Qafqaz Universiteti Materiallar

YENİYETMƏLƏRİN FİZİKİ İNKİŞAFINDA TƏLİM PROSESİNİN ROLU 

 

Ufuk SAĞLAM 

ARTPİ 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Yeniyetməlik şəxsiyyətinən məsul formalaşması dövrüdür. Yeniyetmə həm uşaqlıq, həm 

də gənclik əlamətlərini özündə əks etdirir. Müşahidələr sübut edir ki, yeniyetmələrdə baş qal-

dıran müsbət hissləri bədən tərbiyəsi və idman məşğələlərində üzə çıxarıb, daha da inkişaf et-

dirmək mümkündür. 

İdmanın gənclər üçün maraqlı olan növləri çoxdur. İdmanın futbol, boks, üzgüçülük, 

güləş növləri ilə  gənclərimizin böyük bir hissəsi məmnuniyyətlə  məşğul olardılar. Onlarda 

olan həvəs və marağı daha da inkişaf etdirmək daha məqsədəuyğundur. Bu onlara daha sərt hə-

yata qədəm qoymağa, bədənlərini möhkəmləndirməyə, intizamlı olmağa yaxından kömək edir. 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1331

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

"Yeniyetmələri fiziki hərəkətlərin icrasına psixoloji cəhətdən hazırlamaq, onları elə tər-

biyə etmək lazımdır ki, fiziki hərəkəti, əməyi sevmək, “sağlam bədəndə sağlam ruh olar” ide-

yası onların xarakterində kök salsın. Uşaqları fiziki hərəkətlərə psixoloji cəhətdən hazırlamaq 

üçün onlara maraqlı  nəzəri məlumatlar verilməsinin  əhəmiyyəti böyükdür. Xüsusilə, idman 

yarışlarında iradi keyfiyyətlərin nə qədər əhəmiyyətə malik olması onlara çatdırılmalıdır."  

IV-VII sinif şagirdlərinin bədən tərbiyəsinə və idmanın ayrı-ayrı növlərinə olan maraq-

ları müxtəlif olur. IV sinif şagirdləri ibtidai siniflərdə daha çox keçdikləri mütəhərrik oyunların 

təsiri altında olurlar. IV-VI sinif şagirdləri ümumiyyətlə, bədən tərbiyəsi məşğələlərində hə-

mişə sevinc, əyləncə axtarmaqla yanaşı, yoldaşı qaçışda ötməyə, ondan sürətli, çevik, qüvvətli 

olmağa meyil göstərirlər.  

VII-VIII sinif şagirdlərinin bədən tərbiyəsinə, idmana olan maraqları əvvəlki siniflərdən 

köklü surətdə fərqlənir. Artıq bu siniflərdə yeniyetmə şagirdlər fiziki hərəkətlərin təkcə zahiri 

gözəlliyi ilə deyil, həm də ayrı-ayrı  hərəkət növlərinin elmi mənası, hərəkətlər arasındakı 

daxili əlaqə və onların səbəb-nəticələrilə maraqlanmağa başlayırlar. 

Fiziki tərbiyənin təlimi prosesində təlim və tərbiyəvi işlər eyni vaxtda aparılır. Təlim-

tərbiyə işlərinin uzlaşdırılması isə uşaqların tədris materiallarını düşüncəli olaraq yerinə yeti-

rilməsinə  səbəb olur. Bütün bunlar fiziki tərbiyə  təliminin səmərəliliyini xeyli artırır. Fiziki 

hərəkətlərin təlimi prosesi ilk təlim prosesi, təlimin dərinləşdirilərək öyrətmə mərhələsi, fiziki 

hərəkətlərin möhkəmləndirilməsi və  təkmilləşdirilməsi mərhələsindəhəyata keçirilir. Fiziki 

hərəkətlərin ilk təlim mərhələsində fiziki hərəkətlərin icrası ümumi xarakter daşıyır. İlk təlim 

mərhələsində diqqət hərəkət və oyunların, fəndlərin  əlamət və qanunauyğunluqları  və icra 

metodikası üzrə izahat aparmaqla onların düzgün təsəvvürünü verməyə, hərəkət texnikası üzrə 

şəkilləri nümayiş etdirmək, onun təlimi metodikasını əyaniləşdirməyə yönəldilir. 

Təlimin dərinləşdirilərək öyrətmə mərhələsində fiziki hərəkətin əsas hissəsinin texnika-

sına, onun detallarına, həmçinin fəndlərin və hərəkətlərin bütövlükdə texnikasına dəqiq bir şə-

kildə yiyələnmək nəzərdə tutulur. Həmin mərhələdə mövcud nöqsanların aradan qaldırılması 

məqsədi güdür. 

Hərəkətlərin möhkəmləndirilməsi və təkmilləşdirilməsi mərhələsində şagirdlərdə hərəki 

vərdişlər yaratmaq və  həmin vərdişləri müxtəlif  şəraitdə  tətbiq etmək bacarığı  və  vərdişi 

aşılamaq həyata keçirilir.Fiziki tərbiyə  dərslərində  dərsdən müvəqqəti  аzаd  оlunаn şаgirdlər 

də mütləqiştirаk еtməlidirlər. Оnlаr fiziki tərbiyə üzrə müvаfiq nəzəriməlumаtlаrа yiyələnir-

lər. Хüsusi qrupа dахil оlаn şаgirdlərin hər birinin fizikihərəkətlərlə məşğul оlа bilməsi məsə-

ləsi аyrı-аyrılıqdа həkim vəmüəllim tərəfindən birlikdə həll оlunur. Məşğələlər хüsusi prоq-

rаm əsаsındа kеçirilir.  

