AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beyt
- Misra
- Şiraz hakimi Yaqub xanın və onun fitnəkar adamlarının öldürülməsi
- XOŞBƏXTLİK VƏ SƏADƏT İLİ OLAN HİCRİ TARİXLƏ MİNİNCİ (MİLADİ 1591/92), TÜRKİCƏ İSƏ DOVŞAN İLİ VƏ HÜMAYUN CÜLUSUN
- Qorxmaz xanın Şah Abbasın əli ilə öldürülməsi
- Qara Dövlətyar xanın öldürülməsinin səbəbi
|
Misra Necə təsəvvore-batil, necə xəyale-məhal! 553
Belə əmərləri, hərəkətləri və sədaqətsizliyi olan bir adam məgər öz canlarını şaha fəda edən və sadiq dövlətxahlardan olan başqa şəxslər kimi özü barədə xahiş və təvəqqə edə bilərmi? Məgər duz-çörək haqqını itirən səfeh bir adam kama yetən adam ola bilərmi? Xülasə, Yaqub xanın gəlmə xəbəri gələndə əlahəzrət öz məiyyəti ilə birlikdə ata süvar olub seyrlə məşğul idi. Xiyabanın başında Yaqub xan hümayun məiyyətə yaxınlaşıb onunla görüşmək səadətinə yetişdi, zahiri diqqətə layiq görüldü. Amma, ondan heç bir sədaqət əsəri və xəcalət hissi zahir olmurdu. Beləliklə, onun başında əvvəlki puç xəyalların qalması məlum oldu. Fars vilayətinin əhali və əyanı, habelə zülqədər tayfaları adət etdikləri kimi yenə də ona mülazimlik edirdilər. Onlar üç gün tam şövkət və əzəmətlə onu gəlib yoluxdular. Üçüncü gün bu hal ali divan adamlarınm etirazına səbəb oldu və şahın [divanda] olmadığı vaxt xanın Fars vilayətindəki əməlləri barədə onu sorğu-suala tutdular. Bu xüsusda belə deyilmişdir:
553 Misranın farscası belədir: Zehi təsəvvore-batel, zehi xəyale-məhal! 745
Küləyin əsdiyi vaxt qalxsa göyə çör-çöplər Qayıdıb bir-ikisi bir daha torpağə düşər 554
Batinində xəbislik olduğundan Misra Kuzədən axsa yerə mey axacaqdır əlbət! 555
yenə də yava-yava sözlər danışırdı. O, qalanı hələ də özündə saxlayıb vermədi. Məmləkət işlərinin nizamlanmasına kömək etmək lazım idi. Qarşıda böyük fəaliyyət dururdu. Əgər o həzrətin (şahın - Ş.F.) irəli çəkib tərbiyələndirdiyi bir adam özünü belə aparırsa, belə adamların əməllərini müşahidə edən başqa adamlar xudpəsəndliyi tərk edib necə itaətə gəlmiş olarlar? Xülasə, Yaqub xan nemətə xor baxan bir adam kimi cəzalanmağa layiq görüldü və ona qarşı qəzəb atəşi alovlandı. Dördüncü gün hümayun dövlətxana Bayazid bəy Qapıçıbaşı Ustaclıya tapşırıldı və ona buyuruldu ki, çağırılmadan heç kim xəlvətxanaya girib-çıxmamalıdır. Yaqub xan adəti üzrə gəlib məclisdə qürürla əyləşdi, şahın yanında ali divanın vəziri Mirzə Şükrullahla xeyli tünd və acı danışıb ona dedi: "Mənim ülkamda sənin apardığın alış-veriş mühasibəsinin hesabatını mənim özümə verin". Mirzə Şükrullah cavab verdi: "Bu haqda əgər hümayun şah mənə işarə edərsə, elə həmin dəm onu sənə verərəm". Elə bu vaxt mötəbər əmirlərdən və şaha yaxın adamlardan olan Hüseyn bəy Ziyadoğlu Qacar şahın işarəsi ilə əlini onun belinə uzadıb, yuxarı qaldırdı və yerə vurdu. Məsələnin başlanğıcında o elə təsəvvür etdi ki, bu hərəkət məclis nədimlərinin hərdən bir-birləri ilə etdikləri güləşmə (dəstbazi) və zarafatdır. Öz mərtəbəsini Hüseyn xandan üstün bilən Yaqub xan dedi: "Mən burada söz danışmaqdayam, bu nə zarafatdır?". Hüseyn xan onu söyüb dedi: "Ey haramzadə, səndən zahir olan əməl və hərəkətlərinin müqabilində sən mənə nə deyə
