Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S

9.4.  Sabit və dəyişən cərəyan dövrələrinin 

parametrlərinin ölçülməsi 

 

 

Sabit  cərəyan  elektrik  müqavimətinin  ölçülməsi. 

 

Hazırki dövrdə elektrik müqavimətləri kifayət qədər 

geniş diapazonda ölçülə bilir (10

-8 

.... 10

17 

Om) və getdikcə 

bu  diapazon  daha  da  genişlənməkdədir.  Belə  geniş 

diapazonda ölçmələri aparmaq üçün elektrik müqavimətinin 

qiymətini  bilavasitə  və  dolayı  üsullarla  tapmağa  imkan 

verən  müxtəlif  ölçmə  vasitələrindən  istifadə  olunur.  Hansı 

ölçmə  vasitəsinin  və  üsulunun  seçilməsi  elektrik 

müqavimətinin  böyüklüyü  ilə  yanaşı  ölçmələrdən  tələb 

olunan  dəqiqlikdən,  ölçmənin  aparıldığı  şəraitdən  və  digər 

amillərdən  asılıdır.  Müxtəlif  diapazonlara  aid  elektrik 

müqavimətlərinin ölçülməsinin özünəməxsus xüsusiyyətləri 

ölçmələrin nəticələrində ciddi fərqlərə səbəb olur. Məsələn, 

1 ... 10

6 

 Om diapazonunda ölçmənin xətası bir faizin mində 

321 

 

bir  hissələri  qədər  olduğu  halda,  kiçik  və  böyük 

müqavimətlərin ölçülməsində xəta bir neçə faizə çata bilir.  

 

Bilavasitə  ölçmələr.  Bir  neçə  omdan  onlarla 

meqaoma qədər olan elektrik müqavimətlərini ölçmək üçün 

birqat  sabit  cərəyan  körpülərindən,  eləcə  də  rəqəmsal, 

elektron  və  maqnitoelektrik  ommetrlərdən  istifadə  olunur. 

Sənayedə bu cihazların bir – birindən ölçmə dəqiqliyi, çəkisi 

və digər fazometrləri  ilə fərqlənən müxtəlif növləri istehsal 

olunur. 

 

Yüksək  dəqiqliklə  ölçmə  aparmaq  üçün  sabit 

cərəyan  körpülərindən  istifadə  olunur.  1....10

6 

  Om 

diapazonundakı müqavimətlər üçün nəzərdə tutulmuş P 369 

və  P  4056  körpüləri  ölçmələri  ±  0.005  nisbi  xəta  ilə 

aparmağa  imkan  verir.  Bu  körpülər  əllə  tarazlanır,  xarici 

cərəyan mənbəyindən qidalanır. Körpülər yüksək həssaslığa 

malik  sıfır  indikatorlarının  köməyi  ilə  işləyir  (belə  sıfır 

indikatorlarından ən çox istifadə olunanı qalvanometrlərdir).  

 

Qalvanometr 

və 

qida 

mənbəyi 

korpusuna 

quraşdırılmış portativ körpülər də istehsal olunur. Lakin belə 

körpülərin  ölçmə  dəqiqliyi  azdır.  Bundan  başqa,  əsasən 

termorezistorların  müqavimətinin  ölçülməsində  istifadə 

olunan avtomatik körpülər də istehsal olunur.  

 

Ölçmələrdə  rəqəmsal  cihazlardan  istifadə  etməklə 

yüksək ölçmə dəqiqliyinə nail olmaq mümkündür. Məsələn, 

1;  10  və  100  kOm  –  diapazonlarında  işləyən  Щ31  tipli 

universal  voltmetrlərin  buraxılabilən    xəta  hədləri  δ  =  ± 

[0.005 + 0.001 [(R

k

 / R)

 – 1] ] təşkil edir (burada R

k 

yarım – 

diapazonun  yuxarı  həddini,  R  isə  ölçülən  müqaviməti 

göstərir).  Əllə  idarə  olunan  sabit  cərəyan  körpülərindən 

fərqli  olaraq  rəqəmsal  cihazlarda  ölçmə  avtomatik  aparılır 

ki, bu da həmin cihazların ən üstün cəhətidir. Bundan başqa, 

rəqəmsal  cihazlarda  rəqəmsal  printerlərin  və  ya    ölçülərin 

nəticələri  üzərində  işləməyə  imkan  verən  kompüterlərin 

qoşulması üçün xüsusi çıxışlar olur.  

