M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

 
Müəllimin pedaqoji ustalığı 
Müəllimin pedaqoji ustalığı – az qüvvə və vaxt sərf 
etməklə səmərəli nəticələrə nail olmaq bacarığıdır. Bu bacarığa 
yiyələnən müəllim təlim-tərbiyə işini düzgün qurmaqla yüksək 
nəticələr qazanır, tələbələrlə yaxşı ünsiyyət yaradır, böyük 
hörmət və nüfuz sahibi olur. Pedaqoji ustalıq müəllimin fəa-
liyyətinin humanist istiqamətliliyinin, pedaqoji bilik və 
qabiliyyətlərinin, habelə pedaqoji texnikasının məcmusudur. 
Pedaqoji ustalığın bu ünsürlərini ayrılıqda nəzərdən keçirək. 
1) Müəllim şəxsiyyətinin humanist istiqaməti – pedaqoji 
fəaliyyətin və ustalığın əsasını təşkil edir. Buraya müəllimin 
idealları, maraqları, sərvət meylləri, dünyagörüşü, pedaqoji fəa-
liyyətə və tələbəyə baxışları və s. daxildir. Humanist istiqamət 
gündəlik konkret vəzifələrin həllində müəllimin düzgün mövqe 
tutmasına, məqsədəuyğun şəkildə fəaliyyət göstərməsinə, tələ-
bələrlə normal ünsiyyət qurmasına, pedaqoji fəaliyyətin stra-
tegiya və taktikasını düzgün müəyyənləşdirməsinə kömək 
göstərir. 
2) Pedaqoji peşə bilikləri – müəllimin ustalığının vacib 
şərtdir. Elmi-pedaqoji biliklərə mükəmməl yiyələnmədən, nəzəri 
bilikləri təcrübəyə tətbiq etmədən ustad müəllim olmaq müm-
kün deyildir. Eyni pedaqoji təhsilə və staja malik olan iki müəl-

---

65 
limin pedaqoji fəaliyyətdə müxtəlif nəticələr əldə etməsi, ilk 
növbədə, onların nəzəri hazırlığı və pedaqoji ustalığı ilə izah 
olunur. 
Müəllim psixoloji biliklərə də yiyələnməli, yaxşı psixoloq 
olmalıdır. Pedaqogika və psixologiyanı yaxşı bilməyən müəl-
lim, K.D.Uşinskinin sözləri ilə desək, lazımi tibbi hazırlığı ol-
mayan ara həkiminə bənzəyir. Təbiidir ki, bu cür “həkimin” 
“müalicəsi” heç bir nəticə vermir. Müəllim-tərbiyəçi də belədir: 
pedaqogika və psixologiyanı bilməyən müəllim də pedaqoji 
fəaliyyətdə kortəbii hərəkət edir, tələbələrə lazımi təsir göstərə 
bilmir, tədris-tərbiyə işini səmərəli qurmaqda çətinlik çəkir. 
3) Pedaqoji ustalığın mühüm bir ünsürünü pedaqoji-peşə 
qabiliyyətləri təşkil edir. Müəllim əvvəlki bölmədə nəzərdən 
keçirilən peşə qabiliyyətlərinə – akademik, didaktik, konstruktiv, 
ünsiyyət, təşkilatçılıq, perseptiv və b. qabiliyyətlərə mükəmməl 
yiyələndiyi zaman ustad pedaqoq sayıla bilər. Bu qabiliyyətlər 
ayrılıqda yox, qarşılıqlı vəhdətdə, kompleks halında tətbiq olun-
duqda yüksək nəticələr əldə etmək mümkündür.
Bəzi pedaqoji-psixoloji ədəbiyyatda (N.V.Kuzmina, 
İ.A.Zyazyun) müəllimin peşə qabiliyyətləri içərisində mərkəzi 
yer tutan, digərlərini birləşdirən qabiliyyət kimi insana – forma-
laşmaqda olan tələbə (şagird) şəxsiyyətinə emosional münasibət, 
həssaslıq yüksək qiymətləndirilir. Həssas müəllim tələbələrin 
daxili mənəvi aləmini ürəkdən duyur, onları başa düşür, dərd-
lərinə və sevinclərinə şərik olur, onların da həssas, dolğun şəx-
siyyətlər kimi formalaşmasına çalışır. 
4) Müəllimin pedaqoji ustalığının daha vacib bir ün-
sürünü pedaqoji texnika təşkil edir. Pedaqoji texnika müəl-
limin davranışının zahiri forması olub, bir sıra bacarıqlarda 
ifadə olunur: müəllimin zahiri görünüşü, özünü idarə etməsi, 
emosional vəziyyəti, nitq texnikası və s. 
Müəllimin zahiri görkəmi estetik və pedaqoji tələblərə 
cavab verməlidir: onun geyimi, saçı səliqəli, qadın müəllim-
lərin istifadə etdikləri bəzək əşyaları və kosmetik vasitələr 

---

66 
müəyyən hədd çərçivəsində olmalıdır. Müəllimin zahiri görkə-
minin estetik təsiri onun sifət ifadəsində, yerişində, oturuşu və 
duruşunda, baxışında, jestlərində, yəni davranışın hər bir xır-
dalığında öz əksini tapmalıdır. Davranışın bu xırda detalları tə-
ləbələrdə müəllimin sakit, təmkinli, mehriban, inamlı bir şəx-
siyyət olması haqda təsəvvür yaratmalıdır. Müəllimin stola ya-
yılmış oturuşu, yerə dikilmiş başı, süst qolları, laqeyd baxışları 
onun daxilən zəifliyini, özünə inamsızlığını göstərir. 
Müəllimin mimikası, jestləri danışığın məzmununa uyğun 
olmalı, informasiyanın emosional təsirini artırmağa xidmət 
etməlidir: xoş bir məsələdən danışanda müəllimin sifəti də xoş 
ifadə almalı, gözləri “gülməli”, səsi mülayim olmalıdır. Ciddi 
bir məsələdən gülümsəyərək danışmaq olmaz.
Pedaqoji texnika müəllimin öz emosiyalarını, əhvalını 
idarə etmək bacarığında da ifadə olunur. Müəllim şən və nik-
bin olmalı, yeri gəldikcə zarafat etməyi bacarmalı, yumor his-
sinə malik olmalıdır. Müxtəlif vəziyyətlərdə (məşğələdə, ün-
siyyət prosesində, sevinc və kədərli hallarda, əsəbi vəziyyətdə) 
müəllimin öz emosional halını idarə etməsi vacib şərtdir. Buna 
görə də müəllim daim özünə nəzarət etməli, özünü ələ almağa 
çalışmalıdır. 
Pedaqoji ustalığın nəzərdən keçirilən ünsürləri bir-birilə 
qarşılıqlı vəhdət təşkil edir. Belə ustalığa nail olmaq üçün 
müəllim öz fəaliyyətini humanist istiqamətdə qurmalı, pedaqoji 
peşə biliklərinə və qabiliyyətlərinə, pedaqoji texnikaya yiyələn-
məlidir. Pedaqoji ustalıq hazır verilmir; müəllim öz üzərində 
müntəzəm, sistemli və məqsədyönlü şəkildə işləməklə ona 
yiyələnə bilər. A.S.Makarenkonun təbirincə desək, həkimlərə, 
musiqiçilərə müvafiq peşə bacarıqları, ustalıq öyrədildiyi kimi, 
gələcək müəllimlərə də pedaqoji ustalığı öyrətmək – xüsusi 
kurs keçmək lazımdır.