554
Beytin varscası: Əgər xəsi behəva rəft əz keşakeşi-bad Beyekdəmi do-se naçar bər zəmin oftəd. 555
Misranın farscası: K-əz kuze həman borun təravəd ke dər u-st! 746
bilərsən ki?". Yaqub xan məsələnin nə yerdə olduğunu başa düşdü, dərhal yalvarmağa başladı. Hüseyn xan onun əlini bağlayıb başıyarıq və başıaçıq vəziyyətdə qəsrin qarşısında günəşin altında saxladı. Onun dostlarını bir-bir çağırırdılar və gələn kimi qulamlar və şah fədailəri onları qılınc ilə para-para edirdilər. İçəri girən hər bir adam sabiq sərxoşluğunun xumarını sındıran bu badə ilə (ölüm ilə - Ş.F.) məst və bişüur olurdu. Baş verən hadisədən çöldə heç kəsin xəbəri yox idi və elə təsəvvür edirdilər ki, xəlvətxanədə xüsusi məclis qurulmuş, eyş-işrət düzənlənmiş və onlar söhbət etməklə məşğuldurlar.
və onun fitnəkar adamlarının öldürülməsi:
Xülasə, qalanı tutmaq xatirinə Yaqub xana hələlik dəymədilər və o, həmin gün qətl olunmadı. Vaxtı ilə günahsız zülqədərləri özünün qazdığı quyuda həbs edən Yaqub xan bu dəfə quyuya özü düşdü. Ona bir kağız yazdırıb qalaya göndərdilər ki, etibarlı adamları qalanı qoy şah dərgahının mülazimlərinə təhvil versinlər. Amma, qaladakılar həmin yazıya əməl etməyib qalanı vermədilər, belə məlum oldu ki, belə hərəkət etməyi Yaqub xanın özü onlara tapşırıbmış. Qaladakılar bir neçə gün müxalifət və qaladarlıq etməkdə qaldılar. Həmin günlər ərzində Yaqub xanın qəhr qılıncı ilə öldürdüyü zülqədərlərin varisləri onu hər gün quyudan çıxarır, quyu başında başı aşağı asıb cəzalandırırdılar. Onun nalə və nifrini fələyə ucalırdı. Qalanın təhvil verilməsi xəbəri onun israrlı mülazimlərinə çatdırıldıqdan bir neçə gün sonra zülqədər ağsaqqalları öldürülməsinə boyun olub xanın qətlini tələsdirdilər. Əlahəzrət şah Yaqub xanı zülqədərlərə verdi, onlar da günahsız adamlarının qisasını almaqdan ötrü onun işini bitirdilər. Yaqub xanın öldürülməsindən sonra bir dəstə Fars camaatı, xüsusiylə Hüseynqulu Sultan Siyahmənsur dağa üz tutdu, oraya çıxmağın çətin iş olduğunu bilən adamların gözləri qarşısında cəldliklə dağa dırmaşdı, özünü onun zirvəsinə çatdırdı. Qaladakılardan bixəbər şeypur və bərqu (?) çalıb qalanı tutdular və bəd işlər görənlər öz əməllərinin cəzasını çəkdilər. Bu hadisə baş verən vaxt Kirmandan - Fərhad xanın yanından bir adam gəlib Kirman işlərinin lazimi qaydada bitdiyini və qalanın fəth olunma xəbərini gətirdi. Məsələ belə baş vermişdi: 747
Fərhad xan Kirmana
yaxınlaşarkən, əfşar
tayfalarına istimalətnamələr yollayaraq, qədim
