O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

з Ь)
Щ
t
Qi
A

---

rilishi ramaning geometrik o ‘zgarmasligiga putur yetkazmaydi, ayni paytda 
statik aniq sistema hosil buladi. Ortiqcha bog‘lanishlar o ‘rniga reaksiya kuch­
lari (Hb Rb Rc) ni qo‘yamiz. Bu noma’lum reaksiya kuchlarini aniqlash uchun 
q o ‘shim cha tenglam alar tuzish taqozo etiladi. Xullas bu ramaning statik 
noaniqligi tashqaridan ko‘zga tashlanib turibdi.
10.2-rasmdagi ramaning statik noaniqligi ko‘zga yaqqol tashlanmaydi. Bir 
qarashda statik aniq ramaday tuyuladi. Aslida bu rama ham statik noaniqdir.
Geometrik o ‘zgarmas, statik aniq sistema hosil qilish uchun berilgan 
ramaning biror yeridan qirqamiz (ya’ni ortiqcha bogManishlarni tashlab yub- 
oramiz). Qirqimga tushgan kesimning qo‘zg‘almasligini ta ’minlash uchun 
shu kesim da hosil boMadigan ichki kuchlarni tashqi reaksiya kuchlari 
ko'rinishida tasvirlaymiz (10.2-rasm, b). Bu uchala kuch (M, Q,, N ,) ham 
noma’lum. Nom a’lum tayanch reaksiyalari (Ha R^ Rb) statika tenglamalaridan 
topilsa, nom a’lum ichki kuchlar qo‘shimcha tenglamalardan topiladi. De­
mak, sharnirlarga ega boMmagan har bir yopiq kontur uch marta statik noa­
niq boMar ekan.
Ramalaming statik noaniqlik darajasi quyidagi formuladan aniqlanadi:
C„ = 3
K - S h ,
bunda К - yopiq konturlar soni;
Sh - oddiy sham irlar soni.
Oddiy sharnirlar soni disklar, ya’ni sterjenlar sonidan bitta kam boMadi. 
Quyida ram alam ing statik noaniqlik darajasini aniqlashga doir bir necha 
misol ko‘rib o ‘tamiz.
1-m isol
10.1-rasm, a- da berilgan ramaning statik noaniqlik darajasi 
aniqlansin.
Konturlar sonini belgilashda А, В, С tayanchlari hayolan tutashtiriladi. 
U holda К = 2 boMadi. Shamirlar sonini belgilashda sharnirlar ko‘zg ‘almas 
tayanchda Sh= 1 deb, qo‘zg‘aluvchi tayanchda esa, Sh= 2 deb olinadi:
C„
= 3 - 2 - 3 = 3.
Demak, mazkur rama uch marta statik noaniq ekan.
2-misol.
10.2-rasm, a-da tasvirlangan ramaning statik noaniqlik darajasi 
aniqlansin. Yopiq konturlar soni K=2; oddiy sharnirlar soni Sh= 2+1=3;
C„ = 3 • 2 - 3 = 3
Demak, bu rama ham uch marta statik noaniq ekan.
3-misol. 10.3 rasmda ko'rsatilgan ramaning statik noaniqlik darajasi