Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

Keynes (həmin nəzəriyyənin müəllifi olan ingilis iqtisadçısı). Bu 
qısa  cümlə  natiqin  fikrini  yaxşı  çatdırır.  Groupies  sözünün 
konnotasiyalarını  vermək  çətindir,  çünki  bu  jarqondur  və  ola 
bilsin ki, tərcümə dilində oxşan yoxdur. Buna görə də mütərcim 
onun əvəzinə fans, supporters, partisans və s. sözlərdən deməklə 
kifayətlənir (Webster:-« giri fan of rock groups or other popular 
personalities,  who  follows  them  about,  often  in  the  hope  of 
achieving  sexual  intimacy){43).  Beləliklə  də,  orijinaldakı  çalar 
itir. Bu hal təəssüf doğursa da, mütərcim ünsiyyət yaratmağa nail 
olur. 
ikincisi, ana dilindən tərcümə edən mütərcim öz üslubuna fikir 
verməlidir,  imkanlanndan  kənara  çıxmamalıdır.  Əgər  mütərcim 
özünə  inanırsa  və  vəziyyətə  nəzarət  edə  bilirsə,  onda  o,  bu 
sahədəki ustalığından səmərəli istifadə edə bilər. Ancaq mütərcim 
həddini aşmamalıdır, xüsusilə söz mənalarının üslubi çalanna fikir 
verməlidir.  Çünki  səfir  diplomat  kimi,  alim  mütəxəssis  kimi, 
siyasətçi daha ümumi terminlər işlətməklə danışır. 
156 

---

Bu  tələblər  təkcə  ana  dilindən  tərcüməyə  deyil,  bütün  tərcümə 
növlərinə aiddir. Ana dilindən tərcümədə mütərcim nə həddindən 
artıq təmtəraqlı, nə də həddindən artıq sadə ifadə tərzinə, danışıq 
dilinə meyilli olmalıdır. 
Düzgün üslubi registri (register-ö variety of social language 
at one period, characterized by a particular degree of formality, 
emotional tone, difficulty, dialect and social class; occasionally 
by  other  factors  such  as  age  and  sex){\l)  necə  seçmək  barədə 
mütərcimə  məsləhət  vermək  çətindir.  Bununla  belə,  mütərcim 
bilməlidir ki, o harda və nəyi tərcümə edəcək, çünki işçi dillərin 
üslubi registrləri arasında fərqlər var. 
Mütərcim  mürəkkəb  qrammatik  formalar  işlətməkdən 
yayınmaqla  öz  işini  yüngülləşdirə  bilər.  Xarici  dilə  tərcümə 
etməyin  çətinlikləri  ana  dilinə  tərcümə  etməkdən  çoxdur.  Buna 
görə  də  itki  baş  verir.  İtkini  azaltmaq  üçün  şifahi  tərcümədə 
istifadə  olunan  bütün  üsullardan,  xüsusilə  salami  üsulundan 
istifadə 
olunmalıdır. 
Salami 
cümlələri 
qısaltmağa, 
sadələşdirməyə,  qrammatik  səhvlərin  qarşısını  almağa  imkan 
verir. 
Çoxdilli beynəlxalq forumlarda bəzən bütün nümayəndələr öz 
dillərinə və öz dillərindən tərcümə ilə təmin edilmir. Belə halda 
işçi  dillər  siyahısı  hazırlanır.  Ancaq  bu  dillərə  və  bu  dillərdən 
tərcümə  edilir.  Məsələn,  BMT-də  səkkiz  işçi  dil  var,  amma  bu 
təşkilat üzvlərinin sayı qat-qat çoxdur. Belə hallarda kiminsə nitqi 
işçi  dillərdən  birinə,  sonra  isə  həmin  tərcümədən  (relay)  digər 
dillərə tərcümə olunur. Bu zaman birinci tərcümə sonrakı tərcümə 
üçün məxəz mətn rolunu oynayır. Bu mətn tam aydın, məzmunu 
anlaşıqlı  və  danışıq  üslubunda  olmalıdır  ki,  asanlıqla  başa 
düşülsün.  Aydınlıq  təkcə  məzmunu  yox,  formanı  da  əhatə 
etməlidir.  Forma  dedikdə  qrammatik  forma  nəzərdə  tutulur. 
Düzgün  qrammatika  və  aydın  tələffüz  təmin  edilməlidir  ki, 
sonrakı tərcüməçi hətta hecalan bir-birindən ayıra bilsin. 
Tərcümə  zaman  baxımından  öz  orijinalından  çox  da  geri 
qalmamalıdır. Əks təqdirdə son tərcümə variantı ilə birinci mə 
157 

