Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

the  true  (full)  sense  of  the  word  (sözün  əsl  (tam)  mənasında), 
literally (hərfən), so-called (так называемый), so to say (speak) 
- (belə deyək ki,) və s. kimi metalinqual sözlərin işləndiyi məxəz 
dilin  ifadələrinə  ehtiyatla  yanaşmaq  lazımdır.  Çünki  ola  bilər 
məxəz dildə onlardan sonra gələn sözlər hədəf dildə eyni mənada 
işlənməsin.  Məsələn,  For  the  last  two  years  I  literally  coined 
money cümləsinin Azərbaycan dilinə kontekstdən asılı olaraq Son 
iki ildə sözün əsl О'^^Ф) mənasında pul kəsirdim kimi tərcümə 
etmək olar. 
Bu göstərilən dil funksiyalannı Bühler və Yakobson təqdim 
etmişdir.  Mətnləri  üç  iri  qrupa  da  bölmək  olar:  bədii,  institut- 
sional və elmi.  Sonuncu bütün  elm sahələrini əhatə edir, ancaq 
sosial elmlər sahəsinə gəldikdə bu iki mətn növü elmi və insti- 
tutsional  mətnlərə  birləşməyə,  qovuşmağa  meyillidir.  Bədii 
mətnlər  qalan  mətnlərdən  bununla  fərqlənir  ki,  onda  əql  və 
təxəyyüllə bağlı konnotasiya fatik denotasiyadan daha çoxdur. 
Tərcümə metodları 
Mətnin  növü  və  tərcümənin  məqsədindən  asılı  olaraq 
müxtəlif tərcümə metodlanndan (üsullarından) istifadə olunur. 
Ən qədim tərcümə üsulu sözbəsöz (word-for-word) tərcümə 
üsuludur.  Buna  sətirarası  (sətiraltı)  tərcümə  də  deyilir.  Məxəz 
dildəki  sözə  hədəf  dildə  uyğun  gələn  söz  məxəz  dildəki  sözün 
altında  yazılır.  Məxəz  dilin  söz  sırası  olduğu  kimi  saxlanılır, 
sözlər  özlərinin  ən  ümumi  mənalannda,  kontekstə  uyğunlaşdı- 
nlmadan tərcümə edilir. Milli çalarlı (cultral) sözlər hərfi tərcümə 
edilir.  Bu  üsulun  əsas  məqsədi  ya  məxəz  dilin  mexanizmini 
anlamaq,  ya  da  çətin  mətni  tərcümə  etməzdən  qabaq  onu 
aydınlaşdırmaqdır. 
Hərfi  (literal)  tərcümə  Msw/wndan  istifadə  etdikdə  məxəz 
dilin  quruluşu  hədəf  dildəki  uyğun  quruluşa  transformasiya 
olunur. Burda da məxəz dildəki sözlər kontekstə uyğunlaşdmlma- 
dan, hərfi mənada hədəf dilə çevrilir. 
165 

---

Orijinala sadiq (faithful) tərcümə «sw/wndan istifadə etdikdə 
mütərcim  hədəf  dilin  qrammatik  strukturu  çərçivəsində  məxəz 
dildəki  sözün  dəqiq  kontekstual  mənasını  verməyə  cəhd  edir. 
Milli  çalarlı  (cultral)  sözlər  transformasiya  edilir,  məxəz  dilin 
qrammatik  və  leksikasmdakı  anormallığın  (məxəz  dilin 
normalanndan kənara çıxılması) dərəcəsi saxlanılır. Məxəz dildə 
yazıçının  niyyəti  və  mətnin  dərkinə  tam  sadiq  qalmağa  səy 
göstərilir. 
Semantik  (semantic)  tərcümə  üsulu  orijinala  sadiq  tərcümə 
üsulundan  fərqlənir,  mətnin  estetik  dəyərinə  (gözəlliyi  və  təbii 
səslənməsinə) daha çox fikir verilir. Bu üsuldan istifadə etdikdə 
məxəz  dildəki  sözün  mənasının  transformasiyasında  müəyyən 
güzəşt mümkündür, ancaq sözoyunu, assonans, təkrar və s. üslubi 
priyomlann  məxəz  və  hədəf  mətndə  uyğunsuzluğuna  yol 
verilmir.  Çox  da  mühüm  olmayan  kultral  sözlər  ancaq  kultral 
terminlərlə yox, kultral cəhətdən neytral terminlərlə də tərcümə 
edilə bilər. Oxucu üçün kiçik güzəştlər də mümkündür. Orijinala 
sadiq tərcümə (OST) ilə semantik tərcümə arasındakı fərq ondan 
ibarətdir  ki,  OST  müəllif  yönümlü  və  doqmatikdir.  Semantik 
tərcümə isə daha çevikdir. 
Kommunikativ  (communicative)  tərcümə  orijinalın  dəqiq 
kontekstual  mənasını  elə  bir  şəkildə  çevirməyə  cəhd  edir  ki, 
orijinalın həm məzmunu, həm də dili oxucu tərəfindən asanlıqla 
qəbul  edilsin  və  başa  düşülsün.  Bu  tərcümə  üsuluna  oxucu 
yönümlü (reader-oriented, reader-centered) tərcümə də deyilir. 
Burda məqsəd tərcümənin oxucu tərəfindən daha asan qəbulu və 
başa düşülməsidir.