M a g I s t r a t u r a m ə r k ə z I Əlyazma hüququnda Şükürov Mübariz Yaqub oğlu «Bİznes infrastrukturunun iNKİŞafinin təŞKİlati İQTİsadi mexaniZMİ»
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sxem 2.2.
Qiymətli kağızların birja kursunun onların nominal qiymətindən yuxarı olması laj və ya ajio, aşağı olması isə dizajio adlanır. [17, 78] Fond birjasında qiymətli kağızların ilkin və təkrar satışı həyata keçirilir. Onların ilkin bazarı dedikdə yeni buraxılmış qiymətli kağızların səhmdar cəmiyyətlər və ya dövlət tərəfindən reallaşdırılması nəzərdə tutulur. Qiymətli kağızların təkrar bazarı dedikdə isə əvvəllər buraxılmış qiymətli kağızların alqı- satqısı nəzərdə tutulur. Təkrаr bazarın xeyli hissəsi birjadan kənarda həyata keçirilir. Fond birjaları ölkə iqtisadiyyatının barometri rolunu oynayır. Бе!ə ki, iqtisadiyyatın inkişafı dövründə qiymətli kağızların birja kursu yüksəlir, digər dövrlərdə isə aşağı düşür. Müasir dövrdə fond birjalarının rolu getdikcə azalır. Çünkü qiymətli kağızların alqı-satqısı getdikcə daha çox banklararası
33 telekommunikasiya vasitələri həyata keçirilir. Buna səbəb sərbəst pul vəsaitlərinin getdikcə daha çox banklara toplanması və ictimai həyatın bütün sahələrində ЕТТ - nin nailiyyətlərindən geniş istifadə edilməsidir. İqtisadiyyatda mühüm rol oynayan birjanın növlərindən biri də valyuta birjasıdır. Açıq iqtisadiyyat şəraitində hər bir ölkənin iqtisadiyyatında özünün milli valyutası (pulu) ilə yanaşı, digər ölkələrin beynəlxalq valyutası rolunu oynayan valyutalardan da istifadə olunur. Bazar subyektləri tərəfindən valyutanın əldə edilməsi və satılması valyuta birjalarında həyata keçirilir. Ölkələrarası valyuta ticarəti əsasən banklararası sövdələşmələrlə, ölkə daxilində isə banklarla qeyri- bank müəssisələri arasında baş verir. Valyuta birjasında aparılan ticarət valyuta kursuna əsaslanır. Valyuta kursu dedikdə bir-birindən fərqli iki pul vahidinin mübadilə nisbəti nəzərdə tutulur. Valyuta birjalarında həm rəsmi, həm də azad valyuta kursları mövcud olur. Rəsmi kursa əsasən dövlətin valyuta ilə bağlı olan bütün əməliyyatları tətbiq edilir. Valyutanın azad kurs siyasəti banklararası maliyyə sövdələşmələrində tələb və təklifin təsir gücü altında formalaşır. Lakin azad kurs rəsmi kursa əsaslanır. Valyuta kursunun formalaşmasına dövlətin iqtisadi siyasəti, tədiyyə balansının vəziyyəti və s. təsir göstərir. Birjanın mühüm növlərindən biri də əmək birjasıdır. Əmək birjası işçi və işverənlərin maraqlarını razılaşdıran, iş qüvvəsinə tələb və təklifi uzlaşdırmaq, işsizlərə sosial yardım göstərən vasitəçi təşkilatdır. Dövlətə məxsus olan əmək birjası əsasən aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir: ərazidəki işsizlərin və boş yerlərin (vakansiyaların) uçotu; işsiz statusu almışlara maddi yardım; işsizlərə yeni ixtisasların öyrədilməsi və onların ixtisaslarının artırılmasının təşkili; işsizlərə müxtəlif məsləhətlərin verilməsi və s. İşsişlərə verilən müavinətin miqdarı və müddəti hər bir ölkənin qanunvericiliyinə əsasən müəyyən olunur. Əgər işsiz əmək birjası tərəfindən təklif olunan yerə getməkdən boyun qaçırarsa o, işsizliyə görə müavinətdən məhrum olur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, əmək birjası tərəfindən göndərilən iş qüvvəsini sahibkar işə götürməyə də bilər, yəni əmək birjasının göndərişi sahibkar üçün qanun deyildir. Birjada kütləvi istehsal olunan, daimi tələb olunan standart əmtəələr
34 reallaşdırılır. Bu proseslə broker və dilerlər məşğul olurlar. Brokerlər müştərilər (maraqlı tərəflər) arasında sövdələşmənin aparılmasına köməklik edir. Onlar müştərilərin tapşırığı və onların hesabına alqı-satqı müqavilələri bağlayır və buna görə haqq alır. Brokerlər müştərilərə bazarın öyrənilməsini, reklam, kredit almaq kimi xidmətlər də göstərə bilər. Dilerlər isə öz hesabına əmtəəni alıb-satmaqla məşğul olan fiziki və ya hüquqi şəxsdir. Onların qazancı əmtəənin alış-satış qiymətləri arasındakı fərqdən ibarətdir. Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|