxminan faqat o ‘ndan bir qisminigina ta’minlashi mumkin. Fuqarolaming so g iig in i saqlash keng koiam li muammo boiib, bunga awalambor har bir shaxsning o‘zi, qolaversa, davlat idoralari, korxona, muassasa, tashkilot, jamoat birlashmalari rahbarlari va tegishli mutassadi shaxslar ustuvor, dolzarb masala sifatida yondoshib, jiddiy e’tibor berishi lozim. Qonunda fuqarolar sog‘lig‘ini saqlashning quyidagi asosiy 5 printsipi keltirilgan: - sogiiqni saqlash sohasida inson huquqlariga rioya qilinishi; - aholining barcha qatlamlari tibbiy yordamdan bahramand b o ia olishi; - profilaktika chora-tadbirlarining ustuvorligi; - s o g iig in i yo‘qotgan taqdirda fuqarolaming ijtimoiy himoya qilinishi; - tibbiyot fanining amaliyot bilan birligi (3-modda ). Shuningdek, Qonunning ushbu qismida fuqarolaming so g iig in i saqlash sohasida 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining (4-modda), Sogiiqni saqlash vazirligining (5-modda), mahalliy davlat hokimiyati organlarining (6-modda) vakolatlari haqida m aium otlar berilgan. Qonunga muvofiq sogiiqni saqlashning davlat, xususiy va boshqa tizimlari farqlanadi (7-modda). Sogiiqni saqlashning davlat tizimi davolash-profilaktika muassasalari aholiga davlat tomonidan kafolatlangan tibbiy yordamni bepul ko‘rsatadi. Bepul ko‘rsatiladigan tibbiy yordamning hajmi va tartibi qonunchilik bilan belgilanadi. Shu bilan birga belgilangan davlat tomonidan kafolatlangan tibbiy yordamdan tashqari tibbiy va boshqa xizmatlar qo'shimcha hisoblanib, ularga belgilangan tartibda fuqarolar tomonidan haq to‘lanadi (8-modda). Qonunning ikkinchi - “Fuqarolar sog‘lig‘ini huquqiy jihatdan muhofaza qilish” qismida fuqarolaming umuman va ayrim toifalarining sog‘lig‘ini saqlash masalalarining huquqiy jihatlari yoritilgan. Jumladan, Konstitutsiyaning 18-moddasiga mos tarzda fuqarolaming sog‘liqni saqlash borasidagi huquqlarining daxlsizligi va davlat tomonidan ulaming yoshi, jinsi, irqi, millati, tili, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, e ’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar ta’minlanishi ta’kidlangan. Zero, davlat kasalliklaming har qanday shakllari borligidan qat’iy nazar fuqarolaming kamsitishlardan himoya qilishi kafolatlangan (13-modda). Qonunning 18-moddasiga binoan fuqarolar davlat sog‘liqni saqlash tizimi muassasalarida oilaga taalluqli masalalar, o‘zlarida ijtimoiy ahamiyatli yoki atrofdagilar uchun xavfli kasalliklar bor- yo‘qligi masalalari, nikoh va oila munosabatlarining tibbiy-ruhiy, tibbiy-irsiy va boshqa jihatlari yuzasidan bepul maslahat olish va tekshiruvdan o‘tish huquqiga ega. Ayni shu moddada har bir oila o‘ziga oilaviy shifokomi tanlash, bolali oilalar esa qonunchilikda belgilangan imtiyozlardan foydalanish huquqiga ega ekanligi ta’kidlangan. Binobarin, 0 ‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining “Nikohdan o‘tayotgan shaxslarni tibbiy ko‘rikdan o ‘tkazish” haqidagi 17-moddasi va ushbu tibbiy ko‘rik tartibini belgilovchi Nizom bo‘yicha 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarorida (365-son, 25 avgust 2003 y. ) keltirilgan me’yorlar “ Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risidagi” Qonunning 18-moddasiga mos keladi. Qonunning mazkur qismda ayrim turdagi kasb-kor bilan shug‘ullanuvchi fuqarolar (17-modda), voyaga etmaganlar (19-modda), harbiy xizmatchilar (20-modda), pensiya yoshidagi fuqarolar (21-modda), nogironlar (22-modda) hamda favqulodda