322 

 

 

Yüksək  dəqiqlik  tələb  edilməyən  ölçmələrdə 

ə

lahiddə  cihaz  (məsələn  E6  –  10  və  ya  M  371)  və  ya  

cərəyan  və  gərginliyin  ölçülməsi  üçün  nəzərdə  tutulan 

kombinəli  universal  cihazların  (məsələn  B7  –  26,  Ш4312, 

Щ

4380)  tərkib  hissəsi  kimi  istehsal  olunan  elektron  və 

maqnitoelektrik  ommetrlərdən  istifadə  edilir.  Bu  cihazların 

ə

n dəqiqləri 1.0; 1.5 dəqiqlik sinfinə malikdir. Nəzərə almaq 

lazımdır  ki,  belə  ommetrlərin  şkalaları  eyni  böyüklükdə 

olmur və göstəriciləri 0 ... ∞ Om diapazonunda dəyişir.  

 

Zəif müqavimətlərin ölçülməsi.  Bir neçə om -  10

-8 

om  diapazonuna  daxil  olan    müqavimətlər  ikiqat  sabit 

cərəyan 

körpüləri, 

birqat 

körpülər 

və 

elektron 

milliommetrlərlə  ölçülür.  Zəif  müqavimətlərin  ölçülməsi 

zamanı ölçmənin nəticəsinə kontakt yerlərinin və birləşdirici 

naqillərin  müqaviməti,  eləcə  də  kontaktların  termik  e.h.q  – 

si  çox  təsir  edir.  Bu  təsiri  azaltmaq  üçün  cihaz  ölçülən 

obyektə  dördsıxaclı  sxem  üzrə  qoşulur  və  ölçmələr  sabit 

cərəyanın  müxtəlif  istiqamətlərində  (körpülər)  və  ya  

dəyişən cərəyanda (elektron milliommetrlər) aparılır.  

 

Həmin diapazonda ən dəqiq ölçmə nəticələrini ikiqat 

körpülər  (xüsusilə  də  P 3009  tipli  körpülər)  verir.  Çox  zəif 

müqavimətlərin ölçülməsində lazımi həssaslığı təmin etmək 

üçün tədqiq edilən obyektdən güclü cərəyan keçirtmək tələb 

olunur.  Məsələn,  P  3009  tipli  körpü  ilə  10

-8 

.....  10

-6 

Om 

diapazonunda ölçü apararkən körpüyə 200 A,  10

-6 

..... 10

-5 

Om diapazonunda isə 15 A cərəyan verilir. Bu cəhət ikiqat 

körpülərin tətbiq sahəsini xeyli məhdudlaşdırır.  

 

Zəif müqavimətlərin birqat körpülərlə ölçülməsi 10

-4

 

Omdan  başlayan  məhdud  diapazonda  aparılır.  Birqat 

körpülər ikiqat körpülər qədər dəqiq nəticə vermir.  

 

Elektron 

milliommetrlərdə 

ölçmələr 

dəyişən 

cərəyanla  aparılır  ki,  bu  da  ölçülən  obyektin  işlətdiyi  gücü 

xeyli  azaltmağa  imkan  verir.  Elektron  milliommetrlərlə 

aparılan  ölçmələrdə  tədqiqat  obyektindəki  gərginlik  adətən 

onlarla millivolt təşkil edir.  

323 

 

 

Böyük  müqavimətlərin  ölçülməsi.  10

6 

.....  10

8 

omdan  çox  olan  müqavimətləri  ölçmək  üçün  birqat  sabit 

cərəyan 

körpülərindən, 

elektron 

teraommetrlərdən 

(meqaommetrlər), 

rəqəmsal 

və 

maqnitoelektrik 

ommetrlərdən  istifadə  olunur.  Böyük  müqavimətlərin 

ölçülməsində yaranan çətinliklər, birinci növbədə, cihazların 

qoşulma  sıxacları  arasındakı  izolyasiya  təbəqəsinin 

müqavimətinin şuntlayıcı təsiri ilə izah olunur.  

