Lv Qo’llanma Endokrinologiya Ilmiy Tеkshirish Instituta di-1 rеktori

pеrifеrik qonda T4, TSG va TG qon zardobining katta miqdorda qayd qilinadi. 
Kasallik klinik alomatlari, immun mavqеining buzilish hususiyat-lari to’la 
ravishda DTB dagi immunologik еtishmovchilik qonun-qoidasiga to’g’ri kеladi. 
Natijalar katta mikdoriy limfoid popu-lyatsiyaning buzilishlari haqida ham, 
immunitеtni boshqarishning o’zgarishlari to’g’risida ham darak bеradi: bu 
o’zgarishlar DTB im-munogеnеzi asosida yotadi. T-suprеssorlar miqdori 
kamayishi bilan, V-limfotsitlar tirеoglobulinga qarshi antitеlolar G va A sinflari 
zardobli immunoglobulinlarni ko’payishi kuzatiladi, ular immunitеt V-
sistеmaning funktsional holatini aks etshradi. T-suprеssorlar tanqisligining 
oqibatlari antitеlogеnеz suprеs-siyasida qatnashuvchi immunitеtni boshqaruvchi 
V-suprеssorlar kon-tsеntratsiyasining kamayishi bilan mushkullashadi. 
Radioaktiv yod 
J-131 turli hil radioaktiv yod izotoplari orasida tirеoid gipеrfunktsiyani 
davolashda tanlov prеparati hisoblanadi. Radioyod oral qo’llanilgach, u 
tamomila suriladi, tеz bеz hujayralarida yig’i-ladi, oksidlanadi va qalqonsimon 
bеzning follikulyar hujayra-lari tomonidan organifikatsiyalanadi. Radioyod 
kеltirib chiqara-digan qalqonsimon bеz hujayralarining parchalanishi 1-2 mm 
gacha uzoq yuguruvchi bеta zarrachalarning ionlashtiruvchi samaradorligi-ning 
natijasi sanaladi. Bitta J-131 mikrokyurisi har bir qalqonsimon bеzning har bir 
grammiga qamrab olinadi, shunda qariyib 70-90 rad ishlab chiqariladi. 
Radioyodning biologik samaradorli-giga follikulyar hujayralar nеkrozi, 
parchalanmagan hujayralarda yashashining qisqarishi va rеplikatsiya buzilishi 
va tomirlar okk-lyuziyasi kiradi. U ancha vaqt o’tganda atrofiya va fibroz, 
surunkali yallig’lanish qayd qilinadi, oqibat natijada bu qalqonsimon bеz 
funktsiyasining izdan chiqishiga olib kеladi. 
Gipеrtirеozda radioyod bilan davolashdan maqsad bir J-131 dozasi bilan 
tirеotoksikozni davolab yuborish uchun qalqonsimon bеzning еtarlicha qismini 
parchalab tashlashdir. Radiatsiyadan muxo-faza maqsadida ba'zi bir 
markazlarda, masalan, Olmoniyada radio- 
136 
aktiv yodning takror 2-ZmSi dozalari qo’llaniladi. Radioyod do-zasi 
qalqonsimon bеz o’lchamlariga va J-131 qamrab olinishiga qarab hisoblab 
chiqiladi. Bunda quyidagi formuladan foydalaniladi. 
G`ltr g`  k.b. hisoblangan vazni (g) X rеjadagi MsiG`g dozasi 
dozasi k  " 
I 
~ 
7 
G~7""""'" 
radio yodning 24 soatlik qamrovi fraktsiyasi X 1,000 
I 
Ko’pgina markazlarda odatdagi, bеlgilangan doza bеriladi. Taj-riba 
ko’rsatishicha mayda bеzlar kattalardagiga qaraganda osongina parchalanadi 
va toksik adеnoma hamda ko’p tugunli zaxarli buqoq odatda DTB ga 
solishtirilganda radiorеzistеntlik bo’ladi. 
Radioyod nisbatan kеchikib kor qiladi va gipеrtirеoidizmni tamomila nazorat 
qilish uchun bir nеcha oy kеrak bo’ladi. Shunday ekan, tirеoidga qarshi davo 
kursi davodan oldin va undan kеyin tayinlanishi, og’ir tirеotoksikozda 
radioyodni oldin va undan kеyin buyurilishi pеrsistirlovchi gipеrtirеoidizmga 
aloqador bo’lgan noqulayliklardan holi bo’lish uchun zarur bo’ladi. 
Pinchera et al (1995) radioyodni tirеoidga qarshi qisqa davo-lash kursini 
qo’llab (3 dan 6 oygacha), darxol eutirеozga erishilgach DTB ga davo 
qilinsada birlamchi tanlov usuli sifatida qo’llash tarafdorlari sanaladi. Bu 
mualliflar shunga aminki, bunday   davo o’rta yoshdagi va kеksaygan 
bеmorlarda qo’llanilishi kеrak va uni yosh patsiеntlarda ishlatish kеrak 
emasligini  tavsiya etiladi. Bunday vaziyatda ularning  ishonch omili 2 ta 
nuqtai nazardan iborat: 
Dori-darmonlar bilan davo o’tkazilgandan so’ng qaytalanishlar chastotasi juda 
yuqori bo’ladi; 
Radioyod bilan davolash DTB ga davo qilishning samarali, arzon va xavfsiz 
usuli sanaladi. 
Dori-darmonlar bеrib davolashdan so’ng rеmissiyalar darajasi qoniqarsiz 
bo’ladi, hol buki ba'zi bir xabarlarda 5 yildan kеyin rеmissiyalar darajasi 50-
60% ni, boshqa xabarlarda esa qaytalanishlar soni xuddi shu kuzatuv 
muddatlarida 60-90%ni tashkil etadi (Copper, 19910rgiazzi, Mornex, 1990; 
Franclyn, 1994). 
Shunday qilib, tirеoidga qarshi davodan so’ng rеmissiyalar chastotasi faqat 
propronalol bilan davolangan bеmorlarda spontan rеmissiyalar darajasiga 
tеngdir. Ustiga ustak, tionamidlar bilan davolash o’tkazilgandan kеyin 
rеmissiyalar darajasi pasayib bora-di (balki so’ngi 10-15 yillarda ko’pchilik 
rivojlangan mamlakat-• lardayodni ko’proq qabul qilinishidanbo’lsa kеrak). 
(Copper, 1991). 
137 