vaziyatlarda jabr ko‘rgan fuqarolaming (23-modda) sog‘liqni saqlash borasidagi huquqlarming xususiyatlari ham berilgan. Ко‘rib chiqilayotgan Qonunda bemor huquqlariga alohida e’tibor berilib, ular 24-moddada keltirilgan. Ushbu moddaga muvofiq tibbiy yordamga murojaat qilgan va bu yordamni olayotgan paytda bemorlar quyidagi huquqlarga egalar: - tibbiyot va xizmat ko'rsatuvchi xodimlaming hurmat va insoniy munosabatda bo‘lishi; - shifokor va davolash-profilaktika muassasasini tanlash; - sanitariya-gigiena talablariga javob beradigan sharoitda tekshiruvdan o‘tish, davolanish va parvarish qilinish; - 0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilangan tartibda o‘z iltimosiga ko‘ra boshqa mutaxassislaming konsilium qilishi va ulardan maslahat olish; - tibbiy yordamga murojaat qilganligi, sog‘lig‘ining holati, ko‘yilgan tashxis va tibbiy muolajalar chog‘ida olingan boshqa ma’lumotlaming sir saqlanishi; - tibbiy muolajalarga o ‘z ixtiyori bilan rozilik berish yoki rad etish; - o‘z huquq va burehlari, sog‘lig‘ining holati haqida m a’lumot olish va bu ma’lumotlami uning manfaatlarini ko‘zlagan holda bersa bo‘ladigan shaxslarni tanlash; - ixtiyoriy tibbiy sug‘urta doirasida tibbiy va boshqa turdagi xizmatlardan foydalanish; - tibbiy yordam ko‘rsatish jarayonida sog‘lig‘iga zarar etkazilgan taqdirda ko‘rilgan zaraming o ‘mi qonunchilikda belgilangan tartibda qoplanishi; - huquqini himoya qilish uchun huzuriga advokat yoki boshqa qonuniy vakil qo‘yilishi. Ushbu moddada keltirilgan bemor huquqlari buzilgan taqdirda bemor yoki uning qonuniy vakili shikoyat bilan davolash-profilaktika muassasasining rahbariyatiga, yuqori boshqaruv organiga yoki sudga murojaat qilishi mumkinligi ta ’kidlangan. 25-moddaga binoan har bir fuqaro o‘z so g iig ‘ining holati, xususan o‘tkazilgan tekshiruv va davolashning natijalari, aniqlangan tashxis, kasallikning prognozi, davolash usullari va ular bilan bog‘liq xavf-xatar, tibbiy muolajalarning ehtimol tutilgan turlari va ulaming oqibatlari haqida to‘liq ma’lumotlar olish huquqiga egadir. 0 ‘n to‘rt yoshga to‘lmagan yoki qonunda belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz deb topilgan shaxslar sog‘lig‘i haqidagi m a’lumotlar ulaming qonuniy vakillariga berilishi lozim. Binobarin, kasallikning kechishi nomaqbul deb taxmin qilingan holatlarda ushbu ma’lumotlar fuqaroga yoki u tomonidan tayinlangan shaxsga tibbiy etika me’yorlariga rioya qilingan holda xabar qilinadi. Yuqoridaqayd etilganidek, tibbiy aralashuv, barcha muolaj alar kasalligiga doir ma’lumotlarga ega bo‘lgan holda fuqaroning ixtiyoriy roziligi bilangina o ‘tkazilishi mumkin. Bemoming ahvoli uning hohish-irodasini izhor qilish imkonini bermagan, shu bilan birga bemoming manfaatini ko‘zlaganda tibbiy aralashuvni kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda mazkur masala konsiliumda hal qilinadi. Konsiliumni tashkil etish imkoni bo‘lmaganda bu qaromi keyinchalik muassasa rahbariyatini xabardor qilish sharti bilan davolovchi yoki navbatchi vrach qabul qiladi. 