Фирузя мяммядли

ürəyim qızmır,
 -dedi, - uzaq yer, yad 
ölkə…» 
Yaxud: 
«-Onun ipinin üstünə odun 
yığmaq olmaz, 
-dedi».

---

313 
Сечилмиш ясярляри 
lX 
Bu cümlələrdə "ürəyim qızmır", "ipinin 
üstünə odun yığmaq olmaz" frazeoloji vahidləri bir 
ümumi məna (inanmamaq) ətrafında öz aralarında 
sinonim olsa da, ayrı-ayrılıqda "inanmamaq", 
"etibar etməmək" anlayışlarına ekvivalentdir.
Beləliklə, məlum olur ki, leksik ekvivalentlər 
dubletlərdə qeyd olunduğu kimi, "dili yükləmir". 
Bu leksik-semnatik kateqoriya öz üslubi imkanları 
ilə və bədii dildə əvəzetmə mövqeləri ilə son dərəcə 
zəngin məna və məzmun çalarlarına malik olub, 
nitqin 
xəlqiliyinə 
xidmət 
edən 
linqvistik 
vahidlərdəndir.
Leksik ekvivalentlər nitqdə təkrarların 
qarşısını alır.
Leksik ekvivalentlər ədəbi dilin seçvə və 
əvəzetmə 
əməliyyatında 
prosesin 
gedişatını 
tənzimləyən semantik hadisədir.
QRAMMATĠK EKVĠVALENTLƏR 
Qrammatik ekvivalentlik daha çox cümlə 
formulasında üzə çıxır. Dilçilik ədəbiyyatında çox 
vaxt sintaktik sinonimlik kimi təqdim edilən tabeli 
mürəkkəb cümlə ilə feli tərkibli sadə cümlə 
arasında 
ekvivalentlik 
nəzərə 
alınmamışdır. 
Halbuki bu iki sintaktik konstruksiya struktur 
cəhətdən fərqlənsələr də, məna baxımından eyni 
semantik yükə malik olur. Cümlədə təqdim olunan 
məlumatın sadə və ya mürəkkəb cümlə şəklində 

---

314 
Фирузя Мяммядли 
ifadə olunması strukturun müxtəlifliyini təmin 
edirsə, hər iki quruluşda eyni mənanın ifadəsi, 
məzmun eyniliyi ekvivalentliyin qrammatik əsasda 
formalaşmasını göstərir. Sintaktik sinonimliyin 
qrammatik 
ekvivalentlikdən 
fərqi 
"üslubi 
çalarlarına görə bir-birindən fərqlənmə" və ümumi 
məna faktoru ətrafında birləşmə ilə bağlıdlır. Daha 
doğrusu, ekvivalent tərəflərin semantik sturkturu 
üslubi çalarlıqdan məhrum olur.
İ.İ.Rezvin 
"müxtəlif 
forma 
və 
konstruksiyaların eyni deyil, yaxın qrammatik 
mənada işlədilməsini" qrammatik sinonim hesab 
edir.
1
Dilçilikdə sinonimliyin mütləq eynimənalı-
lıqmı, yoxsa "yaxın" mənalılıqmı ifadə etməsi ilə 
bağlı mübahisələr davam etməkdədir. Bu ondan 
irəli gəlir ki, mütləq məna eyniliyinə malik 
qrammatik quruluşun ekvivalentliyi diqqətdən 
kənarda qalmışdır. Buna görə də leksik 
sinonimlərdən danışılarkən mütləq məna eyniliyi 
qəbul edilmədiyi halda, qrammatik sinonimliyə 
mütləq və ya yaxın mənalılıq meyarı ilə yanaşılır. 
Eyni kateqoriyaya belə ikili münasibət isə, 
ümumiyyətlə, sinonimliyin mahiyyətinin nəticəsidir 
ki, "Bu təzə evin Nərgizgilin olması onun heç 
ağlına gəlməzdi" cümləsi ilə "Onun heç ağlına 
gəlməzdi ki, bu təzə ev Nərgizgilindir" cümləsinin 
1
İ.İ.Rezvin. K voprosam o qrammatiçeskoy sinonimike. 
"İnostrannıy yazık v şkole", 1962, №1. 

---

315