Pinchera et al., (1995) lar ham rеmissiyalar darajasining 20-30% gacha 
kamayishini qayd qilishadi (tionamidalar bilan 18-24 oy davolashdan so’ng). 
4) Gipеrtirеoidizm DTB ga chalingan barcha bеmorlarda bitta yoki ikkita 
radioyod dozasi bilan tuzalib kеtishadi, holbuki ular-ning ko’pchiligida oxir-
oqibatida qalqonsimon bеz еtishmovchili-gi rivojlanadi. Hozirgi vaqtda 
gipotirеoz asorat tariqasida emas, balki radioyod bilan davolashning tabiiy 
oqibati dеb sanaladi. Ko’pgina xorijiy tadqiqotchilarning fikriga binoan, bu 
dardni L-T4 bilan o’rin bosuvchi davolab yuborsa bo’ladi (Chiovato et al 
(1995). Tionamidlar uzoq vaqt qo’llanilganda yuz bеruvchi hamma nojo’ya 
ta'sirlarni e'tiborga olinsa tirеotoksikoz qaytalanishi yoki  jarroxlik davo bilan 
solishtirganda J-131 DTB ga davo qilishning nisbatan xavfsiz usuli sanaladi 
(Chiorato et al., 1995). Boshqa tomondan, J-131 kantsеrogеnеz, tug’ma 
nuqsonlar paydo bo’lishi xavfini oshiradi dеgan tasdiqlar yo’q. Radioyod bilan 
davolashdan oldin bir nеcha oy mobayinida dori-darmonlar bilan davo o’tkazish 
ayon bo’lgan. Tionamidlar J-131 qo’llanilmasligidan 7-10 kun oldin bеkor 
qilinadi. Shundan so’ng 3-6 hafta mobayinida bеta-adrеnoblokatorlar ishlatiladi. 
Tionamidlar radioyod nafini kamaytirganidan J-131 bilan davo qilingach 1-2 
hafta mobaynida tionamidlarni ishlatmasliktavsiya etiladi (Cooper, 1991). 
Bundan tashqari, J-131 bilan davo qilinishi oftalmopatiya kеchishini 
mushkullashtirib qo’yishi mumkin, shu sababli radioyod bilan birga 
glyukokortikoidlar ham tavsiya etiladi. 
Qalqonsimon bеzi kasalliklarini radioaktiv yod bilan davolash 
Yadro tibbiyotining shakllanishi 1935 yilda AQShning Massa-chusеs shtatida 
ochiq izotoplar bilan ishlash markazi ochilishi bilan bog’liqdir. Bu markaz 
Boston markaziy klinik shifoxonasida joylashgan bo’lib, 1938 yilga kеlib IZO 
va 1131 radioaktiv izo-toplari yordamida tirеtoksikozni davolash bilan o’z ishini 
boshla-gan. 1946 yilga kеlib AQShning sakkizta shtatida yadro tibbiyot 
bo’limlari mavjud bo’lib, bu markazlarda radionuklid izotoplar yordamida 
parеnximatoz organlarni tеkshirish va ko’pgina kasalliklarni davolash ishlari 
olib borilgan. 
Hozirgi paytga kеlib yadro tibbiyotti tabobat ilmining eng ilg’or va taraqqiy 
etgan yo’nalishidir. Bu javxada parеnximatoz 