14 yoshgacha bo‘lgan va qonunda belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz deb topilgan shaxslarga nisbatan tibbiy aralashuvga rozilikni ularning qonuniy vakillari beradi. Bu shaxslar bo‘lmagan taqdirda ushbu masalani konsilium, konsiliumni yig‘ishning imkoni bo‘lmaganda davolovchi yoki navbatchi vrach hal qiladi (26-modda). Zero, Qonun bo‘yicha tibbiy aralashuvga 27-moddaga muvofiq bemor yoki uning qonuniy vakili tibbiy aralashuvni rad etishi yoki uning to‘xtatilishini talab qilishga haqli. Bu holatlarda vrach yozma rad tasdiqnoma olishi, agar buning iloji bo ‘ lmasa guvohlar ishtirokida tegishli dalolatnoma tuzishi mumkin. Binobarin, mazkur masalada ham, ya’ni tibbiy aralashuv rad etilgan barcha holatdarda yozma rad tasdiqnoma olinishi shartligi ko£zda tutilmagan. Tibbiy aralashuv bemoming qonuniy vakili tomonidan rad etilib, bu esa bemor uchun og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘Isa, vrach bu haqda tegishli vasiylik va homiylik organlariga xabar berishi shart. Shu bilan birga Qonunning 28-moddasida fuqarolardagi kasallik atrofdagilarga xavf tug‘dirgan holatda shaxs yoki ulaming qonuniy vakillarming roziligisiz belgilangan asos va tartibda tibbiy yordam ko‘rsatilishi (tibbiy tekshiruv, kasalxonaga yotqizish, kuzatish va yakkalab qo‘yish) mumkinligi qayd etilgan. Ushbu me’yor uchun misol tarzida atrofdagilarga tahdidli yuqumli kasalliklami keltirish mumkin. Qonunning “Fuqarolarga tibbiy-ijtimoiy yordam ko‘rsatish” debnomlangan uchinchi qismidabuyordamningturlixilko‘rinishlari berilgan. Xususan, 29-moddaga binoan birlamchi tibbiy-sanitariya yordami davlat sogMiqni saqlash tizimi muassasalari tomonidan aholiga tibbiy xizmat ko‘rsatishning asosiy, qulay va bepul turi boiib, uning tarkibiga quyidagilar: - keng tarqalgan kasallik, shikastlanish, zaharlanish va boshqa shoshilinch holatlami davolash; - sanitar-gigienik va epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar, eng muhim kasalliklaming tibbiy profilatikasini o‘tkazish; - oila, onalik va bolalikni muhofaza etish, turar-joylarda fuqarolarga birlamchi tibbiy-sanitariya yordami ko‘rsatish bilan bog‘liq boshqa chora-tadbirlar о ‘tkazish. Xususiy va boshqa sogMiqni saqlash tizimlari muassasalarida birlamchi tibbiy-sanitariya yordami asosan shartnoma asosida birlamchi tibbiy-sanitariya yordami asosan shartnoma asosida ko‘rsatiladi. Fuqarolaming ayrim guruhlari bundan istisno bo‘lib, ularga mazkur yordam bu muassasalarda ham bepul ko‘rsatiladi. Ushbu guruhlar tarkibi, yordamning hajmi, turlari, xizmatni ko‘rsatish va u bilan bog‘liq harajatlami qoplash tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi (10-modda). Aholiga ko‘rsatiladigan birlamchi tibbiy-sanitariya yordamining hajmi va tartibini 0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi belgilaydi. 30-moddada shoshilinch va tez tibbiy yordam masalalari yoritilgan. Jumladan, unga muvofiq fuqarolar sog‘liqni saqlashning barcha davolash-profilaktika muassasalarida shoshilinch tibbiy yordam olish huquqiga ega. Fuqarolaming hayoti xavf ostida bo‘lganda tibbiyot xodimlari ulami tibbiyot muassasasiga olib borish uchun har qanday transportdan foydalanishi mumkin. Zero, voqea sodir bo‘lgan joyda tibbiyot xodimlari etib kelgunga qadar birlamchi shoshilinch yordam militsiya, yong‘indan saqlash, avariya xizmati va transport tashkilotlari xodimlari tomonidan ko‘rsatilishi shart. Ayni shu sababli ushbu sohalar bo‘yicha xodimlami tayyorlash o ‘quv dasturiga birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatishga oid bilim va ko‘nikmalami o‘zlashtirish kiritilgan. 