 

Bundan başqa, müqaviməti böyük olan obyektlərdən 

keçən  cərəyanın  şiddəti  xeyli  azalır  ki,  bu  da  ölçmə 

vasitələrindən  çox  yüksək  həssaslıq  tələb  edir.  Yüksək 

həssaslığı  təmin  etmək  üçün  tədqiq  olunan  obyektdəki 

gərginliyi yüzlərlə, hətta minlərlə volta qədər artırmaq lazım 

olur.  Bu  cəhət  tədqiq  olunan  obyektə  olan  tələbləri  də 

müəyyənləşdirir.  

 

Böyük  müqavimətləri  ən  yüksək  dəqiqliklə  ölçmək 

üçün  birqat  sabit  cərəyan  körpülərindən  istifadə  edilir.  Bu 

körpülərin yuxarı ölçmə həddi 10

15 

om (P 4056),   10

16 

Om 

(P 4053) təşkil edir. Rəqəmsal ommetrlərin  (Щ300) yuxarı 

ölçmə  həddi  və  ölçmə  dəqiqliyi  birqat  sabit  cərəyan 

körpülərinə  nəzərən  xeyli  aşağıdır  (10

12 

Om).  Elektron 

teraommetrlər  (E  6  –  13A,    E  6  –  14)  çox  geniş  ölçü 

diapazonuna  malikdir  (10

17

  –  yə  qədər).  Həmin  cihazların 

ölçmə xətası bir neçə faiz təşkil edir. Ən sadə ölçü cihazları 

loqometrik mexanizm əsasında tərtib edilən maqnitoelektrik 

ommetrlərdir.  Bu  cihazların  ölçmə  diapazonu  nisbətən 

məhduddur (10

5

 .... 10

9

 Om).  

 

Müqavimətin tələb olunan (və ya verilən) qiymətdən 

nisbi yayınmasının ölçülməsi üçün faiz ommmetrlərindən və 

müqavimət  komparatorlarından  istifadə  olunur.  Faiz 

ommterləri  ilə  müqavimətin  qiymətlərinin  nominal 

müqavimətdən  nisbi  yayınması  ölçülür.  Müqavimət 

komparatorlarından isə R

x

 

və R

n

 rezistorlarının Z = (R

x

 - R

n

) 

/  R

n

  nisbi  fərqini  ölçmək  üçün  istifadə  olunur.  Burada  R

n

 

istinad  müqavimətidir  (nümunə  müqavimət).  Müqavimət 

324 

 

komparatorları müqavimətlərin nisbi fərqinin  ölçülməsində 

çox yüksək dəqiqliyi təmin edir (0.0001 %-ə qədər).  

 

Dolayı  üsulla  aparılan  ölçmələr.  Bu  ölçmə 

üsullarından  ən  geniş  yayılanı  ampermetr  və  voltmetrdən 

eyni anda istifadə olunmaqla aparılan üsuldur  (şəkil 9.7).  

a 

b 

c 

B 

V 

 

Şə

k. 9.7.Ampermetr və voltmetrdən eyni anda istifadə olunmaqla 

aparılan ölçmələr 

 

 

Həmin üsul qiymətləri müxtəlif olan müqavimətlərin 

ölçülməsində  tətbiq  edilə  bilər.  Ampermetr  və  voltmetrdən 

eyni  anda  istifadə  olunmaqla  aparılan  ölçmələrin  üstün 

cəhəti  ondan  ibarətdir  ki,  rezistordan  tədqiq  olunan 

obyektdən  istismar  şəraitində  keçən  cərəyan  qədər  cərəyan 

keçirmək olar. Qeyri – xətti funksiya ilə xarakterizə olunan, 

yəni  cərəyan  şiddətindən  asılı  olan  müqavimətlərin 

ölçülməsində  bu  cəhət  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir. 