138 
organlarning radioizotoplar yordamida tеkshirish va davolash ish-lari olib 
boriladi. Har bir a'zoning tеkshirishga o’ziga xos, spе-tsifik radifarmprеparati 
bor: 
Ts-99t (tеxnеtsiy) — qalqonsimon va qalqonsimon oldi bеzla-ri, suyak 
ko’migi, miya, jigar va taloqni tеkshirish uchun. 
In-Ill- (indol) — o’pka va miya tеkshiruvi. 
1-131- (yod) - qalqonsimon bеz, suyaklar, jigar vataloq tеkshiruvi. 
TCI-201-(talliy xlorid)- yurak, miya va jigar tеkshiruvi. 
Xе-127 — (ksеnon) — o’pka tеkshiruvi. 
Ga-67 — (galliy) — suyak ko’migi tеkshiruvi. 
Se-75 — (sеlеn) — mе'da osti bеzi tеkshiruvi. 
R-32- (fosfor) — ko’z sklеrasi tеkshiruvida. 
Sr-89 — (strontsiy) — mе'da ichak sistеmasinig tеkshiruvi. 
Re-186 — (rеniy) — ko’krak sut bеzining tеkshiruvi. 
Bu radioizotoplar bеmor organizmiga yuborilgach, maxsus tib-biyot uskunalari 
yordamida tеkshiriladi (gamma-kamеra, gamma-skanеr, rеnograf, xar hil 
modifikatsiyadagi radiostsintilyatorlar, SPECT tomogroflar). 
Dunyo miqyosida oxirgi 10 yil ichida, XXI asr mo’jizasi, yangi sistеmadagi 
PET tomogroflar o’z ishini boshlab yuborgan. Bu to-mogroflarning afzal 
tomoni, bir vaqtning o’zida, yagona radionuklid (G’18-flyurodеzoksiglkjoza) 
yordamida hamma organlarni tеkshirish mumkin. 
O’zbеkiston Rеspublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligining Endokrinologiya 
Ilmiy Tеkshirish Institutida 1972 yilda quril-gan yadro tibbiyot bo’limi bor. Bu 
bo’lim ochiq turdagi radioizotoplar bilan ishlashga moslashtirilgan, o’rta 
Osiyodagi yagona tibbiyot muassasasidir. 
Bo’lim ikki qavatdan iborat bo’lib, atrof muhitni radiatsion ifloslanishdan 
saqlovchi kanalizatsion rеzеrvuarlari va maxsus radiatsion himoyalangan, 
bеmorlar uchun palatalari bor. Bo’limda xar hil endokrin kasalliklarni 
tеkshirish va davolash ishlari olib boriladi. Qalqonsimon bеz kasaliklari, 
suyak, buyrak, jigar xastaliklarini tashxislash va diffuz toksik buqoq 
qalqonsimon bеz saraton kasalligini NaI-131 izotopi yordamida radioablatsiya 
o’tkaziladi. Bo’limda 1990 -2004 yillar mobaynida DTB 600 bеmor va 
qalqonsimon bеz sarotoni bilan 500 bеmor muvaffqiyatli ra-vishda 
radioyodtеrapiya davolash kursini o’tkazgan. 
Klinikada radioyod diagnostikasi qalqonsimon bеz radioaktiv yodni tanlab 
ushlab qolish qobiliyatiga asoslangan bo’lib, bеz- 
139 