3 1-moddaga binoan ixtisoslashgan tibbiy yordam fuqarolarga profilaktika, tashxis qo‘yish, davolashning maxsus usullarini hamda murakkab tibbiy texnologiyalardan foydalanishni taqozo etuvchi kasalliklar hollarida ko‘rsatiladi. Bu yordamning turlari, hajmi va sifat standartlari 0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanishi e’tirof qilingan. Bulardan tashqari Qonunning ushbu qismida ijtimoiy ahamiyatga rnolik, atrofdagilarga xavfli bo‘lgan kasalliklarga chalingan fuqarolarga tibbiy-ijtimoiy yordam ko‘rsatish, fuqarolami dori-darmon va tibbiyot buyumlari bilan ta’minlash masalalarining huquqiy jihatlari yoritilgan. Xususan, Qonunning 32-moddasiga muvofiq ijtimoiy ahamiyatga molik kasalliklarga chalingan fuqarolarga davlat sog‘ liqni saqlash tizimining tegishli davolash-profilaktika muassasalarida tibbiy-ijtimoiy yordam ko‘rsatiladi va doimiy tibbiy kuzatuv ta’minlanadi. Bu turdagi kasalliklar ro‘yxati va ularga chalingan shaxslar uchun imtiyozlar 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanishi ko‘zda tutilgan. Zero, Vazirlar Mahkamasinig 1997 yil 20 martdagi 153-son Qarori ushbu masalaga bag‘ishlangan. Mazkur Qarorga binoan sil kasalligi, onkologik kasalliklar, jinsiy yo‘l bilan o‘tadigan kasalliklar, moxov, ruhiy kasalliklar va OITS ijtimoiy ahamiyatga molik kasalliklar qatoriga kiritilgan. Qonunning to‘rtinchi qismida tibbiy ekspertizaning turli ko‘rinishlari haqida ma’lumotlar berilgan. Xususan, mehnatga vaqtincha layoqatsizlik (36-modda), tibbiy-mehnat (37-modda), harbiy-tibbiy (38-modda) va sud-tibbiy hamda sud-psixiatrik ekspertizalarga (39-modda) oid masalalar keltirilgan. Ta’kidlash lozimki, ilk bor sog‘liqni saqlash bo‘yicha qonunchilikda patologo-anatomik tekshiruvlar aksini topdi va ular tibbiy ekspertizalaming turi maqomiga ega bo‘ldi. 40-moddaga binoan patologo-anatomik tekshiruvlar o‘tkazish va o‘lim vaqtini aniqlash tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi. Qonunning beshinchi - “Tibbiyot va farmatsevtika xodimlari” qismida mazkur faoliyat bilan shug‘ullanishning huquqiy asoslari berilgan. 41 -moddagamuvofiq ushbu faoliyat bilan faqat tegishli ol iy yoki o‘rtamaxsus o ‘quv yurtini tamomlaganlik to‘g ‘risida diplomga ega shaxslar shug‘ullanishi mumkin. Tibbiyot va farmatsevtika faoliyatining 0 ‘zbekiston Respublikasi SogMiqni saqlash vazirligi tomonidan belgilangan ayrim turlari bilan shug‘ullanish uchun esa diplomdan tashqari tegishli litsenziya ham bo‘lishi shart. Xususiy tibbiyot amaliyoti bilan yuqorida qayd etilgan diplom va tanlagan faoliyat turi bo‘yicha litsenziyaga ega bo‘lgan shaxslar shug‘ullanishi mumkin. Mazkur amaliyotda ko‘rsatiladigan yordamning sifati 42-moddaga binoan professional tibbiyot uyushmalari, mahalliy davlat hokimiyati idoralari hamda litsenziya bergan idora, ya’ni 0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan nazorat qilinadi. Binobarin, xususiy tibbiyot amaliyoti ushbu faoliyat bilan shug‘ullanish uchun ruxsatnoma (litsenziya) bergan idora yoki sudning qarori bilan to ‘xtatilishi mumkin. Tibbiyot va farmatsevtika xodimlari ixtiyoriy ravishda professional uyushmalar va boshqa jamoat birlashmalar tuzishi mumkinligi ko‘zda tutilgan. Bu tashkilotlarning vazifasiga tibbiyot va farmatsevtika amaliyotini rivojlantirish, ilmiy tadqiqotlarga yordam berish, tibbiyot va farmatsevtika xodimlarining huquqlarini himoya qilish hamda ulaming kasb faoliyati bilan bogTiq boshqa masalalami hal qilish kiradi (43-modda). Qonunning oltinchi qismi “Yakunlovchi qoidalar” deb nomlangan. 44-moddada 0 ‘zbekiston Respublikasi shifokori qasamyodining matni berilgan. Tibbiyot oliy o‘quv yurtini bitirayotganlar vrach diplomini olayotganda mazkur matndagi kasamyodni qabul qiladilar. Zero, qonunchilikda shifokorlar tomonidan qasamyodning buzilishi hollarida tegishli javobgarlik belgilangan. 