Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Estetik (aesthetic) funksiya o deməkdir ki, dil öz səslənməsi,
forması, mənası və təşbehləri ilə insan hisslərinə xoş təsir göstərir. Cümlədəki ritm, tarazlıq, təzadlar, budaq cümlələr və sözlərin də bu prosesdə öz payı var. Onomatopiya, assonans, alliterasiya, qafiyə uşaq şerində mühüm rol oynayır. Müvafiq dil vahidini tərcümə etmədən bir çox hallarda səs effektini tərcümədə vemıək mümkün deyil, səs effektini adətən kompensasiya etmək mümkündür. Ekspressiv mətnləri, xüsusilə poeziyanı tərcümə edərkən tez-tez ekspressiv və estetik (həqiqət və gözəllik; . aksiyalar arasında bir ziddiyyət yaranır. Bunlar iki əks qütblərdir - hərfi tərcümə və sərbəst tərcümə. Hərəkət felləri hərəkətin tərzini təsvir etdiyi üçün onlarda səs effekti yüksəkdir, məsələn: race, rush, scatter, mumble, gasp, grunt və s. Bunlan tərcümə etmək çətin deyil, lakin onla- nn ifadə etdiyi səs effektinin adekvatını eyni fellərin qarşılığı ilə yaratmaq çətindir. Mənasız (nonsense) poeziyada şer məna üzərində yox, səs effekti üzərində qurulur, məsələn: a ferret nibbling carrot in a garret - safsar (xəzli heyvan) çardaqda yerkökü yeyir; a weasel perched on an easel within a patch of teasel - dələ (gəlincik) çobandarağı bitmiş əl boyda bir yerdə molbert üzərində oturmuşdu. Uşaq şerində və XIX əsrin sonlannda yaranmış sə- nət-sənət-üçün ədəbiyyatında (art-for-art) səs effekti həqiqəti üstələyir. Digər ekspressiv mətnlərdə ekspressivlik estetik funksiyanı üstələyir. Belə mətnlərin tərcüməsində əgər kakofo- niya (cacophony-ahəngsizlik, səsin qulağa xoş gəlməməsi) yaranırsa, onda mətnin məqsədi əhəmiyyətini itirir. Metafora ekspressiv və estetik funksiyalar arasında bir əlaqədir. Obrazlar vasitəsilə (obrazlar insanın beş hiss üzvündən 163 dördü ilə dilin yeganə əlaqə vasitəsidir) qoxu, dad, toxunma, görmə, səs rəmzləri yaratmaqla metafora ekstralinqvistik gerçəkliklə təxəyyül aləmini bir-birinə bağlayır. Ekspressiv və estetik komponent kimi orijinal metafora tərcümədə olduğu kimi saxlanmalıdır. Ekspressiv, informativ, vokativ və estetik funksiyalar əvvəldən axıradək mətndə iştirak etdiyi halda, fatik və metalinqvis- tik funksiyalar mətnin ancaq müəyyən hissəsində işlənir. Fatik (phatic) funksiya informasiya ötürmək üçün işlənmir, reseptorla xoş münasibət yaratmaq məqsədi güdür. Bu funksiya özünü təkcə danışanın səsinin tonunda yox. Necəsiniz?, Bilirsiniz, Yaxşısınızmı?, Sizə yaxşı istirahət arzulayıram! Nuş olsun! Sabaha qədər! Bayramı yaxşımı keçirdiniz?. Nə pis havadır. İsti deyilmi? kimi ayn-ayrı cümlələrdə özünü büruzə verir. Yazılı nitqdə fatik ifadələrdən oxucunun rəğbətini, etibanm qazanmaq üçün istifadə olunur. Əllbəttə, şübhəsiz, təbii ki, toxunmaq yerinə düşər, məlumdur ki, və s. belələrindəndir. Şübhəsiz belələrini tərcümə etmək çətinlik doğurmur. Dilin metalinqual (metalingual) funksiyası dilin öz-özünü izah etmək, adlandırmaq, öz xüsusiyyətlərini tənqid etmək qabiliyyətini göstərir. Bu qabiliyyət universal keyfiyyət kəsb edib, bütün dillərə xas olduqda tərcümədə problem yaranmır. Məsələn, bütün dillərdə cümlə, qrammatika, fel və s. var. Bu universallıqdır. Ancaq elə ola bilər ki, belə dil universalilən mövcud olmasın. Bu keyfiyyət şifahi, yəni başqa dillərlə əlaqəsi olmayan dillərə xasdır. Bununla belə, bu xüsusiyyətlər ancaq bir dilə məxsussa (məsələn, supine {supin - ingilis dilində məs- dərin həmişə to ilə işlənməsi), ablative {ablativ - təsirlik hal), illative (a word or phrase as therefore, as a conseqııence intro- ducing an inference), optative {optativ-Mm arzu şəkli) və s.), onda onlar müxtəlif kontekstual amillərə müvafiq olaraq tərcümə edilir. Bəzən misallarla izah edilir, neytral bir terminlə verilir. 164 |