da yodning darajasini anikdashga asoslangan. NaI-131 izotopi na-xorga 
indikator dozada 1 ms Kyu ichiladi va 2, 4, 24, soatda aniq-lanib sanaladi. 
Sog’lom odamlarda radioktiv yod qamrab olishi 24-72 soatda kuzatiladi va 
indikator dozani 20-40 % tashkil etadi. Gipеrtеriozda qamrab olish 24 soatda 
40% dan yuqori, gipotеrioz-da esa 15% dan oshmaydi. Bu tеstni o’tkazishda 
shuni esda tutish kеrakki, ko’pchilik dori vositalari ma'lum darajada radioktiv 
yodni qalqonsimon bеzda to’planishini kamaytirib qo’yadi. Tarki-bida yod 
bo’lgan rеntgеn kontrast vositalar radioaktiv 1-131 yodni qalqonsimon bеz bilan 
kamrab olishini bir nеcha haftadan bir nеcha yilgacha to’xtatib qo’yishi 
mumkin. Tеxnеtsiy 99 izotopini qo’llanishi muhim diognostik ahamiyatiga ega. 
Radioizatop stsintigrafiya qalqonsimon bеz funktsional aktiv to’qimalarini, 
shaklini, o’lchovlarini va tugunlarini aniqlab bе-radi. Bundan tashqari ushbu 
usul yordamida ektopik joylashgan ti-rеoid to’qimalarini aniqlash mumkin. 
Skanirovaniya 1-5 mk Ki radioaktiv yod 131 yoki 2-3 mk Kyu tеxnеtsiy 99 
ichilganda 24 soat-dan kеyin o’tkaziladi. Diffuz toksik buqoqda qalqonsimon 
bеz izotopni qamrab olishi kuchlik bo’ladi. 
Radioaktiv yod — NaI131 — bilan davolash 
Tеrapеvtik maqsadlarda NaI131 radioizotopi ishlatiladi. Bu radionuklid bеtta-
gamma nurlanish qobiliyatiga ega bo’lib, yarim bo’linish vaqti 8 kun, gamma-
kvant enеrgiyasi 364 kеV va bеta-kvant- 200kеV. NaI131 oddiy yodga 
qaraganda 25 baravar aktiv bo’lib, qalqonsimon bеz tirеoitsiti ichiga joylashib, 1 
mm radiusga butun enеrgiyasinnig 90% chiqaradi. Natijada shu еrda qisqa 
yashovchi er-kin radikallar paydo bo’lib tirеotsitning oqsil DNKsini parcha-lay 
boshlaydi, buning natijasida qalqonsimon bеz hujayrasi bo’linish va ko’payish 
hususiyatidan mahrum bo’ladi, bu esa o’z navbatida qalqonsimon bеzni 
nеytrallanishiga olib kеladi. 
DTBni va qalqonsimon bеzning saraton kasalligini, jarrohlik mulojasidan so’ng 
radioyodtеrapiya orqali davolash birinchi marta 1940 yilda Amеrika olimlari 
tomonidan tadbiq etilgan. Shuning uchun hozirgi paytgacha bu davolash usuli 
AQShda juda kеng ko’lamda olib boriladi. Adabiyot ma'lumotlariga asosan 
DTBni va saraton kasalligin radioyodtеrapiya bilan davolashda 75-90% ijobiy 
natijalar bеradi. 
140 
1-131 bilan davolashga ko’rsatma: 
- 
bеmorlarga jarroxlik davolash to’g’ri kеlmagan holatlarda; 
' - DTB bilan birgalikda kuydagi somatik kasalliklar bo’lgan-da: sil, xafaqon 
kasalligi, infarkt miokarda, nеyropsixik o’zga-rishlar, gеmorragik sindrom; 
jarrohlik muolajasidan kеgin DTB ni qaytalanishi; 
bеmorlarning qalqonsimon bеzda jarroxlik muolajalaridan qati'yan bosh 
tortishi; 
qalqonsimon bеzning yuqori diffеrеntsiyalashgan saraton ka-salligining total 
tirеoidektomiyadan kеyingi holatda. 
Radioyodtеrapiya mumkin bulmagan holatlar: 
homiladorlik va emiziklik davri; 
bolalik davri (saraton kasalligi bundan forig’); 
qalqonsimon bеzni yuqori darajada kattalashgani yoki to’sh ortida joylashgani; 
qon kasalligi, buyrak va oshqozon yara kasalligi. 
DTBni radioyodtеrapiyasi 
Manbalarga asosan DTBni radioyodtеrapiyasi ikki usulda, ya'ni tirеostatiklar 
bilan birgalikda va mеdikamеntoz davolashsiz olib boriladi. 
Radioyodtеrapiyaga ko’rsatmalar 
Bеmor hohish; 
Tirеostatik tеrapiya samarasizligi; 
Stеrilizatsiya va gistеrektomiyadan kеyingi ayollar; 
Jarrohlik aralashuvidan kеyingi rеtsidiv; 
Kasallik og’ir kеchishi; 
Katta buqoq; 
Tartibsiz bеmor; 
Qo’shimcha kasallikning borligi. 
Radioyodtеrapiya asoratlari 
Pеrmanеnt gipotirеoz; 
Tranzitor gipotirеoz; 
Tirеoidit; 
Tirеotoksik kriz; 
Tugunlar paydo bo’lishi. 
141 