Müqavimətin 

qiyməti 

Om 

qanununa 

ə

sasən 

müəyyənləşdirilə  bilər: 

'

x

R

=  U  /  I.    Lakin  ölçmə  zamanı 

voltmetrin  şuntlayıcı  təsiri  (şəkil  9.7,  a)  və  ampermetrin 

daxili  müqaviməti  (şəkil  9.7,  b)  nəticəsində  xəta  yaranır. 

Beləliklə,  müqavimətin  həqiqi  qiyməti  şək.  9.7,  a  –  da 

göstərilən sxem üçün:  

 

R

x

 = U / I

x

 = U / (I – I

v

) = U / (I – U / R

v

)

                       (9.4) 

 

şə

k. 9.7, b – də göstərilən sxem üçün isə  olur. 

 

R

x

 = (U -  I

x

R

A

)/ I

x 

                                                                               

(9.5) 

 

 

325 

 

Buna  görə  də  müqavimətin  qiymətinin 

'

x

R

=  U  /  I 

düsturu  əsasında  hesablanmasında  meydana  gələn  xəta  δ  = 

(

'

x

R

- R

x

) / R

x

 = - R

x

 / (R

x

 + R

v

);  δ = R

A

 / R

x.

. 

Buradan belə məlum olur ki, şəkil 9.7, a – da verilən 

sxem  nisbətən  zəif  müqavimətlərin,    şəkil  9.7  (b)  –  də 

verilən sxem isə  nisbətən böyük müqavimətlərin ölçülməsi 

üçün 

daha 

ə

lverişlidir. 

Müqavimətin 

dəqiq 

müəyyənləşdirilməsi  tələb  olunan  hallarda  yuxarıdakı  (9.4) 

və ( 9.5) düsturlarından istifadə edilməlidir.  

Şə

kil  9.7,  a  –  da  verilən  sxemdən  çox  zəif 

müqavimətlərin  ölçülməsində  də  istifadə  edilə  bilər.  Bu 

zaman tədqiq olunan obyekti dördməftilli sxem üzrə qoşmaq 

lazımdır.  Həssaslığı  yüksəltmək  üçün  R

x 

müqavimətindən 

böyük  amperli  yüksək  cərəyan  buraxılır  və  həmin 

müqavimətdəki gərginlik mikrovoltampermetrlə ölçülür.  

Ampermetr  –  voltmetr  üsulu  ilə  çox  böyük 

müqavimətləri, 

məsələn, 

izolyasiya 

materiallarının 

müqavimətini  ölçmək  mümkündür.  Müxtəlif  elektrik 

izolyasiyası  materiallarına  aid  texniki  şərtlər  və  standartlar 

onların  həcmi  və  səthi  müqavimət  kəmiyyətlərinin 

buraxılabilən  qiymətləri  ilə  əlaqədar  müəyyən  tələblər  irəli 

sürülməsinə  gətirib  çıxarır.  Şəkil  9.7  b  –  də  lövhəşəkilli 

izolyasiya  materialı  nümunəsinin  (O  materialı)  həcmi 

müqavimətinin  ölçülməsi  sxemi  verilmişdir.  Nümunə  A  və 

B metal elektrodların arasına yerləşdirilir (elektrod mühafizə 

halqası  adlandırılan  C  halqasının  içində  yerləşir). 

Nümunənin  səthindən  keçən  cərəyan  halqa  vasitəsi  ilə, 

qalvanometrin  xaricindən  keçməklə,  birbaşa    cərəyan 

mənbəyinə  ötürülür.  Qalvanometrdən  isə  ancaq  həcmi 

cərəyan keçir və buna görə də hesablanan müqavimət həcmi 

müqavimət  olur.  Qalvanometrdən  c  və  d  nöqtələrinə  gedən 

məftillərin  yerini  dəyişdirməklə  səthi  müqaviməti  də 

müəyyənləşdirmək olar.  

326 

 

Müqavimətin  və  qeyri  –  xətti  müqavimətin  dəqiq 

ölçülməsi  üçün  müqayisə  metoduna  əsaslanan  sxemlər 

tətbiq edilə bilər.  

Şə

kil 9.8, a – da K açarının vəziyyətini ardıcıl olaraq 

dəyişdirməklə  R

x 

obyektindən  və  R

o

  nümunə  rezistordan 

(istinad  rezistoru)  keçən  I

x

  və  I

o

 

cərəyanları  ölçülür. 

