Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Tarla bitkilərinin istehsalat və botaniki-bioloji qruplaşdırılması 
 
İstifadəsinə görə qruplar 
Bioloji qruplar 
Cins, nov 
Dənli bitkilər
1-ci qrup dənli taxıllar: 
2-ci qrup
Qarabaşaq
Dənli-paxlalılar 
Buğda, çovdar, tritikale, arpa, vələmir 
Qarğıdalı, darı, çəltik, sorqo 
Qarabaşaq 
Noxud, yem paxlası, sya, lobya, mərcimək, nut, 
lərgə, lüpin 
Şirəli yem bitkiləri 
Kökümeyvəlilər 
Köküyumrular
Bostan bitkiləri
Yem kələmi 
Şəkər çuğunduru, yem çuğunduru, şalğam yerkökü, 
turneps 
Kartof, topinambur
Qarpız, qabaq, yemiş 
Yem kələmi
Yem otları
Çoxilliu paxlalı otlar 
Çoxilliu taxıl otlar 
Birillik paxlalı otlar 
Birillik taxıl otları 
Ənənəvi olmayan yem 
bitkiləri 
Yonca, üçyarpaq, xaşa, xəşənbül, çəpişotu, çoxillik 
lüpin, qurdotu 
Pişikquyruğu, yulafca, tülküquyruğu, tonqalotu, 
tüklücə, çoban toppuzu, qaramuq, ayrıqotu 
Yazlıq gülül, payızlıq gülül, seradella, şabdar, al-
qırmızı üçyarpaq 
Sudanotu, moqar, dəlicə buğda (alaq otu) 
Xəndəkotu, baldırğan, əmənkömənci, yağlıq turp,
Yağlı və efiryağlı bitkilər 
Yağlı bitkilər
Efiryağlı bitkilər
Günəbaxan, küncüt, araxis, xardal, raps, saflor, 
kürəncə, gənəgərçək 
Keşniş, cirə, kəklikotu, nanə,sürvə(adaçayı)
Lifli bitkilər
Toxumlarında lif olan 
Qabığıliflilər (gövdə) 
Pambıq 
Kətan, kənaf, çətənə 
Narkotik bitkilər 
Narkotiklər və mayaotu 
Tütün, tənbəki, mayaotu 
Becərilən bitkilərin əksəriyyəti 5-8 min il bundan əvvəl mədəni hala salınıb. 
Mədəniləşdirilmiş bitkilərin inkişafı mümkün olduqca forma əmələgəlmə mərkəzlərindən daha 
uzağa çəkilməklə, digər torpaq-iqlim şəraiti olan yeni regionlarda məskan salırdılar. Süni, lakin 
bəzən təbii seçmə növün genotipini dərindən dəyişdirirdi. Məsələn, qarğıdalı tipik tropik qısa gün 
bitkisidir, amma yeni sortları və hibridlərini 55 
0
şimal en dairəsi ərazilərində becərərək mum və 
hətta tam yetişkənliyinə qədər çatdırmaq mümkündür.
Soyanın başlanğıc forması yüksək temperatur gərginliyi tələb edir və fəal temperatur cəmi 
3500-4000 
0
C-dir. Şimal ekotipi sortları, şüalanmadan istifadə etməklə yaradılmış mutagenez, 

---

12 
vegetasiya müddətində 1750-1800 
0
C temperatur tələb edir. Bir çox mədəni bitki növlərinin 
timsalında oxşar misallar gətirmək mümkündür. 
Tarla bitkilərini rahat öyrənmək üçün becərilmə xüsusiyyətlərinə görə (İ. A. Stebut), 
istifadəsinə görə (D. N. Pryanişnikov), əsas məhsulun istifadə xarakterinə, növün botaniki və bioloji 
xüsusiyyətlərinə görə (B. N. Stepanov, P. P. Vavilov) qruplara bölmək qəbul edilmişdir. Bəzi 
dəqiqləşdirilmələrlə bioloji qruplar 2 saylı cədvəldə göstərilmişdir.