---

xəz  mətn  arasında  zaman  boşluğu  əmələ  gələr.  Buna  görə  də 
mütərcim natiqdən, sonra isə birinci tərcüməçidən geridə qalmağı 
minimuma endirməlidir. 
Tərcümədən  tərcümə  edərkən  mütərcim  öz  həmkarlannm 
psixologiyasını da yaddan çıxarmamalıdır. Ona görə də təşəkkür 
edirəm, cənab sədr! deyib sanki həmkarlanna xəbərdarlıq edir ki, 
tərcüməyə  başlasınlar.  Bundan  sonra  sakit,  mülayim  tərzdə 
tərcümə  edir.  Bu  da  ondan  məxəz  mətn  kimi  istifadə  edən 
həmkarlannda bir inam yaradır. 
Məxəz 
mətn 
rolunu 
oynayan 
mütərcim 
yaddan 
çıxarmamalıdır ki, ona qulaq asan və tərcümə edən həmkan hədəf 
dili, xüsusilə idiomatika və kultral terminləri yaxşı bilməyə bilər. 
Buna görə də relay özü nə həddindən artıq sadə, nə də həddindən 
artıq  təmtəraqlı  bir  üslub  seçməlidir;  dili  nə  həddindən  artıq 
idiomatik,  nə  də  idiomatikasız  olmalıdır.  Məsələn,  ingilis 
mütərcim fransız dilindən bir cümləni ingilis dilinə belə tərcümə 
edir:  If  we  add  a  further  demand,  not  only  will  our  whole 
negotiating position will be thrown out by of  kilter,  but  we risk 
being  hoist  with  our  own  petard  {hitler  danışıq  dilinə  məxsus 
sözdür, əsasən out of hitler kimi işlənir, petard-partladıcı qurğu, 
hoist  with  one's  own  petard-öz  icad  etdiyi  silahla  özünü 
öldürmək: cümlə bütövlükdə.- Daha bir tələb irəli sürsək, onda 
danışıqlardakı mövqeyimizi nəinki korlaya bilərik, hətta öz icad 
etdiyimiz silahla özümüzü məhv edərik). 
Yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  zaldakı  nümayəndələrin 
əksəriyyətinin ana dili oradakı tərcümənin dili deyil, ona görə də 
o,  ayrı-ayrı  dillərin  daşıyıcılarına  müxtəlif  təsir  bağışlayacaq. 
Mütərcim  bunu  bildiyindən  öz  üslubunu  həmin  dinləyicilərin 
anlam və səviyyəsinə uyğunlaşdırmalıdır. 
Rileydə  işləyən  mütərcim  tərcümə  dilinin  dəyişdiyini 
həmkarlanna bildirməlidir. Bu da şübhəsiz natiqin dəyişməsi ilə 
bağlıdır.  Bunu  bildirmək  üçün  mütərcim  natiqin  hansı  dövlətin 
nümayəndəsi  olduğunu  mikrafonda  səsləndirir,  sonra  isə 
tərcüməyə başlayır. 
158 

---

Ola  bilər  natiq  nitqinin  müəyyən  hissəsində  dili  dəyişsin. 
Tutaq  ki,  sənəd  ancaq  fransız  dilində  mövcuddur.  Rusiya 
nümayəndəsi müəyyən şeyləri öz dilində izah edir, fransız mütər- 
cim  rus  dilini  bildiyindən  bunu  tərcümə  edir,  lakin  italyan  mü- 
tərcim  bunu  edə  bilmir.  Bu  zaman  italyan  fransız  dilindən 
tərcüməni riley kimi götürür. 
Sinxron  tərcüməçi  yaxşı  nəticə  əldə  etmək  üçün  orijinalın 
formasını,  hərfi  məzmununu  dəyişməyə  belə  hazır  olmalı, 
tərcüməsini təkcə natiqə yox, zaldakılann hamısına və konfransın 
ümumi kontekstinə uyğunlaşdırmağı bacarmalıdır.