vaxtlardan Vəlixanın mülazimləri olmuş kirmanlıların indi də mülazimlik etmələri haqda tapşırıq vermişdi. Fərhad xanın və Vəlixanın gəlmələrindən xəbər tutan əfşar tayfası qorxuya düşdü, özlərinin dincliklərini və sağ- salamat qalmalarını Yusif xandan (Kirman hakimi - Ş.F.) əl üzüb şahsevənlik izhar etməkdə gördülər və dəstə-dəstə gələnlərin qarşısına çıxıb onların əllərini öpməklə şərəfləndilər. Əy alət və istiqlal taxtında əyləşən Yusifxan camaatın onlara tərəf üz tutduqlarından və Fərhad xana birləşmələrindən xəbər tutdu. O, həmin adamlardan inciyərək özünün iki-üç yüz qədim mülazimi ilə qalaya gedib, oraya sığınmağı və qaladarlıq etməyi qərara aldı. Fərhad xan isə şəhərə gəlib qalanı mühasirə etdi, Yusif xanın yanına adam yollayaraq xoş sözlərlə onu itaət yoluna dəvət etdi və boyun oldu ki, onun qüsurunun əfv olunmasını şahdan xahiş edəcəkdir. Məktublaşma, əhd-peyman və təkrar-təkrar gediş- gəlişdən sonra Yusif xan etdiyi əməldən peşiman olub sülhə tərəf rəğbətləndi, qaladarlığı tərk edib oradan çıxdı, Kirmanın hakimi olmaq həvəsini başından çıxardı, əlini acizlik və biçarəlik ətəyinə uzatdı, fəqət canının sağ-salamat qalması ilə kifayətləndi, inzivaya çəkilərək dua oxumaqla məşğul olmağı qərara aldı. Fərhad xan onun bu ağıllı çıxış yolundan razı qaldı, vəd etdi ki, ağlının azlığı, nadanlığı və Yaqub xanın təhriki ilə etdiyi taxsırlarının bağışlanması xüsusunda şahdan təvəqqe edəcəkdir. Xülasə, qala güclü qazilər tərəfindən zəbt olundu. Vəlixanı və İsmayıl xanı Kirmanda qoyan Fərhad xan həmin vilayətin işlərini ürəyi istəyən kimi qaydaya salıb, Şiraza qayıtdı. Əlahəzrət Fars vilayətini nizamladıqdan sonra Yəzd yoluyla İsfahana yollandığı vaxt Fərhad xan gəlib çatdı, şəhər yaxınlığında onun ayağını öpməklə şərəfləndi, Yusif xanı boynu qılınclı, əyni kəfənli halda ali dərgaha gətirərək onun cəzalandırılmasını xahiş etdi. Yusif xan şahanə mürüvvətə arxalandığı, yersiz hərəkətlərindən çəkindiyi, boynundan qılınc asıb gəldiyi üçün şahanə tərzdə əfv olundu, canı əmin-amanlıq tapdı. Amma, Yolu bəy Kirmanda Fərhad xanla düşmənçilik vəziyyətinə düşdüyü gün Yusif xanın köməyi ilə yenidən üsyana başlamaq istəmişdi.
748
Amma, məsələdən xəbərdar olan bir şəxs bu xəbəri Fərhad xana çatdırdı və Yolu bəy onun bir mülaziminin əli ilə öldürüldü. Elə o günlərdə, adlı-şanlı şahzadə Sultan Heydər Mirzə ilə birlikdə Rum elçiliyinə getmiş Mehdiqulu xan Çavuşlunun mülazimləri geri qayıdıb bildirdilər ki, rum hökmdarı məşhur şahzadəni ləyaqətlə qarşılamış və sülh müqaviləsi isdədikləri kimi də imzalanmışdır, Mehdiqulu xanın özü isə tezliklə sultandan izn alıb məhəbbət ayinli məktubla qayıdacaqdır. Bu xəbər hamının (kafeye-xəlayeq və ibadullah) ürəyindən olduğundan, dövlətin qüdrətinin daha da artmasına səbəb oldu. Xülasə, Fərhad xanın gəlişindən sonra əlahəzrət hümayun ordunu Şirazdan İsfahana rəvan etdi, özü isə Təbrizə tərəf təşrif apardı. Fərhad xan da müqəddəs hümayun ordu ilə birlikdə yola düşdü. Elə ki, o ürəkaçan yer şahın hümayun qədəmlərindən yaraşıq tapdı, mirmiranın oğlu Şah Xəlilullahın yaşadığı Bağgülşən din xosrovunun dincəlməsindən ötrü onun aramgahına çevrildi. Şah Xəlilullah mizbanlıq fəaliyyətinə başlayıb layiqli xidmət göstərdi. Elə oradaca, Vəlixanın sabiq vəziri olan və Kirmanda cidd-cəhdlə çalışan cənab Hatəm bəyə şahanə bir şəfəqqət