Mövzu-1 “AZƏrbaycan multikulturaliZMİ” FƏNNİNİn predmeti, metodlari, funksiyalari və

qruplar – afro-amerikalılar, qadınlar, cinsi azlıqların nümayəndələri,

şikəstlər və s. – aid edilsə də, multikulturalizmin tədqiqatçılarının

əksəriyyəti adətən bu məfhuma etnik və dini azlıqları təşkil edən immiqrantları

(mühacirləri) (məs., ABŞ-dakı Latın Amerikalıları, Qərbi

Avropada müsəlmanları), milli azlıqları (məs. katalonları, baskları,

uelsliləri, kvebekliləri) və yerli xalqları (məs., Şimali Amerikadakı

yerli xalqları, Yeni Zellandiyadakı maoriləri) daxil edirlər.

Multikulturalizm məfhumunun məzmununun müəyyənləşdirilməsinə

onun tolerantlıq və interkulturalizm məfhumları ilə müqayisə

edilməsi kömək edir.

Multikulturalizm məfhumu öz məzmununa görə tolerantlıq

məfhumuna yaxındır. Daha konkret desək, tolerantlıq multikulturalizm

siyasətinin əsasını təşkil edir. Yuxarıda qeyd etdik ki, müasir

dövrdə dünya dövlətlərinin əksəriyyətində etnik, irqi, dini və mədəni

müxtəlifliklər mövcuddur. Bu müxtəlifliklər etnik-mədəni dəyərlərdə

əks olunur. Etnik-mədəni dəyərlərin müəyyən qismi etnik və dini

azlıqlara məxsusdur. Multikulturalizm bir siyasət kimi bu azlıqlara və

onlara məxsus olan etnik-mədəni dəyərlərə münasibətdə titul xalq tərəfindən

dözümlülüyün nümayiş etdirilməsini nəzərdə tutur. Lakin

multikulturalizm məfhumunun həcmi tolerantlıq məfhumunun həcmi

ilə məhdudlaşmır. Onun həcmi daha genişdir. Eyler dairəsi vasitəsilə

bu iki məfhumun münasibəti aşağıdakı şəkildə təsvir olunmuşdur.

A - multikulturalizm

B - tolerantlıq

Multikulturalizm etnik və dini azlıqlara münasibətdə tolerantlılıqla

yanaşı onlara və onların etnik-mədəni dəyərlərinə hörmətlə yanaşmanı

da ehtiva edir. Bununla əlaqədar tanınmış britaniyalı tədqiqatçı

Bhixu Parex qeyd edir ki, multikulturalizm şəraitində etnik və

dini azlıqların tanınması tələbi tolerantlığı aşaraq cəmiyyətdə mövcud

olan müxtəliflikləri qəbul etməyi, onlara hörmətlə yanaşmanı və hətta

onları təsdiq etməyi nəzərdə tutur.

Multikulturalizm və interkulturalizm məfhumlarına gəldikdə isə

qeyd etmək lazımdır ki, bəzən ədəbiyyatda bu məfhumları bir-biri ilə

qarışdırırlar, hətta eyniləşdirirlər. Lakin bu, düzgün deyil. Belə ki,

multikulturalizm və interkulturalizm məfhumları arasında müəyyən

fərqli cəhətlər vardır.

Etnik-mədəni müxtəlifliklərin birgə yaşayışını, onlar arasında

tolerantlığın, hətta qarşılıqlı hörmətin inkişaf etdirilməsini nəzərdə

tutan multikulturalizm bu müxtəliflikləri qabartmaqla bəzən cəmiyyətdə

sosial fraqmentasiya, dezinteqrasiya hallarının yaranmasına səbəb

olur. Nəticədə etnik-mədəni qruplar bir-birindən təcrid olurlar. Belə

halların qarşısını almaq üçün etnik, irqi, dini və mədəni qrupların nümayəndələrinin

arasında dialoq və əməkdaşlıq münasibətləri inkişaf

etdirilməlidir. Bu isə interkulturalizmlə bağlıdır. İnterkultural cəmiyyətdə

hər bir etnik-mədəni qrup öz kimliyini qorumaqla digər etnikmədəni

qruplarla dialoq yolu ilə ümumi sosial-mədəni mühitin yaradılması

naminə əməkdaşlıq edir. Yaradılan bu ümumi sosial-mədəni

mühit cəmiyyətdəki inteqrasiya proseslərinin güclənilməsini təmin et-

A

B

məklə yanaşı etnik-mədəni müxtəlifliklərin qorunması və inkişaf etdirilməsi

üçün əlverişli şərait yaradır. Bu isə etnik-mədəni qruplar arasında

qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq münasibətlərini daha da gücləndirir.

Başqa sözlə desək, interkultural cəmiyyət keyfiyyətcə yeni inkişaf

mərhələsidir. Bu mərhələdə etnik, irqi, dini və mədəni qruplar birbirinin

etnik-mədəni dəyərlərinə hörmətlə yanaşmaqla yanaşı bir-birilə

əməkdaşlıq edirlər. Bu isə öz növbəsində cəmiyyətdə inteqrasiya

meyllərini möhkəmlədir.