Mühazirə Duru I xörəklər. Onlar üçün həlimlər, həlimlərin bişmə rejimi: sümük, ət-sümük, balıq və quş ətləri həlimləri

Иашя мцяссисяляриндя тятбиг едилян ясас пящризлярин характеристикасы 
Пящризлярин  
№-си 
Гыса характе-
ристикасы 
Гидалылыг дяйяри 
Зцлаллар, 
гр. 
Йаьлар, гр. 
Карбощид-
ратлар, гр. 
Цмуми 
калорилик, 
ккал 
Гида-
ланма 
реъими 
Тяйинетмя 
мцддяти 
Сыфыр  сайлы 
пящриз 
Жидди,  дуру  вя 
щялмяшик гида 
10 
12 
220 
1000  
Щяр 2 
саатдан 
бир 
2-3 эцн 
№1 
Механики, kим-
йяви  вя  термики 
жящятдян  мц-
насиб 
емал 
едилмиш гида 
100 
100 
400 
2800 
Эцндя 
 4-5 дяфя 
2-3 ай 
№2 
Механики 
вя 
термики  жящят-
дян 
мцнасиб 
емал  олунмуш 
гида 
100 
100 
400 
2800 
Эцндя 
 4-5 дяфя 
Узун 
мцддят 
№3 
Баьырсаьын  пе-
ристалтикасыны 
стимуля едир. 
100 
100 
400 
2800 
Эцндя 4-5 
дяфя 
Гейри-
мящдуд 
мцддятдя 
№4 
Механики  
вя  кимйяви  жя-
щятдян  мцнасиб 
емал 
едилмиш 
гида 
100 
60 
200 
1800 
Эцндя  
5 дяфя 
1 нечя 
эцн 
№5 
Кимйяви 
жя-
щятдян  мцна-
сиб  емал  едил-
миш гида 
100 
70 
500 
3000 
Эцндя 
 5 дяфя 
Гейри 
мящдуд 
мцддят-
дя 
№6 
Сцд-битки  тяр-
кибли гида 
100 
100 
400 
2800 
Эцндя 4-5 
дяфя 
Узун 
мцддят 
№7 
Дуз,  майе  вя 
екстрактив 
маддяляри 
мящдуд 
олан 
гида 
80 
70 
350-400 
2500 
Эцндя  
4-5 дяфя 
Узун 
мцддят 
№8 
Ашаьы  калорили, 
дуз  вя  кар-
бощидратларла 
мящдуд гида 
100 
60 
300 
2000-
2200 
Эцндя  
5-6 дяфя 
Узун 
мцддят 
№9 
Шякяр, 
шякярли 
мящсуллар 
вя 
йаьлар 
истисна 
едилмиш гида 
100 
70 
300 
2200 
Эцндя  
3 дяфя 
Бязян 
юмцр-лцк 

---

 
56
№10 
Йаьлар, шя-кярли 
майе  вя  дузу 
мящдудлашмыш 
гида 
90 
60 
250-300 
2100 
Эцндя  
4-5 дяфя 
Узун 
мцддят 
№11 
Эцжлц гида 
150 
130 
500 
3700 
Эцндя  
4-5 дяфя 
1-2 ай вя 
даща 
№12 
Саьалан  шяхсляр 
цчцн 
цмуми 
расионал гида 
100 
100 
500 
3330 
Эцндя  
4-5 дяфя 
Гейри-
мящдуд 
мцддят 
№13 
- 
100 
100 
500 
3330 
- 
- 
 
Картоф  вя  тярявязляр  пцре  йахуд  бишмиш  щалда,  габагжадан  хырда 
доьранмыш вязиййятдя щазырланыр. 
Йармалы  сыйыглар  йахшы  биширилмиш,  щямчинин  сцрткяждян  кечирилмиш 
вязиййятдя щазырланыр. 
Дуру  хюрякляр  ися  сцрткяждян  кечирилмиш  тярявязлярля,  тцнд  олмайан 
ядвиййяляр,  йахуд  йармаларла  щазырланыр.  Тярявяздян  дуру  хюряклярдя  йалныз 
тязя  тярявязлярдян  истифадя  едилмялидир.  Бунлар  цчцн  тярявязляр  говрулмуш 
щалда,  кяря  йаьы  вурулмагла  пюртлядилирляр.  Биринжи  хюрякляр  цчцн  вя  соуслара 
уну говурмурлар, ону йалныз гызардыжы шкафда гурудуб ялавя едирляр. 
Икинжи  хюрякляря  яринмиш  кяря  йаьы,  аь,  хамалы,  сцдлц  вя  йумурталы 
соуслардан истифадя едирляр. 
Демяк  олар  ки,  гида  расионундан  хардал,  дяфня  йарпаьы,  сиркя  вя  истиоту 
кянар едирляр. 
Бунлар  цчцн  ят  мящсуллары  габа  дамарлардан  азад  едиляряк,  балыг  йаьсыз  вя 
дяриси чыхардылмыш щалда истифадя едилир, лобйа, нохуд вя буьда йармасы ися ишлядилмир. 
Профилактики  гидаланма  цчцн  мящсулларын  щазырланмасында  мягсяд  ися  бу 
вя  йа  диэяр  хястяликляря,  истещсалат  вя  йа  пешя  зядялянмяляриня,  иш  шяраитиндя 
мцмкцн олан зярярли  тясирляря гаршы  организмин мцгавимятини артырмаг,  онда 
зярярли маддялярин йыьылмасыны мящдудлашдырмаг вя йа тезликля кянар едилмясини 
сцрятляндирмякдян ибарятдир. 
 
