Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

min, yaxud min əvəzinə milyon deyir. Mütərcim buna tam əminsə, 
hiss etdirmədən düzgün rəqəmi deyir. 
Natiq  səhv  danışır,  mütərcim  bunu  eşidir,  lakin  tam  əmin 
deyil  ki,  o  doğru,  yaxud  səhv  danışır.  Fərz  edək,  natiq  deyir: 
Yanğın  təhlükələri artdığı  üçün bizə təsirsiz, məsələn, hidrogen 
kimi  təsirsiz  qaz  axtarmaq  lazımdır.  Ancaq  mütərcim  bilir  ki, 
hidrogen elə qaz deyil. Kontekstdən çıxış edərək mütərcim belə 
nəticə  çıxanr:  bu  heliumduv,  ancaq  buna  özü  də  yüz  faiz  əmin 
deyil.  Buna  görə  də,  natiqi  olduğu  kimi  tərcümə  edir  və  dərhal 
əlavə  edir:  natiq  belə  deyir,  ancaq  məncə  bu  qaz  heli-  wmdur. 
Əgər mütərcim öz fikrində yanıhbsa, yəni həmin qaz nə hidrogen, 
nə də heliumdursa,  yenə də mütərcim  günahkar  sayılmır, çünki 
natiq özü elə bir fərziyyə irəli sürüb ki, tam inanılası deyil. 
Natiq nəyisə səhv deyir və bunun yanlışlığına şübhə yoxdur. 
Ancaq  mütərcim  də  doğru  variantı  bilmir.  Onda  mütərcim 
əvvəlkində olduğu hərəkəti edir, ancaq əlavə edir ki, bunu natiq 
belə deyir. 
Belə  hal  da  ola  bilər  ki,  təşkilati  dövrdə  hər  hansı  bir 
nümayəndə konfransda  öz ana dilində də danışa bilməz, (çünki 
nümayəndələr onun dilini bilmir), həmin şəxs konfransdakı əsas 
dili  də  yaxşı  bilmir,  səhvlər  edir.  Belə  halda  mütərcim  onun 
fikrini səliqə ilə aydın şəkildə dinləyicilərə çatdınr. Burada 
151 

---

mütərcimin bunu natiq deyir deməsinə lüzum yoxdur, ancaq çox 
istəyirsə,  sonda  əlavə  edə  bilər  ki,  natiq  xarici  dildə  danışdığı 
üçün ola bilsin fikirlərini o qədər də düzgün ifadə edə bilmədi. 
Ümumiyyətlə,  natiqin  səhv  etməsi,  söylədiyi  fikrin  şübhə 
doğurması  kimi  məsələlərdə  çox  ehtiyatlı  olmaq  və  bundan 
minimum  istifadə  edilməsi  məsləhətdir.  Əgər  mütərcim  bu  cür 
əlavələri ilə ümumi fikrə tez-tez müdaxilə edərsə, bu dinləyiciləri 
qıcıqlandırar, mənfi reaksiyaya səbəb olar. Əgər natiq deyirsə ki, 
mən  indi  bu  məsələ  ilə  bağlı  dörd  fikrə  toxunacağam,  lakin 
danışanda dörd  yox, üç  fikri  açıqlayır.  Belə halda mütərcim nə 
etməlidir?  Təcrübəli  mütərcim  bu  cür  hallarla  tez-tez 
rastlaşdığından  dörd  əvəzinə  bir  neçə  ifadəsini  işlədir,  onda 
natiqin nəyi demədiyi dinlə)dciləri maraqlandırmır. 
Natiq  Öz  çıxışının  ortasında  bir  lətifə  ijoke)  danışır. 
Məlumdur  ki,  lətifələr  yarandıqlan  dildə  daha  effektli  olur. 
Bunlann  əksəriyyəti  sözoyununa  əsaslandığından  (məsələn,  she 
looks down, and looks up, and does not know where to look, but 
looks all the prettier;  mən deyirəm kəmdən həmə, sən deyirsən 
dəmdən  dəmə)  tərcümə  zamanı  təsirini  itirir,  çox  vaxt  bu  cür 
lətifələr, ümumiyyətlə, tərcümə olunmur. Bəzən bir dilin oxucusu 
üçün gülməli olan lətifə аул birisi üçün gülməli olmur. Belə halda 
mütərcim lətifə haqqında heç nə demir. Ancaq lətifə gülməli isə, 
hamı  gülürsə,  onda  mütərcimin  şərhinə  ehtiyac  yoxdur.  Yaxud 
mütərcim  lətifəni  tərcümə  edərkən  belə  qənaətə  gəlir  ki,  o, 
kiminsə xətrinə dəyə bilər, onda tərcümədə müəyyən izah verir və 
deyir:  o  qədər  də  ciddi  qəbul  etməyin,  yaxud  zarafat  edirəm. 
Lətifə  tərcüməedilənsə,  mütərcim  bunu  edir,  dinləyicilərin 
reaksiyasına nail olmağa, natiq ilə artıq məsafəyə yol verməməyə 
çalışır, çünki dinləyicinin reaksiyası dərhal bilinməlidir. 
Lətifə  tərcüməolunmazsa  (məsələn,  sözoyunundakı  kimi), 
onda mütərcim özündən ona oxşar bir şey uydurur ki, yumora nail 
olsun. Əgər bu da mümkün deyilsə, onda mütərcim natiqin 
152 

---

bir tərcüməolunmaz lətifə söyləyicilərin nəzərinə çatdınr və vaxt 
varsa həmin lətifənin məzmununu izah edir. 
Bədii  ədəbiyyata  eyhamlara  {allusions),  (məsələn,  Şekspir