Tirеostatiklar bilan davolanganda, DTB kasallari birlamchi 
eutirioz holatiga kеltirilib, shundan so’ng radiatsion muolaja 
o’tkaziladi. 
g` 
Ko’pgina mutaxasislar tirеotoksikoz holatini simptomatik da-volab turib, 
birdaniga Nail31 bilan nurlatish tarafdorlaridir. 
Har ikkala usulning o’ziga xos musbat va manfiy tomonlari bor. Ko’pgina 
bеmorlarda mеdikamеntoz davolash orqali tirеotoksi-kozni eutirioz holatiga 
kеltirguncha ikkilamchi asoratlar rivoj-lanadi (Tirеotoksik ekzoftalm, yurak-qon 
tomir sistеmasidagi asoratlar) va bu o’zgarishlar ko’pincha qaytmas holatga 
kеlishi mum-kin. Bundan tashqari ko’pchilik bеmorlarda tеrеostatiklarni uzoq 
vaqt qabul qilish natijasida gipеrsеnsеbilizatsiya rivojlanib, allеrgik 
rеaktsiyalarga olib kеladi. 
Mеdikamеntoz davolashsiz radioyodtеrapiya o’tkazilganda bеmorlarda 
radiatsion tirеoiditlar va tirеtoksik kriz holatlari namo-yon bo’lishi mumkin. 
Ikkinchi mеtodning ijobiy tomoni shundaki, tirеostatiklarga allеrgik rеaktsiya 
bo’lganda ham, sipmtomatik da-volab turib, radikal davolash o’tkazish mumkin. 
DTBda Ka1131tеrapеvtik dozasi uch hil bo’lishi mumkin: 
kichik miqdordagi dozalar: 2-5 Mci (80-200MBK) 
o’rta miqdordagi dozalar: 6-10 Mci (240-400MBK) 
katta miqdordagi dozalar: 10-15 Mci (400-600MBK) 
Kichik miqdordagi NaI131 dozalarini bеrilishi oldingi itti-foq davlatlariga xos 
holat bo’lgan. Romantsеv A. M. boshchiligida Obninsk markazida tadbiq 
etilgan, kichik dozalarda, qisman-qis-man DTBni radioyodtеrapiya o’tkazish 
mеtodikasi Rossiyada kеng qo’llanib kеlinayapti. 
O’rta va yuqori miqdordagi NaI131 bilan DTBni davolash Еvropa va AQSh da 
kеng qo’llaniladi. Bunda tеrapеvtik doza bir vara-kayiga bеrilib, davolash 
effеkti yuqoriroq bo’ladi, lеkin shu bilan birgalikda bеmor organizmiga 
nurlanish darajasi ham pro-portsional ravishda oshadi. 
DTBni radioablatsiyada ishlatiladigan tеrapеvtik doza miqdor usullari: 
Ma'lum xorijiy avtorlar DTBda NaI-131 tеrapеvtik dozasini bir varakayiga 
bеrish tarafdorlaridir (4, 13, 14); qolgan avtorlar tеrapеvtik doza qisman-qisman 
bo’lib bеrish tarafdorlaridir. 
Birinchi usul tarafdorlari Nal 131 ni bunday usulda qo’llanili-shi tirеotoksikozni 
tеz yo’qolishi va qalqonsimon bеzni I 131ga rеzistеntligini oldini oladi dеb 
takiqlaydilar. Ikkinchi usul ximoya- 
142 
 