2) Pəhrizlərin xarakteristikası.  
1№-li  pəhriz  mədənin  kimyəvi,  mexaniki,  termiki  qıcıqlandırıcılarının 
məhdudlaşdırılması  ilə  xarakterikdir.  Bu  pəhriz  bir  çox  mədə  və  bağırsaq 

---

 
57
xəstəliklərində, o cümlədən mədə yarası, onikibarmaq yarası, xronik qastrit, böyrək 
xəstəliyi,  öd  kisəsi  xəstəliklərində  (ən  çox  gündə  1  ədəd  yumurta  icazə  verilir). 
Mədə-bağırsaq  yollarının  cərrahiyyə  əməliyyatını  təzə  keçirmiş  xəstələrə  təyin 
edilir.  Məsləhət  görülən  əsas  məhsullar  dünənki  yaxud  azacıq  qurudulmuş  ağ 
çörəkdən,  süddən,  qaymaqdan,  şit  kərə  yağından,  kəsmikdən,  xamadan, 
tərəvəzdən,  şirin  meyvə-giləmeyvədən  ibarətdir.  Bu  məhsullardan  əzilmiş  yaxud 
döyülmüş  (ət)  şəklində  yaxud  suda  bişirilmiş  xörəklər  hazırlanır.  Burada  şorbalar 
yalnız  yarma  həlimində,  süddə  hazırlanmalıdır.  Çünki  ət  və  balıq  həlimi,  tərəvəz 
həlimi pəhriz üçün əks göstərilmişdir.  
2№-li  pəhriz  mədəni  mexaniki  qıcıqlandırıcılardan  qorumaq  məqsədini 
güdür,  lakin  yüngül  kimyəvi  qıcıqlandırıcılar  burada  saxlanmalıdır.  Bu  pəhriz 
çeynəmək  qüvvəsi  kəm  olan  (dişi  tökülən)  şəxslər  üçün  mədə    şirəsi  azlığı  ilə 
xronik qastrit xəstəliyində tətbiq edilir. 
Burada xörək rasionuna tünd təmli  və ədviyyəli  məhsullardan  (xardal, soğan, 
istiot, tomat və s.) başqa cürbəcür məhsullar daxil edilir. Bu pəhrizdə süfrəyə kərə 
yağı  və  dünəndən  qalan  ağ  çörək  verilə  bilər.  süd  burada  şilə  bişirilməsi  və  çay 
üçün  sərf  edilir.  Yağlı  şirin  xəmir  habelə  yağlı  xörəklər  məhdud  olmalıdır.  Bütün 
məhsullar kulinar emalından keçiriləndə xırdalanır (ətçəkən maşından keçirilir, çox 
narın  çərtilir,  döyülür).    Burada  ət,  balıq  və  tərəvəz  həlimi  və  souslar,  normal 
miqdarda duz tətbiq edilə bilər.  
4№-li  pəhrizdə  -  bağırsağı  mexaniki,  kimyəvi,  termiki  qıcıqlandıran 
maddələr  məhdudlaşdırılır.  Bu  pəhriz  bağırsaq  xəstəliyinin  kəskin  dövründə  təyin 
edilir. Bu rasion çox yüngül olduğu üçün yalnız bir neçə günlüyə təyin edilir, sonra 
isə  xəstə  az  dərəcədə  məhdudlaşdırılmış  başqa  pəhrizə  keçirilir.  Burada  xəstələrə 
tünd  çay,  suda  bişirilmiş  kakao,  palıd  qəhvəsi,  yumşaq  kəsmik,  buğda  çörəyi 
suxarısı,  az  miqdarda  kərə  yağı  məsləhət  görülür.  Şorbalar  suda  bişirilmiş 
yarmalardan  (düyü,  arpa  yarması,  vələmir  yarması,  manna  yarması)  və  içinə  isə 
bulyon  əlavə  edilir.  Buna  suda  bişirilmiş  ət,  balıq,  toyuq  əti  qatıla  bilər.  Kotlet 
kütləsi burada çörək əvəzinə düyü ilə hazırlanır, içərisinə sarımsaq döyülüb qatılır. 
Şilələr  burada  yarımsıvaşqan  əzinik  olmalı,  suda  bişirilməlidir.  Bu  pəhrizdə 