Gərginliyin U qiyməti sabit olarsa, I

x

 R

x 

= I

o

 R

o

 

bərabərliyi 

doğru olur və nəticə etibarı ilə R

x

= I

o

 R

o 

/ I

x

.  

 

a 

b 

KSC 

 

 

 

Şə

k. 9.8 Müqayisə metodu ilə müqavimətlərin (a, b) ölçülməsi 

 

Dəqiq ölçmələrdə R

x 

 

və 

 

R

o

 

obyektlərindəki U

x

 

və U

o

 

gərginliklərinin  sabit  cərəyan  kompensatoru  ilə  ardıcıl 

olaraq  ölçülməsini  nəzərdə  tutan  və  şəkil  9.8,  b  –  də 

göstərilən sxemdən istifadə edilə bilər. Şəkildən məlum olur  

ki, R

x

= R

o 

U

x

/U

o

. 

Bu ölçmə sxemlərinin üstün cəhəti cərəyan 

mənbəyinin  stabilliyinin  elə  də  əhəmiyyətli  olmaması  (U 

gərginliyinin ancaq U

x

 

və U

o

 

 ölçülərkən sabit qalması tələb 

edilir) və yüksək dəqiqliyə malik R

o

 

rezistorlarından istifadə 

olunmaqla  aparılan  ölçmələrdə  daha  dəqiq  nəticələr  əldə 

edilməsidir.  

Böyük  müqavimətləri,  C  kondensatorunun  yükünü 

R

x

  müqaviməti    məlum  olmayan  obyektdən  buraxdıqdan 

sonra  t  müddəti  ərzində  toplanan  Q  elektrik  yükünü 

qalvanometrlə  ölçərək  də  müəyyənləşdirmək  mümkündür 

(şəkil  9.9).  Bunun  üçün  K  açarı  t  müddəti  ərzində  1 

vəziyyətində 

saxlanılır. 

Həmin 

müddət 

ə

rzində 

kondensatorda əldə edilən yük Q = UC (1- e

 – t/(RxC) 

). Daha 

327 

 

sonra K açarı 2 vəziyyətinə gətirilir. Ballistik qalvanometrin 

ilk  maksimal  yayınması  α

1max

  =  Q  /  C

Q

  (burada  C

Q 

qalvanometrin ballistik əmsalıdır). Buradan:  

 

C

Q

 α

1max 

= UC (1- e

 – t/(RxC) 

); R

x

 = t / {C ln | UC / 

(UC - C

Q

 α

1max 

) |} 

 

və ya  

 

t << R

x

C 

olarsa,  R

x

 = t U / C

Q

 α

1max.

 

 

 

Bu  üsulla  ölçmə  aparmaq  üçün  yüksək  elektrik 

müqavimətli izolyasiyası olan kondensator tələb olunur.  

Müqavimətin  ölçülməsində  xəta,  dolayı  yolla  aparılan 

ölçmələrin qiymətləndirilməsi üsulu ilə müəyyənləşdirilir.

  

 

BQ 

 

Şə

k. 9.9.Böyük müqavimətlərin kondensatorun dolub boşalması vasitəsi 

ilə ölçülməsi sxemi;   BQ – ballistik qalvanometr 

 

 

Tutumun,  itki  bucağı  tangensinin,  induktivliyin, 

elektrik  möhkəmliyinin  və  qarşılıqlı  induktivliyin 

ölçülməsi.  Elektrik  tutumunu  (C)    və  induktivliyi  (L) 

ölçmək üçün istehsal edilən cihazların ölçü diapazonu xeyli 

genişdir  və  elektrik  tutumunda  10

-8 

....  10

4 

mkF, 

induktivlikdə  isə  10

-7 

....  10

3

  Hn  təşkil  edir.  Ölçmələrin 

dəqiqliyi  ölçmə  vasitəsinin  növündən  və  ölçülən  C,  L 

kəmiyyətlərinin qiymətindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır.  

 

Bilavasitə 

ölçmələr. 