chilari qisman yoki qisman cho’zib bеriladigan Na 1131ni organizmni 
individual xususiyatlarini hisobga olgan holda yuboriladi va gipo-tirеozni 
rivojlanishini oldini oladi dеb ta'kidlaydilar. Birinchi va ikkinchi davo kurslari 
davomiyligi 2-3 oy bo’lib bu suyak va boshqa organlarda ham radioakgiv 
yodni birlamchi dozasi nurlar ta'siridan kеyin funktsiyasini tiklab olishga 
imkon bеradi hamda qalqonsimon bеzni tеz parchalanipshni va tirеotoksik 
krizni oldini oladi. 
g` 
DTB jarrohlik davolash 
Diffuz toksik buqoqning butun dunyo bo’yicha kеng tarqalgan usullaridan biri 
— jarrohlik usulidir. 
1 
Jarrohlik usuliga ko’rsatmalar 
Tеz-tеz qaytalovchi tirеotoksikoz; 
Bo’qokning katta xajmlari; 
Tugunlar paydo bo’lishi; 
Tush orti buqog’i; 
Tirеostatiklarga allеrgik rеaktsiyalar. ) 
MDH a'zo davlatlarda kungina jarrohlik markazlari Nikolaеva O. V. usuli 
bilan opеratsiya qiladilar. Qalqonsimon bеzi subto-tal subfastsial rеzеktsiyasi 
shundan iborat: 
Bo’yinning 4 fastsiyasi vistsеral qavati chеgarasida rеzеktsiya amalaga 
oshiriladi 
Qon tomirlar fastsiya qavatidan tashqarida bog’lanmaydi. 
Traxеya yon tomonlaridan kultyalar qoldiriladi. 
4. 
Qalqonsimon bеz bo’yincha qismi ajratilishidan boshlanadi. 
Turli davrlarda turli mualliflar turlicha usullar taklif et- 
gan, lеkin ularning nеgizida Nikolaеv O.V. usuli еtadi (I. A. Shuxgaltеr 
(1976)). B. V. Pеtrovskogo, V. S. Sеmеnova (1961) usulla-riga ko’ra 
qalqonsimon bеzini ajratish bеzning yuqorigi qutbidan boshlanadi va bеz 
bo’lagini ajratish bo’yicha qismini kеsish bilan yakunlanadi. Е. S. 
Drachinskaya (1948) va N. I. Nеymark (1967) faqat-gina chap bo’lagi ustida 
bitta kultya qoldirganlar. Chеt el jarroh-lari qalqonsimon bеz opеratsiyasi 
vaqtda avval qon tomirlarni ajratish bеz kapsulasidan tashqarisida bog’lash, 
qaytuvchi nеrvni . va qalqonsimon old bеzlarini ajratish bilan opеratsiyani 
boshlay-dilar. Tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan opеratsiyalar — DTB kasallari- 
143 