edildi, ona uca mənsəbli dövlətin baş vəziri vəzifəsi (mənsəbe-rəfiülqədre- məmalike-məhruse) verildi. Əlahəzrət həmin gözəl yerdə bir neçə gün eyş-işrətə qurşandı, mülk əhalisinin işlərini yola qoymaqla məşğul oldu, ürəyi sınıq adamların yaralarını sağaltdı, rəiyyətin və kasıb-kusubun mətləb və iddialarını həll etdi və atının yürüş cilovunu İsfahan darüssəltənəsinə tərəf çevirdi, Nəqşi-cahan mübarək dövlətxanası bir daha dünyanı tutan şəhriyarın (şəhriyare- gitisetan) iqamət yerinə çevrildi. Şalı bir ayadək cənnətnişan İsfahandakı adamların mətləblərinin həlli ilə məşğul oldu.
Həmin ilin tale hadisələrindən biri də budur: Təbərrük qalasının kutvalı Əhməd bəy Kərampa humayun şahın [İsfahanda] olmadığı vaxtda qalaya çoxlu azuqə və başqa zəruri şeylər toplayaraq, işlərini ləyaqətlə idarə edirdi və şahzadələr o qalada yaşayırdılar. [Amma] Əhməd bəy sözbaz adamların tənəsinə məruz qaldı və onu əsassız yerə günahlandırdılar. Əlahəzrət bu sözlərin
749
düzgün olmadığını bilirdisə də, amma ehtiyatı əldən vermirdi. İsfahan əhalisi bu qalanın məmləkətin narahatlığına və rəiyyətin əvvali-ruhiyyəsinə təsir edəcəyini düşünüb oranın dağıldılmasında təkid edirdi. [Buna görə də] nəvvab şah İsfahan əhalisinin fikri əleyhinə getməyərək, qalanın dağıldılmasını əmr etdisə də, lakin şahzadələrin gələcəyi və onların yerləşdirilmə yeri barədə tərəddüd içində idi. Amma, dövlətxah adamların hamısı beyinlərində hökmranlıq havası olan şahzadələrin öldürülməsini tələb edirdi. Şah isə mərhəmət göstərib şahzadələrin öldürülmələrinə razılıq vermirdi. Nəhayət hamının razılığı və onlardan gələ biləcək fitnəkarlığın önünü almaq məqsədi ilə onların fitnə çıqarları olan iki gözlərini görmək işığından məhrum etdilər, şahzadələr də bir neçə günlük fani həyata ümidvar oldular, "ara-sıra" 556 onların beyinlərini çulğulayan fikirlərdən bir qədər asudələşdilər. Onları Ələmut qalasına göndərdilər, əmrə müvafiq olaraq şahzadələrin yaşamaları üçün zəruru olan şeylər müəyyənləşdirildi və Təbərrük qalası dağıdıldı.
Fələyin birinci işi deyil bu, Belə iş çox görüb fələk doğrusu. 557
Şah İsfahandan çıxıb Qəvzin darüssətənəsinə doğru yönəldi Kaşanda ustaclı tayfasının böyüklərindən və şahın xidmətində duranlardan biri olan Kor Həsən Ustaclı, Mürşidqulu xan dövrünün tərbiyət görənlərindən olduğu üçün etibarsız çıxdı, çətr qorçisi Həsən bəy Qorçinin əli ilə öldürüldü. Əlahəzrət Qəzvin darüssəltənəsinə təşrif apardı, adlı-sanlı atası ilə birlikdə səltənət paytaxtında məkan etdi. O vaxtlarda cənnətməkan şahın mötəbər əmirlərindən və Çuxur-Sədin əmirülümərası olan Məhəmmədi xan Toxmaq bir neçə müddət rumilərin əlində qaldıqdan sonra Rumdan qayıdıb Ərdəbil və Muğanda yaşayırdı. O, şahın yanına gələrək lütfkarlıqla qarşılandı. Əlahəzrət şah qış fəslini Qəzvin
556
İfadənin ərəbcəsi: "ənən fəənən". 557
Beytin tərcüməsi: Fələk-ra nəxostin nə inəst kar, Bəsi yad darəd əz in ruzigar 750
darüssətlənəsində şadlıqla keçirdi, istirahət və kamranlıqla məşğul oldu.