Elektrik 

tutumu 

və 

induktivliyin  ölçülməsində  ən  çox  əllə  tarazlaşdırılan 

dəyişən  cərəyan  körpülərindən,  rəqəmsal  körpülərdən, 

328 

 

elektrik  möhkəmliyini  ölçən  cihazlardan  (bu  cihazlar 

rezonans  metodu  əsasında  işləyir    və  sıfır  döyünmələri 

göstərir),  kombinəli  cihazlardan  və  digər  alətlərdən  istifadə 

edilir.  

 

Elektrik  tutumu  (C)    və  induktivliyi  (L)  ən  dəqiq 

ölçən  cihazlar  dəyişən  cərəyan  körpüləridir.  Nümunə 

kondensatorların  tutumunun  və  nümunə  makaraların 

induktivliyini ölçməyə imkan verən xüsusi dəyişən cərəyan 

körpüləri  mövcuddur.  Bu  körpülərin  ölçmə  xətası  faizin 

mində  bir  hissələri  qədər  az  ola  bilər.  C  və  L 

kəmiyyətlərinin  dəqiq  ölçülməsi  üçün  bəzi  ölçmə 

qurğularından da istifadə edilir. Məsələn, tərkibində dəyişən 

cərəyan  körpüsü  olan  У592M  qurğusu  elektrik  tutumunu  1 

pF ... 10 mkF diapazonunda  və δ = ± (0.02 + 1 /C) % xəta 

ilə, induktivliyi isə 0.02 mkHn ..... 1 Hn diapazonunda və  δ 

= ± (0.03 + 1 / L) % xəta ilə ölçməyə imkan verir (burada C 

– elektrik tutumunu, L isə induktivliyi göstərir).  

 

Ə

n  çox  istifadə  olunan  dəyişən  cərəyan  körpüləri 

0.1; 0.2; 0.5; 1.0; 2.0 və 5.0 dəqiqlik sinfinə malikdir. Əsas 

C

  və  L  parametrlərinə  əlavə  olaraq  körpülərlə 

kondensatorların  itki  bucağı  tangensi  (tgδ)  və  makaraların 

möhkəmlik əmsalı (Q) da ölçülür. Ən dəqiq ölçmə nəticəsi 

verən  körpülərdən  biri    0.1  dəqiqlik  sinfinə  malik,  elektrik 

tutumunu  10  ....  10

9 

pF,  induktivliyi  10

-6

  ....  10

3 

Hn,  itki 

bucağı tangensini 10

-3 

... 1, möhkəmlik əmsalını 4.5 ..... 200 

diapazonunda ölçə bilən  P571M tipli körpüdür.  Körpülərin 

ə

sas kəmiyyətlərin ölçülməsində verdiyi xəta üçün normalar 

müəyyən edilmişdir. Elektrik tutumu ölçülərkən  xəta δ = ± 

[k + 10 /C(1+k)] % -i, induktivliyi ölçərkən δ = ± [k + 3 /L 

(1+k)]  %  -i  keçməməlidir  (burada  k  körpünün  dəqiqlik 

sinfini,  C  –  elektrik  tutumunu,  L  isə  induktivliyi  göstərir). 

İ

tki  bucağı  tangensinin  (tgδ)  və  Q  əmsalının  ölçülməsində 

meydana  gələn  xətalar  da  alətin  dəqiqlik  sinfindən  asılıdır 

və bir neçə faizdən onlarla faizə qədər dəyişə bilər.  

329 

 

 

Zəif  tutumların  və  induktivliklərin  ölçülməsi  daha 

çətindir.  Buna  səbəb  parazit  reaktiv  parametrlərin,  cərəyan 

sızmalarının  və  digər  amillərin  təsiridir.  C  və  L 

kəmiyyətlərinin zəif qiymətlərini ölçərkən körpüyə nisbətən 

yüksək tezlikli cərəyan vermək lazım olur ki, bu da parazit 

parametrlərin  təsirini  bir  az  da  gücləndirir.  Körpülərin 

konstruktiv  quruluşunu  dəyişdirərək  və  müxtəlif  qoşulma 

sxemi  variantları  üzərində  işləyərək  zəif  tutumların  və 

induktivliklərin  ölçü  xətalarını  xeyli  azaltmaq  mümkündür. 

