Psixologiya

Genetik metod bilan tadqiqot davomida tugallangan ma'lumotlar yaxlit holda, maqsadga muvofiq tarzda sharhlanadi. Bu metoddan foydalanishning asosiy maqsadi sinaluvchida vujudga kelayotgan ichki, jamiki obrazlarning rivojlanishi, faoliyat va bilish jarayonlarining o’zgarishiga tajriba natijasiga suyanib ta'rif va tavsif berishdir. Shuningdek, bunda mazkur fazilat va xususiyatlarning namoyon bo’lish davri, bosqichi hamda ba'zi mashaqqatli daqiqalarga, holatlarga qo’shimcha sharhlar berish imkoniyati tug’iladi.

Genetik metodga asoslanib psixik o’zgarishlar bilan rivojlanish bosqichlarining bevosita bog’liqligi ildizi aniqlanadi.

Donalash metodi tadqiqot ob'ektiga kirgan shaxs psixikasidagi barcha o’zgarishlardagi o’ziga xoslik, o’zaro aloqa, o’zaro ta'sir va uyg’unlikning o’zaro bog’lanishlari o’rganiladi. Jumladan, inson xulqini idrok qilish uchun sezgi, idrok, xotira, tafakkur jarayonlarining bir paytda, birgalikda tadqiq qilinishi bunga yorqin misoldir. Bunda har bir bilish jarayonining usuli ifodalanadi yoki uning ahamiyati alohida ta'kidlanadi, ularning o’zaro bog’liqligi asoslab beriladi.

Empirik metodlar guruhi o’z navbatida ikkiga, ya'ni asosiy va yordamchi metodlarga bo’linadi. Asosiy metodlarga kuzatish va eksperiment metodlari kirsa, yordamchi metodlarga suhbat, so’rovnoma, test, sosiometriya va faoliyat natijalarini tahlil qilish kabi metodlarni kiritish mumkin.

Kuzatish metodi - ikki xil bo’lib, ob'ektiv (tashqi) va sub'ektiv (ichki) kuzatish turlari mavjud. Inson psixikasidagi o’zgarishlarni kuzatish uchun quyidagilar amalga oshiriladi:

a) kuzatishning maqsad, vazifasi belgilanadi;

b) kuzatilayotgan ob'ekt tanlanadi;

v) tadqiqot o’tkazish vaqti rejalashtiriladi;

g) kuzatish qancha davom etishi qat'iylashtiriladi;

d) kuzatish insonning qaysi faoliyatida (o’qish, o’yin, mehnat, sport) amalga oshirilishi aniqlanadi;

e) kuzatishning shakli (yakka, guruh, jamoa) tanlanadi; yo) kuzatilganlarni qayd qilib borish vositalari (kundalik suhbat daftari, kuzatish varaqasi, magnitafon, videomagnitafon) tayyorlab qo’yiladi. Kuzatish orqali turli yoshdagi odamlarning

diqqati, his-tuyg’ulari, asab tizimining tashqi ifodalari, imo-ishoralari, sezgirligi, xulq-atvori, nutq faoliyati kabilar o’rganiladi. Ammo o’ta murakkab ichki kechinmalar, yuksak hissiyotlar, tafakkur, mantiqiy xotira va aql zakovatni tadqiq etishga bu metodning imkoni yetmaydi.

Masalan, o’spirin yoshlarning sport faoliyatini kuzatish orqali ularning irodasi, ishchanligi, his-tuyg’usining o’zgarish xususiyatlari, talabga intilish, o’z harakatini idora qila olish yuzasidan materiallarni yig’ish mumkin.

Tashqi kuzatishda ba'zan tafakkur bo’yicha ham ma'lumotlar olish mumkin. Ish ustidagi kayfiyatni, chegradagi tashvish va iztirobni, sinchkovlik kabi ruhiy holatlarni kuzatib, tafakkurdagi o’zgarishni aniqlash mumkin. Bundan tashkari qo’lning titrashi, asabiylashish, nutqning buzilishi ham insonning ruhiyatidagi o’zgarishlar bo’yicha ma'lumotlar beradi. Psixologiyada o’z-o’zini kuzatish, ya'ni interospeksiya metodidan ham foydalaniladi, lekin bu psixologiyaning ilmiy bo’lmagan metodi hisoblanadi.