TARİXLƏ MİNİNCİ (MİLADİ 1591/92), TÜRKİCƏ İSƏ DOVŞAN İLİ VƏ HÜMAYUN CÜLUSUN BEŞİNCİ İLİNDƏ BAŞ VERƏN HADİSƏLƏR
Qış fəsli sona çatdı və bahar küləyi paklıq və yaşıllıq çağırışına (səla) başladı, bağ və bostanların işrət yerləri (eşrətsəra) güllərlə bəzəndi.
Cahan içrə elə oldu havanın təsiri ki, Qoca dünya bu cahan şahı kimi oldu cavan. 558
Cahanı işıqlandıran novruz cəmadül-əvvəl ayının iyirmi beşində çaharşənbə günü başlandı. Dünya xosrovu (günəş - Ş.F.) həməl şərəfxanasında yerləşib cahanı bəzədi. Cəm məqamlı hümayun şah Qəzvinin Səadətabad bağında şahanə bir bayram məclisi bəzədi, bir neçə gününü həmin kövsər bağında işrət və şadyanalıqla keçirdi. Şahın nurlu xatiri vəziri Mirzə Lütfüllahdan, oğlunun nalayiq hərəkətlərinə görə incidiyi üçün, onu vəzirlikdən kənar edib, ağıllı tədbirli, əxlaqlı və müstovfülməmalik olan Hatəm həy Ordubadini həmin yüksək mənsəbə təyin etdi və o etimadüd- dövlə ləqəbinə layiq görüldü. Həmçinin hümayun cülusdan əvvəl əzəmətli qorçilər silkinə daxil olan, sonra isə yüzbaşılıq rütbəsinə qədər yüksələn Allahqulu bəy Qapanoğlu Qaçarı şah bu il şahanə lütflə şərəfləndirib, qədri böyük və səltənət işlərində mühüm, əzəmətli yeri və ehtiramı olan uca qorçibaşı mənsəbinə layiq gördü. Elə o günlərdə də, sərhəd paşaları tərəfindən göndərilən Rum elçiləri gələrək, sülh sazişinin daha da möhkəmlənməsi xəbərini gətirdilər. Onlardan sonra Ruma elçilik qayda-qanunu üzrə gedən Mehdiqulu xan sülh sazişini lazimi kimi hazırlayıb, hakim olduğu Ərdəbildən
558 Şerin farscası: Ze etedale həva, ya ze dovre-çərxe-əsir, Ço əhde-şahe-cəhan tazə gəşt aləme-pir. 751
şahın ayağını öpməyə gəldi, töhfə və hədiyyələrini təqdim edərək, xandgardan gətirdiyi sülh şərtlərinin təzələnməsi xüsusundakı məktubu hümayun nəzərə çatdırdı. Rumun müsbət fikirli şəxsləri bu ili xoşbəxt bir il kimi yadda saxladılar. O məktubda abbasi qələmlə (xame) ən yaxşı (xame) sözlər yazılmışdı. 559
Mehdiqulu xanın öldürülməsi:
Həmin əyyamda baş verən hadisələrdən biri də budur: Mehdiqulu xan otuz - qırx gün şahın xidmətində qaldı. O, çavuşlu oymağından həmçinin Mürşüdqulu xanla Məhəmmədşərif xanın qohumu olduğundan, Məhəmmədşərif xanın Gilana qaçıb bəzi xətalara yol verməsi səbəbindən şahın mübarək xatiri bütün çavuşlulardan incik idi və o çavuşluları iddiaçı adamlar kimi tanıyırdı. Buna görə də şah Mehdiqulu xandan döndü. Xan isə ağıllı və hüşyar adam olduğundan bunu anladı. Şah xanın məsələdən agah olduğunu bilib ehtiyatkarlıq edərək onu həbs etdi. Qəza