Zəif  diapazonlar  üçün  ən  yaxşı  körpülərdən  biri  2·  10

8 

..... 

11.1 mkF ölçmə diapazonuna malik və ± 0.25%  xəta verən  

E82 körpüsü hesab edilir.  

 

Körpülərin  vacib  parametrlərindən  biri  də  onların 

işçi  tezlik  diapazonlarıdır.  Səs  diapazonunda  işləyən    aşağı 

tezlikli  və  yüzlərlə  meqaherslərdə  işləyən  yüksək  tezlikli 

körpülər mövcuddur. İşçi tezlik diapazonun vacib olması C, 

L,  tgδ  və  Q  kəmiyyətlərinin  çox  vaxt  körpülərin  işçi 

diapazonuna  yaxın  və  ya    bərabər  tezliklərdə  ölçülməsidir. 

Körpüyə  verilən  cərəyanın  tezliyi  ölçmələrin  dəqiqliyinə 

təsir edir. Körpülər ən dəqiq ölçmə nəticəsini 1 kHz tezlikdə 

verir.  

 

Dəqiqlikdə  əllə  tarazlaşdırılan  körpülərə  yaxın  olan 

rəqəmsal  körpülər  də  qənaətbəxş  nəticələr  almağa  imkan 

verir. Ölçmə prosesinin avtomatlaşdırılması və kodlu çıxışa 

malik  olmaları  rəqəmsal  körpülərdən  istifadəni  xeyli 

asanlaşdırır.  Ən  dəqiq  rəqəmsal  körpülərə  misal  olaraq 

elektrik tutumunu  

10

-6

  ....  10

2   

mkF,  induktivliyi  10

-7

  ....  10

2 

Hn,  itki  bucağı 

tangensini  10

-4 

...  1  diapazonunda  ölçə  bilən    P5016  tipli 

körpünü göstərmək olar.  1 kHz tezlikdə elektrik tutumunun 

ölçülməsində  minimal  xəta  10

-2

  ....  10

-1

  diapazonunda  (± 

0.02%),  induktivliyin  ölçülməsində  isə  0.01  .....  1  Hn 

diapazonunda (± 0.05%) əldə edilir. Bu xəta digər diapazon 

və  tezliklərdə  xeyli  artır.  Məsələn,  50  kHz  tezlikdə  10

6

  .... 

10

5   

mkF  diapazonuna  daxil  olan  tutumun,  10

3

  ....  10

5 

Hn 

330 

 

diapazonuna  daxil  olan  induktivliyin    ölçülməsində  xəta  ± 

5% - çatır.  

 

Yüksək  tezliklərdə  C,  L,  tgδ  və  Q  kəmiyyətlərini 

kumetrlərlə (elektrik möhkəmliyini ölçən cihaz) və rezonans 

metoduna  əsaslanan,  sıfır  döyünmələri  göstərən  cihazlarla 

da  ölçmək  mümkündür.  Bu  cihazların  arasında  ən  dəqiq 

nəticə  verən  cihaz  elektrik  tutumunu  1  pF  ...  5 000  pF 

diapazonunda    (300  ...  700  kHz)  0.5  ...  5%  xəta  ilə, 

induktivliyi  isə  10

-3

  .....  100  mkHn  diapazonunda  (10  .... 

1.55  ·  10

3

  kHz  tezlik  diapazonunda)    1  ...  2  %  xəta  ilə 

ölçməyə imkan verən E7-9 cihazıdır.  

 

Elektrik  tutumu  maqnitoelektrik  ölçmə  mexanizmi 

ehtiva  edən,  dəqiqlik  sinfi    2.5  və  4  olan  kombinəli 

cihazlarla da ölçülə bilər. Bu cihazların  elektrik tutumunun 

ölçülməsində,  adətən  ən  çox  4  yuxarı  hədd  olur.  Məsələn,  

2.5  dəqiqlik  sinfinə  malik  Ф4318  cihazının  ölçmə  hədləri 

0.05, 0.5, 5.0, 50 və 500 mkF təşkil edir.