Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
international panel has made its ruling. Belə olduqda yuxan- dakı
uzun cümlə aşağıdakı şəkildə bölünərək formalaşdmlır: The international panel has made its ruling. Compensation has not been paid by the American steel-exporters. The US authorities have not obliged them to pay, although they have legal obligations and have given assurance in this respect. So Japan has decided to react unilaterally. It is quite entitled to do so, as the ruling of the international panel has not been respected. It will impose punitive duties on imports of some flat products. Long products shoidd not be immediately affected. Tərcüməçi bir cümlədən yeddisini düzəldib. Beş cümlədə yalnız bir budaq cümlə var. O biri iki cümlə daha mürəkkəbdir. Mütərcimin formalaşdırdığı mətn orijinaldan nisbətən qısadır. Cümlələr sadələşdirilərək müxtəlif və daha anlaşıqlı vasitələrlə bir-birinə bağlanmışdır. Bu mətni tərcümə elmək və onun dinləyici tərəfindən qəbulu əvvəlkinə nisbətən asandır. Salami üsulu ilə uzun cümlələrə meylli dillərə, məsələn, rus dilinə tərcümə etmək asandır, çünki burada budaq cümlələr daha çoxdur və onlar müxtəlif əlaqələrlə bir-birinə bağlanır. Tərcüməçinin başlıca vəzifələrindən biri ifadə tərzinin səmərəliliyini təmin etməkdir. Vaxt onu həmişə sıxır. Natiq sözünü nə ilə qurtaracağını bilir, mütərcimə məhəl qoymadan nitqinə davam edir. Mütərcim onunla ayaqlaşmaq məcburiyyətindədir, o, natiqi həm dinləməli, həm də tərcümə etməlidir. Buna görə də o özü müxtəlif üsullar düşünməlidir ki, ən yığcam, ən 148 qısa ifadə tərzi seçə bilsin. Fikri yığcam ifadə etmək üçün bütün dillərdə imkan var. ingilis dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə etmək nisbətən asandır, çünki ingilis dili yığcam dildir. Bir sıra dillərdə çoxsözlülük var, orijinalı tərcümədə ifadə edərkən birin bir tam onda beşə (1:1,5) nisbəti alınır. Yığcamlıq əldə etməyin yollanndan biri əvvəlki natiqlərdən hər hansı birisinin şərhinə toxunmaqdır. Məsələn, tutaq ki, beynəlxalq konfransda Azərbaycan nümayəndəsi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə toxunur və məsələnin mahiyyətini açıqlayır. Sonra danışan natiq də eyni məsələyə toxunur və həmin fikri tam təkrar edir. Belə olduqda mütərcim vaxta qənaət üçün həmin fikri tam tərcümə etmir, yalnız onun xülasəsini verir. Kontekst məlum olduqda mütərcim çox sayda ixtisarlara yol verir, ara sözlərindən imtina edir, taftalogiya və təkrardan qaçır. Çox vaxt mütərcim tam texniki bir nitqi tərcümə edir. Şübhəsiz ki, belə çıxış sadələşdirilməlidir, çünki texniki nitqin bütün detallanm əhatə etmək qeyri-mümkündür. Bu cür çıxışı sadələşdirmək mümkün deyilsə, onda mütərcim ümumiləşdirmə üsulundan istifadə edə bilər, məsələn, natiq deyir: İndi insanlar istəyirlər ki, həm soyuducu, həm dondurucu, həm qabyuyan, həm paltaryuyan, həm paltar qurudan, həm elektrik sobası, həm də tozsoranları olsun. Mütərcim isə de 3 dr: İndi insanlar istəyirlər ki, evlərində bütün məişət cihazları olsun. Ancaq bu əş- yalann hər biri vacibsə, onda tərcüməçi ümumiləşdirmədən