qəhrəmanı onun həyatının kəsilməsi xüsusda fərman verdiyi üçün öldürüldü. Qardaşlarından dəvatdar olan Muradxan bəy fərar edib Rum ülkasına getdi. Buna görə, başqa qardaşı Əhməd bəy də öldürüldü. Onların cəzalandırılmasından sonra ustaclı oymağından olan və şahın şəfqətinə yetişən "Caharğav" ləqəbli Mürşidqulu Sultan Qoçulunu, Məhəmmədşərif xanı və başqa fərar edənləri tutub ali dərgaha gətirilməsi üçün Gilana yollandılar. [Mürşidqulu xana dedilər ki,] əgər Xan Əhməd onları himayə edərək ələ verməzsə, orada qalıb, məsələni ərz etsinlər. Xan Əhməd fərarilərı geri qaytarmaq barədə şahın fikrini bildiyindən, onlan mənasız himayə etməkdən əl çəkdi, Mürşidqulu xan da onları tutub ali saraya gətirdi. Fərarilərin cəzalanmalarını ləngitməyin böyük fitnə - fəsada səbəb olacağını bilən şah dərhal onları qətlə yetirdi. Buna görə də şah Xan Əhməd tərəfindən göstərilən diqqətə və xanın onun möhtərəm anası ilə qohumluğuna, həmçinin bu xanədana münasibətinə görə bəzi xoşagəlməz rəftarını bağışlayıb şahanə nəvazişlərlə mükafatlandırdı, qiymətli xələtlərlə şərəfləndirdi.
559 Qeyd: İskəndər bəy Münşi müxtəlif mənalı iki "xame", yəni, "qələm" və "ən yaxşı" mənasını verən sözü işlətməklə öz məharətini göstərmişdir. 752
Bu il Həmədan hakimliyi və Bağdadın sərhədinə qədər bütün Əlişəkər vilayətinin əmirəlüməralığı şahzadə Məhəmməd Bağır Mirzəyə verildi, bayat eli isə onun mülazimlərinə təyin olundu, Uğurlu Sultan Bayat bu şahzadənin vəkili kimi Həmədana yollandı. Rumillərlə sülh sazişi hər iki tərəfin əsir götürülən adamlarına da aid olduğundan, bir neçə paşa Təbriz döyüşlərində giriftar olub Qəhqəhə qalasında saxlanmış Sima Murad paşanı ordan çıxarıb Ruma rəvan etdilər. Rum tərəfindən isə Şahrux xan Möhrdar Mehdiqulu xan Şamlı, Qorxmaz xan Şamlı və yoldaşlarını bir-birinə qoşub bu tərəfə yolladılar. Şahrux xan yolda xəstələnib vəfat ctdi, başqaları gəlib çatdılar.
Amma Qorxmaz xan keçmişdə sədaqətsizliyi, yaxud dövlətxahsızlığı üzündən etdiyi bəzi əməllərinə görə, həmçinin onun Mərziyyə bəyim ilə əhvalatı, Mehdiqulu xanın atası Hüseyn quli Sultanın Təbrizdə Əmir xanın təhriki və vəzifəyə gətirilməsi (təcviz), əlahəzrətin lələsi olmuş Əliqulu xanın atası Sultan Hüseyn xana qarşı müxtəlif alçaq əməllərə giriftar olması səbəbindən, "Çehelsütun" qəsrinin qabağında şahın hümayun gözünə dəydiyi ləhzə, şahanə qəzəb şöləsi alovlandı və əlahəzrət onu öz mübarək əli ilə cəzasına çatdırdı. Mehdiqulu xan isə iltifata yetib irsi eşikağası mənsəbinə layiq görüldü.
