F ergana ’ da m oğOL

G ü l n i s a A y n a k u l o v a / G a z i T ü r k i y a t , B a h a r 2 0 1 4 / 1 4 : 1 5 7 - 1 6 8
larda çoğu zaman sadece 
Müslüman Tüccarlar
olarak adlandırılırlardı (Gulyamov 
1967: 295).
Kervan ticareti genel olarak üst sınıf mensuplarına hizmet eder ve esasta Batı ve 
Doğu arasında nadir bulunan eşyaların mübadelesini yapardı. Transit ticaretin mal-
ları genelde lüks eşyalardı. Bunlar: değerli taşlar, inci, altın, gümüş ve bunlardan 
yapılan süs eşyaları, kürkler, halılar, ipek kumaşlar, baharatlar, cins atlar, porselen 
eşya vs. idi. Yükün büyük kısmını tabii olarak ipek oluşturmaktaydı. Fakat X. yüz-
yıldan başlayıp ticaret eşyalarının arasında artık ilk ihtiyaç maddeleri, yani gıda 
maddelerinden başlayıp, zanaat üretimi için lazım olan ham maddeler yer almaya 
başlamıştır. Bunlar: buğday, pirinç, pamuk, ham ipek, deri, deri tabaklamak için ağaç 
kabukları, sert pamuklu kumaşlar, bakır ve demir filizleri, yün vs. idi (Yakubovskiy 
1932: 9). M.Ö. II. yüzyılda keşfedilen Çin-Ön Asya kervan yolu; sonraki devirlerde, 
gördüğümüz gibi Çin ipeğini ihraç eden ana yol haline gelmiştir. Aynı yol üzerinden 
Çin’e, Batı ülkelerinden Yunan-Roma dünyasından cam ve kristal getirilmiştir. Batı 
tesiri altında Orta Asya’da cam sanayisi gelişmiş olduğu gibi Doğu (Çin) tesiri altın-
da demir sanayisi gelişmişti (Bartold 1963: 113). Orta Asya halkı, Çinlilerden altın ve 
gümüşten kaplar yapmayı da öğrenmiştir. Bu sanayi dalları, Fergana’da daha İsla-
miyet’in ilk dönemlerinde büyük gelişme göstermiştir (Bartold 1963: 112). 
Görüldüğü gibi, Orta Asya topraklarının İslam sancağı altına girmesiyle bölge ta-
rihinde yeni bir gelişme safhası baş göstermiştir; Akdeniz havzası, Ön Asya ve Orta 
Asya ülkelerinde üretimin güçlenmesi ve gelişmesine olumlu şartlar hazırlanarak 
zanaat ve ticaretin gelişmesini sağlamıştır. Yukarıda, Fergana’da yapılan demir alet-
lerin Horasan’ın tamamına, İran’a, Babil’e kadar ihraç edildiğinden, cam eşyalara 
Tirmiz’de, Kırım’ın güney sahilinde, Suriye ve Samarra’da rastlandığından vs. söz 
edilmiştir. Bu durum, Fergana zanaatçılarının sadece Doğu ülkeleri ile değil; aynı 
zamanda Doğu Avrupa, Akdeniz ülke ve şehirleri ile de sıkı ilişkilerde bulundukla-
rını ortaya koymaktadır. Hâkimiyetin Türklerin eline geçmesi ülkenin kültürel ve 
ekonomik hayatını pek fazla etkilememiştir. Samanoğulları döneminde vuku bulan 
tarihî, ekonomik ve kültürel gelişme, Karahanlılar döneminde daha da artmıştır.
Fergana ve Orta Asya toprakları üzerinden güney ülkelerini kuzey ile, batı ülke-
lerini doğu ile birleştiren ticaret yolları geçmekteydi. Bu koşullardan dolayı Orta 
Asya halkları eski zamanlardan beri büyük komşuları olan Hindistan, Çin, Uzak 
Doğu, Rusya, Kafkasya, Yakın ve Orta Doğu ülkeleri ile derin siyasî, ekonomik ve 
kültürel münasebetler içinde bulunmaktaydı. Bu durum sadece adı geçen ülke halk-
larının ilim ve kültürünün karşılıklı olarak gelişmesinde olumlu tesir bırakmayıp 
aynı zamanda dünya medeniyetinin, dünya ilim ve kültürünün gelişmesinde de 
önemli rol oynamıştır.