Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

Akademik  (academic)  tərcümə  üsulundan  tərcümə  işini 
öyrətmək üçün istifadə olunur. Bu zaman məxəz mətn tamamilə 
hədəf dil oxucusunun, özü də savadlı oxucusunun qəbul edəcəyi 
səviyyəyə  gətirilir.  Bu  üsul  dövrün  danışıq  dilinin  ifadə  etdiyi 
ekspressivliyi hamarla)nr. Oksford və Kembric universitetlərinin 
tərcümə fakültələrində bu üsuldan geniş istifadə olunur. 
Pedaqoji  (pedaqogic)  tərcümə  üsulu  xarici  dili  öyrənmək 
üçün  tapşınqlar  şəklində  edilən  tərcümədir.  Bu  zaman  tərcümə 
dili  öyrənənin  lüğət  ehtiyatını  zənginləşdirir,  yeni  sintaktik  st- 
rukturlann  qavranılmasma  kömək  edir,  mətnin  dərkini  asanlaş- 
dınr.  Bu  tərcümə  üsulundan  həm  xarici,  həm  də  ana  dilinə 
tərcümədə istifadə olunur. Burda əsas tərcümə strategiyası hərfi 
tərcümədir, müqayisələrə geniş yer verilir. 
168 

---

Bu  üsullardan  danışarkən  deməliyik  ki,  ancaq  semantik  və 
kommunikativ  üsullar  tərcümə  qarşısında  duran  iki  başlıca 
məqsədi yerinə yetirməyə imkan verir. Bunlar səliqə (accuracy) 
və  qənaətdir  (economy).  Semantik  tərcümə  kommunikativ 
tərcümədən  daha  qənaətlidir.  Semantik  tərcümə  müəllif, 
kommunikativ  tərcümə  isə  oxucu  dili  səviyyəsində  apan-  lır. 
Semantik  tərcümə  üsulundan  ekspressiv  (bədii),  kommunikativ 
üsuldan  isə  informativ  və  vokativ  mətnlərin  tərcüməsi  zamanı 
istifadə olunur. 
Semantik  və  kommunikativ  tərcümə  köhnəlib  təravətini 
itirmiş  metaforalara,  adi  sözbirləşmələrinə  (məsələn,  a  strong 
coffee), texniki terminlərə, slenq, danışıq dilinə məxsus ifadə və 
sözlərə  (collocations),  fatik  söz  və  ifadələrlə  adi  dilə  eyni  cür 
yanaşır.  Ekspressiv  mətnlərin  ekspressiv  komponentləri 
{qeyri-adi  sintaktik  strukturlar,  danışıq  dili  söz  və  ifadələri, 
metafora,  işlənmə  xüsusiyyəti  ilə  seçilən  sözlər,  neologizmlər) 
hərfən olmasa da, məna və formaca orijinala yaxın şəkildə, lakin 
informativ və vokativ mətnlərdə işləndikdə hədəf dilin nor- malan 
çərçivəsində  bu  normalara  uyğunlaşdınlaraq  tərcümə  olunur. 
Nəzəri xüsusilə cəlb edən afişalar belə hallarda müstəsnalıq təşkil 
edir,  kultral  komponentlər  ekspressiv  mətnlərdə  olduğu  kimi 
saxlanılır; informativ mətnlərdə isə onlar kultral cəhətdən neytral 
terminlərlə,  əksər  vaxt  izahlı  şəkildə  tərcümə  edilir;  vokativ 
mətnlərdə  onlar  kultral  ekvivalentlərlə  əvəzlənir.  Orijinalda 
səliqəsiz,  qüsurlu  parçalar  ekspressiv  səciyyə  daşıdıqda 
tərcümədə olduğu kimi saxlanılır, ancaq münasib olduqda həmin 
parça  mütərcimin  izahı  ilə  müşayiət  olunur.  Belə  parçalar 
kommunikativ tərcümədə düzəldilərək normal hala salınır. 
Semantik və kommunikativ tərcüməyə bir-birini tamamlayan 
bir vahid kimi yanaşılmalıdır. Semantik tərcümə şəxsi və fərdidir. 
Müəllifin  düşünmə  prosesini  izləyir,  heç  bir  şeyi  tərcü-  məsiz 
qoymaq  istəmir  (over-translate),  mənanın  bütün  incəliklərinə 
varmağa çalışır, ancaq praqmatik təsir doğurmaq üçün 
169 

---

yığcamlığa  can  atır.  Kommunikativ  tərcümə  isə  sosial 
səciyyəlidir,  diqqəti  mətndəki  məlumatın  ötürülməsi  üzərində 
cəmləyir,  hər  şeyi  tərcümə  etmir  (under-translates),  sadəliyə, 
yığcamlığa, aydınlığa çalışır, üslubu təbii və yatımlı (resourceful) 
olur.  Semantik  tərcümə  bütün  parametrlərilə  öz  orijinalına  çata 
bilməz,  səviyyəcə  ondan  aşağıdır,  çünki  tərcümə  prosesində 
koqnitiv  və praqmatik  itkilər baş verir. Kommunikativ  tərcümə 
öz  orijinalından  üstün  olur,  çünki  lazım  gəldikdə  semantik 
tərcümə müəyyən bir şeyi şərh  edir  (interprets), kommunikativ 
tərcümə isə onu izah edir. 
Nəzəri  baxımdan  kommunikativ  tərcümə  üsulu  heç  də  mü- 
tərcimə  semantik  tərcümə  üsulundan  çox  sərbəstlik  vermir. 
Əslində isə belə deyil, çünki kommunikativ tərcümədə mütərcim 
xüsusi bir oxucu qrupuna yox, geniş oxucu kütləsinə xidmət edir. 
Semantik  tərcümədə  isə  mütərcim  bir  kəsə,  yəni  orijinalın 
müəllifinə,  onun  maraqlanna  xidmət  edir.  Elə  hallar  olur  ki, 
müəllif  mütərcimdən  müəyyən  bir  ifadəni,  sözü  olduğu  kimi, 
yaxud onun istədiyi kimi saxlamağı tələb edir. 
Ekvivalent təsir (equivalent effect). Tərcümə nəzəriyyəsində 
bəzən  belə  bir  fikrə  rast  gəlinir:  Tərcümənin  ən  ümdə  məqsədi 
orijinalın öz oxucusuna göstərdiyi, bağışladığı təsirə bərabər bir 
təsirə tərcümədə nail olmaqdır, yəni orijinal öz oxucusuna hansı 
təsiri  bağışlayırsa,  tərcümə  də  öz  oxucusuna  eyni  təsiri 
bağışlamalıdır.  Buna  bəzən  ekvivalent  reaksiya  (equivalent