---

 
58
xəstələrə  qarağat  yaxud  albalı  kiseli  məsləhət  görülür.  Çox  şirin  xörəklər,  soyuq 
şörəklər,  qazlı  içkilər,  tərəvəz,  meyvə,  süd,  bal,  mürəbbə,  ədviyyat  və  duzlu 
məhsullar  rasiondan  tamamilə  çıxarılır.  Burada  xörəklər  yalnız  isti  halda  süfrəyə 
verilir və xörək duzunun və şəkərin miqdarı məhdudlaşdırılır. 
5№-li pəhrizdə kimyəvi qıcıqlandırıcılar məhdud edilir. Bu pəhriz qaraciyər, 
öd kisəsi xəstəliyində xroniki kolit, qastrit hallarında təyin edilir. Bu pəhrizdə yağ 
(az  miqdarda  kərə  yağından  başqa)  rasiondan  çıxarılır,  yumurta  azaldılır.  Rasiona 
orta  dərəcədə  tünd  çay,  südlü  çay,  üzlü  süd,  məhdud  miqdarda  xama  və  kəsmik, 
qatıq, zeytun  yağı, pambıq  yağı, yumurta sarısı (sutkada  ən çox 1 yumurta sarısı), 
süd  şorbası,  tərəvəz  şorbası,  yarma  şorbası  daxildir.  Ağ  souslar  burada  sirkəsiz 
hazırlanmalıdır.  Bu  pəhrizdə  şirin  pomidor,  şoraba  kələmi,  tünd  olmayan  tomat 
püresi, ağ çörək, çovdar çörəyi süfrəyə verilə bilər. xörək duzunun miqdarı burada 
məhdud edilmir. 
7№-li  pəhriz  -  dietik  yeməkxanalarda  çox  az  tətbiq  edilir.  burada  rasiondan 
xörək 
duzu 
tamamilə 
çıxarılır, 
ekstraktiv 
maddələrin 
miqdarı 
ciddi 
məhdudlaşdırılır,  zülallar,  karbohidratlar  və  maye  cisimlər  (içki  və  maye  xörək 
şəklində  sutkada  0,6-0,8  qədər)  isə  xörəkdə  normadan  aşağı  salınır.  Bu  pəhriz 
böyrək  xəstəliyində,  şişlə  birlikdə  gedən  iltihab  proseslərində,  dəri  vərəmində 
məsləhət görülür. 
Süd,  xama  sousları  duzsuz  bişirilməlidir.  Habelə  çörək  və  peçenye  duzsuz 
olmalı  və  miqdarca  sutkada  qramı  ötməlidir.  Xörəyin  təmini  yaxşılaşdırmaq  üçün 
soğan, sirkə və limon duzu tətbiq edilir. 
9№-li  pəhrizdə  karbohidratlı  məhsullar  (çörək,  şəkər,  bal,  mürəbbə,  kartof, 
yarma, makaron məmulatı məhdud edilir). Bu pəhriz şəkər xəstəliyi (diabet) və yel 
(revmatizm)  xəstəliyi  olan  şəxslər  üçün  təyin  edilir.  Şəkər  xəstəliyi  olan  şəxslər 
üçün xörək hazırlanmasının xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, burada hər gün qazana 
tökülən  məhsul  ciddi  müəyyənləşdirilməli,  kartofdan,  yarmadan,  makaron 
məmulatından  olan  xörəklər  dəqiq  çəki  üzrə  buraxılmalıdır.  Burada  çörəyin 
miqdarı  məhdud  edilməli  və  karbohidratların  sutkalıq  rasionda  ümumi  miqdarı 

---

 
59
həkim  tərəfindən  müəyyənləşdirilməlidir.  Duzun  miqdarı  isə  bu  pəhrizdə  məhdud 
edilmir. 
11№-li  pəhriz  məhsulların  kulinar  emalı  cəhətdən  adi  rasiondan  fərqlənmir. 
Bu  pəhrizin  xüsusiyyəti  xörəyin  tərkibində  vitaminlərin,  mineral  duzların, 
zülalların  çox  miqdarda  olmasından  ibarətdir.  Bu  pəhriz  vərəm  xəstəliyində  qan 
azlığında  və  ağır  xəstəlik  keçirmiş  şəxslər  üçün  təyin  edilir.  Burada  rasiona  ət, 
balıq  xörəkləri,  maya,  kəsmik,  qaymaq,  süd,  yumurta,  kərə  yağı,  tərəvəz,  meyvə, 
balıq yağı, quru hemotogen daxil edilir, duz isə norma üzrə götürülür. 
15№-li  pəhriz  (rasional  xörək)  xəstə  üçün  keçid  xörəyi  olaraq  müalicə 
müddəti  qurtardıqdan  sonra  təyin  edilir.  Bu  rasion  istər  kulinar  emalı  cəhətdən, 
istərsə  də  məhsul  tərkibi  cəhətdən  sağlam  insan  üçün  olan  rasiondan  fərqlənmir. 
Bu  pəhrizdə  insan  orqanizminin  həyat  fəaliyyətinə  lazım  olan  bütün  maddələlr 
mövcud  olmaqla  burada  müalicədən  sonra  xəstənin  dözümü  və  ümumi  iaşəyə 
keçməyə  hazırlığı  yoxlanır.  Bu  pəhrizə  aid  xörəklər  hər  müalicə  iaşəsi 
yeməkxanalarında mövcud olmalıdır.