45-modda shifokor siri masalalariga bag‘ishlangan. Unga muvofiq fuqarolaming tibbiy у ordamga muroj aat qilganligi, ulaming sog‘lig‘ining holati, aniqlangan tashxis, o‘tkazilgan tekshiruvlar va davolash muolajalari jarayonida olingan ma’lumotlar shifokor sirini tashkil etadi. Ushbu m a’lumotlar fuqaro yoki uning qonuniy vakilining roziligisiz oshkor qilinishi mumkin emas. Binobarin, shifokor siri hisoblangan ma’lumotlar qonunda belgilangan, ya’ni mxsat etilgan tartibda boshqa shaxslarga etkazilganda, bu shaxslar tibbiyot xodimlari bilan barobar shifokor sirini saqlashi lozim. Chunonchi bu talabning buzilishi uchun qonunchilikda javobgarlik ko‘zda tutilgan. Shu bilan ushbu-moddada quyidagi holatlarda istisno ravishda fuqaro va uning qonuniy vakilining roziligisiz shifokor sirini tashkil etuvchi ma’lumotlaming berilishi mumkinligi keltirilgan: - o ‘n to‘rt yoshga toMmagan shaxsga tibbiy yordam ko‘rsatiiganda uning ota-onasi yoki qonuniy vakilini xabardor qilish; - qonunda belgilangan tartibda layoqatsiz deb topilgan shaxslarga tibbiy yordam ko‘rsatilayotganda ulaming qonuniy vakillarini xabardor qilish; - ahvolining og‘irligi sababli o ‘z hohish-irodasini bildira olmaydigan fuqarolarni tekshirish va davolash maqsadida; - atrofdagilargaxavftug‘ilishi, jumladan yuqumli kasalliklar, yalpi zaharlanish va zararlanish xavfi tahdidi holatlarida; - surishtiruv, tergov, prokuratura va sud idoralarining rasmiy so‘rovi bo‘yicha; - fuqaroning sog‘lig‘iga g‘ayriqonuniy xatti-harakatlar yoki baxtsiz tasodif natijasida zarar etkazilgan yoki bunga gumon qilinganda. Binobarin, so‘nggi holat bo‘yicha 0 ‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 241-moddasiga muvofiq jinoyat haqida xabar bermaslik yoki uni yashirish hollari uchunjinoiyjavobgarlik ko‘zda tutilganligini alohida ta’kidlash zarur. Shundan kelib chiqqan holda tibbiyot xodimlari mazkur holatlar haqida tegishli huquqni muhofaza etuvchi idoralarga o ‘z vaqtida rasmiy xabar berishlari lozim. Qonunning 46-moddasida fuqarolaming sog‘lig‘iga etkazilgan zarami qoplash masalalari keltirilgan. Xususan, tibbiyot va farmatsevtika xodimlari o‘z xizmat vazifalarini lozim darajada bajarmaganliklari sababli fiiqarolaming hayoti va sog‘lig‘iga etkazilgan zaraming o‘mi qonunda hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanishi e’tirof qilingan. Ayni paytda mazkur zaraming o‘rnini qoplash tibbiyot va farmatsevtika xodimlarini intizomiy, ma’muriy, jinoiy javobgarlikdan ozod etmasligi ko‘rsatilgan. Pirovardida ta’kidlash lozimki, “Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to ‘g‘risida” 0 ‘zbekiston Respublikasi Qonuni boshqa qonun hujjatlari bilan chambarchas bog‘liqdir. Unda keltirilgan holat, talablar asosan umumiy xarakterga ega bo‘lib, fuqarolar sog‘lig‘ini saqlashning xususiy jihatlari ushbu masala bo‘yicha tayyorlangan tarmoq m e’yoriy hujjatlarida aniq va kengroq yoritilgan. Yuqorida keltirilganlami inobatga olgan holda “Fuqarolaming sog‘lig‘ini saqlash to‘g ‘risida” amaldagi Qonun va boshqa tarmoq m e’yoriy hujjatlaridagi holat, talablami bilish va ularga izchil rioya qilish ushbu sohada fuqarolaming, shu j umladan ayniqsa tibbiyot va farmatsevtika xodimlarining huquqiy savodxonligi va madaniyati darajasini oshirishda ahamiyatli bo‘lishini qayd etish zarur. |