Başqa hadisələrdən biri Dövlətyar xan Siyahmənsurun üsyanıdır. O, cənnətməkam şahın vaxtındakı əmirlərdən idi və mərhum şahzadə Sultan Həmzə Mirzənin xidmətində dururdu. Türkmanlar Qorxmaz xanın və təkəlilər arasındakı münaqişələr zamanı onun tərəfindən yaxşı xidmətlər baş verdiyindən əmirlik mərtəbəsinə yüksəliş Sultaniyyə və Səncas tərəflərdə ona ulka və tiyul verilmişdi. Mərhum şahzadənin vəfatı qəziyyəsindən sonra ayağını həddindən çox geniş atmış, Səcasda qala tikmiş, çoxlu azuqə yığaraq həmin vilayətdə müstəqillik təbili döymüşdu. Əbu Talıb Mirzə ona əhəmiyyət vermirdi, amma əlahəzrət şahın cülusundan sonra öndə Xorasan səfəri olan Mürşidqulu xan onun işçilərini görüb, xanı dəf etmək fikrinə düşdü. Bundan sonra əlahəzrət
753
zilləllah şah Hüseynəli Sultanı onun üstünə göndərdi. O, qalanı bir neçə müddət mühasirədə saxladısa da, bir iş görə bilməyib geri qayıtdı. İraq, Fars və Kirman işlərini yoluna qoymaq kimi böyük işlərlə məşğul olan şah xırda işlərə baş qoşmayıb Şiraza və İsfahana yollandı. Dövlətyar xan hümayun ordunun oralardan uzaqlaşması səbəbindən üsyan etmək fikrinə düşdü, yaxın vilayətlərə əl uzatmağa başladı. Bir dəstə talesiz kürd onun ətrafında toplaşıb, yolkəsən quldurlar kimi müsəlmanların var-dövlətini qarət etdi və xan toplanmış malları qalaya gətirib öz mülazimlərinə payladı.
Əlahəzrətin Qəzvin darüssəltənəsində olduğu bu ildə Dövlətyar ona mülazimlik etməkdən boyun qaçırıb cahana pənah verən dərgaha gəlmədi, hələ üstəlik də ona heç bir aidiyyəti olmayan Sultaniyyə, Əbhər, Zəncan, Tarom, Dərczin və ətrafdakı başqa yerlərə öz qarət əlini uzadıb, rəiyyətə və aciz adamlara əzab-əziyyət verməklə məşğul oldu. Xülasə, xanın yöndəmsiz hərəkətləri həddini açdı və şahanə qərar onun dəf olunmasını zəruri sandı. Vəziyyətin başlanğıcında Mehdiqulu xan Şamlını, ardınca isə Qum hakimi Hüsyen xan Qorçiye-şəmşire-Şamlını onun ardınca yolladılar və onlar gedərək qalanı mühasirəyə aldılar. Nəhayət, Dövlətyarın vəziyyəti çıxılmaz oldu və o, Hüseyn xan Şamlıya dcdi: "Qızılbaşlarla, xüsusilə də şamlılarla qan düşməni olduğum üçün saraya gedə bilmərəm. Əgər hümayun ordu bu tərəfə gələrsə, mənim barəmdə hər hansı bir hümayun fikrin yerinə yetirilməsindən ötrü özümü hümayun şahın ayağı altına ataram". Hüseyn xan onun sözlərini şaha ərz etdi. Əlahəzrət Gözəldərəni seyr etmək və ov ovlamaq məqsədilə o tərəfə yollandı və qalanın yaxınlığına gəlib çatdı. Qalanı müdafiə etməkdən təkgə gəlmiş Dövlətyar xan ona oluna biləcək kömək və mədəddən məyus oldu, qəflət badəsinin bihuşluğu və özünün özbaşinalığından azacıq huşa gəldi, qaladan çıxmaqdan başqa bir çarə görməyib, əlahəzrətin qala yaxınlığına çatdığı elə həmin gün qaladan çıxdı. Şahın cahandarlığının əvvəli olduğundan və düşmənlərin cəzalandırılması vacib bilindiyindən, onun qəzəb tonqalı elə şölələnmişdi ki, həmin tonqalı qılınc zülalından başqa heç nə söndürə bilməzdi. Dövlətyar əfv xüsusunda şöhbətə başlayan ləhzə həbs olundu və qala 754
məğlubedilməz dövlətin əlinə keçdi, fələyin hökmü ilə viran edildi. Dövlətyarı Qəzvinə gətirdilər və Səadətabad meydanında onun xırmanını yoxluq küləyi ilə söndürdülər. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|