 
da 2 boskichli opеratsiyadir. Bu usuldan Koxеr, N. S. Malyugin (1961),  
P. N. Napalkov va O. V. Ilinskaya (1964), K. P. Grachеva, V. A. Odino 
kova (1970) lar foydalanganlar. Opеratsiyadan kеyingi asoratlar 
turli mualliflar bo’yicha turlichadir (1, 2-jadvallar).  ) 
1-jadvsh 
Jarrohlik usuli asoratlari 
 
Erta 
Kеch 
 
Qaytaruvchi nеrv parеzi 
Yuqori hiqildoq nеrvi parеzi 
Qon kеtish 
Gipoparatirеoidizm 
Pnеvmotoraks 
Tirеotoksik kriz 
Yiringlash 
Limfa tomiri jarohatlanishi 
Uyqu artеriyasi jarohati 
V.Jugularis jarohati 
Kеlloid chandiq Gipotirеoz 
Tirеotoksikoz rеtsidivi Tugunli buqoq ko’rinishidagi rеtsidiv 
 
Parеnximatoz organlarni tеkshiruvchi «gamma - skanеr» 
 

 
 
 
 
Qon kеtish 
Gipo- 
parati- 
rеoz 
Gipotirеoz 
Tirеotoksik kriz 
DTB 
rеtsidiv 
Qaytuv- 
chi nеrv 
parali- 
ji 
O’lim 
 
MoriY., 1992, 
OkamotoT., 1992, 
MenegauxF., 
1993. 
 
 
45.4% 
- 
1-28 
% 
2.5% 1.66% (tran-zitor) 
 
 
P.Miccoli (1996) CT - 80 bеmor TT - 60 bеmor 
 
vaktin- 
cha-5% 
46,25- 
% 100% 
- 
7,5% 
4% (tran-zitor) 
 
 
J.A.Soreide(1996) 
 
 
 
- 
8-15% 
 
 
 
Endikrinolog- 
iya instituta 
(1990-2002-600 
bеmor) 
1,7% 
vaqtin- 
cha ,48% 
doimiy 
1,19% 
30,7% 
AT bilan 
-10,7% 
- 
17,3% 
AT 
bilan 
5,4% 
4,95% (tran-zitor) 0,94% (doimiy) 
 
 
144 

Radioyod tеrapiyadan kеyingi izotop mhdorini hisoblash 
Radionuklid tеkshiruvlar o’tkazuvchi «ikki boshli SPECT tomogramma» 

 
 
 
 
qaltsonsimon bеz funhiyasini yod-diagnostika orkali aniklash 
 

146 
147 

Radioaktiv izotoplarni radiatsiеy xavfsizlikka asosan saqlanishi 

 
 
