[ism kelishik qo‘shimchasi → fe’l] LSQining birinchi uzvida bir necha kelishik umumlashmasi aks etganligi uchun uning mazmuniy jihati ham murakkab tabiatli bo‘ladi va uni harakatga tortilgan yoki bog‘liq obyekt (joy-harakat) ko‘rinishida berish mumkin. Bu ma’noviy umumiylik [ism kelishik qo‘shimchasi → fe’l] LSQining xususiy ko‘rinishlarida alohida kelishik qo‘shimchalari tomonidan juz’iylashtiriladi, muayyanlashtiriladi.
Masalan:
[ism tushum kelishigi → fe’l = vositasiz obyekt-harakat];
[ism jo‘nalish kelishigi → fe’l = vositali obyekt/hol-harakat];
[ism chiqish kelishigi → fe’l = ajralish manbai/o‘rin-harakat] va hokazo.
[ism → ot] LSQi. Bu LSQ SB [W→W] qolipining alohida turi, u bitishuv aloqali nutqiy hosila berishi bilan xarakterlanadi. [ism→ot] qolipining nutqiy voqelanish bosqichlarini quyidagicha aks ettirish mumkin (40-jadval):
40-jadval
[ot→ot]
|
[sifat→ot]
|
[olmosh→ot]
|
[son→ot]
|
[ravish→ot]
|
asal bola
|
yaxshi bola
|
o‘sha bola
|
birinchi bola
|
pinhona suhbat
|
[ism → ot] LSQ i uzvlari o‘zaro hech qanday morfologik vositasiz bog‘langan, bunday unsurlarda birikuvning joylashuv omili kuchayadi, shakliy omil o‘ta kuchsizlanadi. Ma’noviy omil esa birikuvni ta’minlovchi ustuvor omil maqomida bo‘ladi: MJSh-MJSh. [ism → ot] LSQining mazmuniy jihati birikuvchi unsurlarning ma’noviy munosabatini umumlashtirish asosida lisoniy mazmunga ega bo‘ladi, LSQni yaxlit holda [ism → ot = sifatlovchi – sifatlanmish] tarzida ta’riflash mumkin.
Ma’lum bo‘ladiki, LSQdan sintaktik shakl yasovchigina joy oladi. Lug‘aviy shakl yasovchi esa LSQ uchun ahamiyatsiz, ikkiyoqlama tabiatga ega bo‘lgan lug‘aviy-sintaktik shakllar qolip uchun ahamiyatli vositalar sifatida lug‘aviy shakllar tizimining chekkasidan joy oladi.
Dostları ilə paylaş: |