istifadə edə bilməz. Bəzən mətn çox çətin, natiq çox sürətli danışan olur, bəzən bu iki amilin hər ikisinə eyni vaxtda rast gəlinir. Bu zaman nə sadələşdirmə, nə də ümumiləşdirmə mümkün olmadıqda mütərcim ixtisardan, atılmadan (omission) istifadə edir. Belə hallarda mütərcim natiqin nitqindəki ən mühüm məqamlan saxlayır, ikinci dərəcəliləri buraxır. Bunun üçün tərcüməçi qüvvəsinin əsas hissəsini mətnin təhlili və başa düşülməsinə sərf etməlidir. Ən çətin məqam budur ki, tərcüməçi hazırki sahə ilə 149 bağlı bildiklərini natiqin danışığından yadda saxladıqlan ilə sintez edib dinləyicilərə ötürə bilsin. Ardıcıl tərcümə zamanı mütərcim məxəz nitqdə yerli, milli, institutsional terminlərə rast gəldikdə onlan müəyyən qədər izah etməlidir. Buna imkan da var, çünki mütərcim öz sözünü deyib qurtarandan sonra natiq nitqinə davam edir. Sinxron tərcümədə isə buna vaxt və imkan yoxdur. Burda dinləyicilərin kimliyi də vacibdir. Müəyyən bir sahəni bilən dinləyicilərə həmin sahədə mütərcimə təzə görünən hər şeyi izah etməyə ehtiyac yoxdur. Məlumdur ki, mütərcim natiqin dediklərinin tərcüməsinə başlayarkən onun cümləsinin nə ilə bitəcəyini bilmir. Ona görə də bu çətinliyi aradan qaldırmaq, vəziyyəti müəyyən qədər j^ngülləşdirmək üçün mütərcim irəlini görməyi bacarmalı və bunu öyrənməlidir. Konfransın ümumi konteksti, materiallann əksəriyyəti ilə qabaqcadan tanışlıq mütərcimə nədən sonra nəyin gələcəyini təxmin etməyə imkan verir. Ola bilər ki, mütərcimin təxmini doğru çıxmasın. Bu cür səhvlər mətn boyu baş verə bilər, məsələn: tərcüməçi sözü səhv eşidə, yaxud nəyisə tamamilə eşitməyə, səhv başa düşə, tamamilə başa düşməyə bilər. Əgər xəta böyük deyilsə, çox böyük əhəmiyyət kəsb etmirsə və dinləyicilər bunu hiss etməmişsə, mütərcim onun üstündən ötüb keçir. Bəzən tərcüməçi əhəmiyyətli bir məsələdə yanlışlığa yol verir, səhifələri qanşdınr, qeyri-məntiqi nəsə deyir. Əksər hallarda dinləjdcilər mətndən xəbərdar olduqlan üçün buna əhəmiyyət vermirlər, tərcüməçi də daha çox qanşıqlıq yaratmamaq üçün düzəliş etmir. Ancaq məsələ çox vacibsə, dinləyicinin rəğbət və etibannı qazanmaq üçün düzəliş edilməlidir. Mütərcim kobud səhvə yol verirsə, bu da nitqi başa düşməkdə dinləyici üçün çətinlik, anlaşılmazlıq yaradırsa, onda tərcüməçi öz qürurundan bir təhər vaz keçib düzəlişi aparmalı və anlaşılmazlığı aradan qaldırmalıdır. 150 Danışığında natiq də səhvə yol verə bilər. Ancaq demək olar ki, natiqlər çox az hallarda səhvə yol verirlər. Çox vaxt da mü- tərcimin səviyyəsi çatmır ki, natiqin səhvini tutsun və onu öz bildiyi çərçivədə dinləyicilərə çatdırsın. Elə hallar olur ki, mü- tərcim natiqin nədəsə səhv etdiyi qərarına gəlir, ancaq axırda yanıldığı üzə çıxır. Buna görə də mütərcim natiqin səhvinə çox ehtiyatla yanaşmalıdır. Bununla belə, elə hallar da olur ki, mütərcim natiqin doğrudan da nəyinsə tarixində, hansısa səhifənin nömrəsində və s. səhv etdiyini görür və buna yüz faiz inanır. Məsələn, natiq müəyyən bir layihənin dəyərindən danışarkən beş yüz min əvəzinə, beş yüz əlli Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|