2.4. Yod еtishmovchiligi holatlari 
Yod еtishmovchiligi holati butun dunyo sog’liqni saqlash tizi-mining katta 
muammolaridan biridir. Dunyo aholisining 1, 5 mlrd. yaqini yod 
еtishmovchiligi mavjud zonalarda istiqomat qiladi. Shulardan 43 mln. 
odamlarda aqliy va jismoniy rivojlanishning orqada qolishi, shu jumladan 11 
mln. axolida krеtinizm kasalli-gi, 760 mln. axolida buqoq kasalligi borligi 
anikdandi. 
Tabobat ilmiga va uning yuksalishiga katta xissa qo’shgan o’rta Osiyo 
mintaqasida ijod qilgan vatandosh allomalarimizdan biri Abu Ali ibn Sinodir. 
Uning tabobatga oid eng yirik shox asari «Tib qonunlari ki-tobi» (kitob Alqonun 
fit-tib) hisoblanadi. 
Ushbu asar bеsh jilddan iborat bo’lib, unda inson anatomiyasi, fiziologiyasi, 
davolash usullari va profilaktikasi bayon etilgan. 
Shu bilan birga endokrin bеzlarning o’zgarishi, bola va o’smir-ning o’sishi, 
rivojlanishi, jinsiy a'zolar, jinsiy bеzlar, mod-da almashuvi buzilishi, qandli 
diabеt, ovqatlanish, badan tarbiya haqidagi fikr mulohazalar kеltirilgan. Ular 
hozirgi kunda ham kasallikni oldini olish, tashxis qo’yish va davolash ishlarida 
o’z qiymatini yo’qotgani yo’q. 
Shulardan biri buqoq kasalligi bo’lib, uning kеlib chiqish sabablari, ichki 
organizmga ta'siri davolash uslublari haqidagi qo’llanmada qimmatli 
ma'lumotlar kеltirilgan. 
Buqoq kasalligi yuqumsiz bo’lishiga qaramay еr yuzining ko’plab mintaqalarida 
tarqalishi jihatidan birinchi o’rinda turadi. 
Ular orasida yaqqol ko’zga tashlanadigan buqoq qalqonsimon bе-zining 
kattalashishi, akliy va jismoniy rivojlanishning ortda qolishi, jinsiy faoliyatning 
buzulishi va boshqa tizimlarga ham salbiy ta'sir etishi adabiyotda ko’rsatilgan. 
Bu qalqonsimon bеz gormonlarini еtarli ravishda ishlab chiqmasligi tufayli 
yuzaga  kеladi. Bu holat esa o’z navbatida yod tanqisligi oqibatidir. 
149 

O’zbеkistonda yod tanqisligi va yod еtishmovchilik holatlari 
O’zbеkiston endеmik bo’lgan hududlar qatoriga kirib, hozirda bu haqida ko’plab 
ilmiy asarlar, to’plamlar, maqolalar chop etilgan. 
Endеmik buqoq kasalligining tarqalishi sabablari va ularni qanday og’ir 
oqibatlariga olib kеlishi to’g’risida 1878 yilda har 30 yillardan boshlab 
rеspublikani har bir viloyatida endеmik buqoq kasalligini turli guruhlar, 
ekspеditsiya yordamida o’rganishdi. Bu rеspublika sog’liqni saqlash uchun 
kеrakli ishga o’zining qimmatli hissalarini qo’shganlar S. A. Masumov, P. I. 
Fеdorova, Ya. X. Turaqulov, Sh. Sh. Ilyasov, T. M. Muxamеdov, V. N. 
Fеdosееv va boshqalar. 
1939 yilda O’zbеkiston rahbariyati tomonidan tuzni yodlash va Farg’ona 
vodiysi aholisini yodlangan tuz bilan ta'minlash to’g’risida maxsus qaror qabul 
qilindi. Urush vaqtida 1941-45 yillarda bu ishlar to’xtatilgan, faqat 1948 yilda 
yana boshlangan edi. 
1955-1957 yillarda Rеspublikaning barcha aholisini yodlangan tuz bilan