"Dərs prоsеsində şаgirdlər fiziki hаzırlıq səviyyəsinə görəbölünməli və оnlаrа fərdi yа-

nаşılmаlıdır. Bu məqsədlə şаgirdlərinfiziki inkişаfı və fiziki hаzırlığı, оnlаrın hərəkətləri icrа 

еtməbаcаrığını,  оrqаnizmin funksiоnаl imkаnlаrını diqqətlə öyrənmək,tibbi müаyinələrin və 

pеdаqоji müşаhidələrin nəticələrini nəzərəаlmаn vаcibdir." 

Bədən tərbiyəsi dərslərində müxtəlif fiziki təmrinlərdən müntəzəm istifadə olunması 

yeniyetmələrin mütəhərrik fiziki inkişafını təmin edir, onların sağlam və qamətli böyüməsinə 

səbəb olur. Aparılan təlim nəticəsində yeniyetmələr sağlamlağını möhkəmləndirmək, fiziki ha-

zırlığın inkişaf etdirmək üçün hərəkətlər kompleksi seçib icra edir, müxtəlif idman növlərinə 

aid olan hərəkətlərin icra üsullarına yiyələnir, zəruri anlarda aparıcı və həlledici mövqe tutur.  

 

 

 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1332

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

NƏCIBFAZIL QISAKÜRƏYİNMAARİFÇİFİKİRLƏRİ 

 

Vəli AYDIN 

BakıSlavyanUniversiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Türk dünyasında şair, yazar və fikir adamı, filosof kimi tanınan Nəcib Fazıl Qısakürək, 

türk təhsil sistemi üçün bir sıra maraqlı  və yeni fikirlər iləri sürmüşdür. Nəcib Fazilə görə 

Türk maarif sistemindəki maneələr aradan qaldırılmadıqca, iş görən insanlar dəstəkləndikcə, 

başqalarının mənfəətlərini öz mənfəətləri hesab edən insanlar yetişdikcə, təhsil məsələsi artıq 

problem olmayacaq, məktəbdə “özgələrindən köçürmənin vətənə xəyanət olduğu” düşüncəsi 

sahib olduğu zaman Türk milli təhsili düzələcək. Nəcib Fazil Türk təhsil və maarifinion dörd 

məsələ əsasında araşdırır. Onun fikrincə, təhsildə əsas fikir və planlaşdırma birinci məsələ ki-

mi irəli çıxır. Kiçik iş məsələləri bir tərəfə buraxılaraq,görüləcək böyük işlərəbütünlüklə da-

xil olacaq əsas fikir araşdırılınca, planın nə demək olduğu daha yaxşı aydın olur.  

Maarifin iki nömrəli məsələsinin təhsilin daha da genişləndirilməsi işi olduğunu ifadə 

edən Nəcib Fazil bu vəziyyətin həm Türk, həm də dünya maarifinin ən əhəmiyyətli məsələsi 

olduğunu ortaya qoyur. O, mümkün qədər çox insanın savadlanmasının lazım olduğunu söy-

ləyir, lakin burada kəmiyyətlə keyfiyyətin eyni səviyyədə durmasını istəyir. Çünki keyfiy-

yətsiz kəmiyyət insanın durduğu yerdə addımlamasına bənzəyir. Keyfiyyətsiz yürüş isə çox 

zərərlidir. Beləliklə də, maarif və təhsilin yeni vəziyyəti planda qarşıya qoyduğumuz və abad-

lığına çalışdığımız ölkənin mənəvi inkişafına səbəb olar və həmin məsələ ilə yaxşı düşünmə 

haqqında insanları xəbərdarlıq edər.  

O, maarif məsələsində üç nömrəli məsələnin kimi müasir tələblərə cavab verə bilən, 

geniş dünyagörüşlü müəllim kadrlarının, pedaqoqların yetişdirmə işi olduğunu bildirir. Nəcib 

Fazil öz fikrini belə ifadə edir: “Uşağın tərbiyə edilərək yetişdirilməsi işiylə, onunla məşğul 

olacaq pedaqoqların yetişdirmə işi bir vəhdət təşkil edən bir məsələdir.Uşaq tərbiyə edilməli-

dir ki, pedaqoq bacarığı artsın, pedaqoq hazırlanmalıdır ki, uşaq yetişsin.” 

İstedadlı yazıçı dörd nömrəli məsələnin dərs kitabları olduğunu bildirir və bu məsələdə 

müvafiq işlərin görülməsini və həyatı biliklərə aid əsərlərin yazılmasının vacibliyini söyləyir. 

Mütəxəssislər tərəfindən pedaqoji yanaşmalarla və aydın olan bir dillə yazılmış kitabların 

şagirdlərin yaradıcı təxəyyülündə mühüm rol oynadığının vacibliyi haqqında məlumat verir. 

Beş nömrəli məsələnin əxlaq və nizam-intizam olduğunu ifadə edən Nəcib Fazil, cəmiy-

yətin nüvəsinin insan, insanın nüvəsinin də ruh olduğunu bildirir. Təhsil prosesində  uşağın 

üstündə  “əxlaq təzyiqi” zəifləmişdir. O, cəmiyyətdə  məktəb ilə ailə arasındakı uyğunluğun 

pozulmasıyla işlərin fəlakətə çevrilməsinin bir qayda olduğunu bildirir. Maarif sistemində 

məktəbin əxlaqi düşüncənin önündə getməsi məsələsi tətbiq edilməlidir.  

Nəcib Fazil altı nömrəli məsələsinin dil və termin məsələsi olduğunu söyləyir. Bu möv-

zu ilə əlaqədar olaraq, hər hansı bir dilin daxilinə öz qrammatikası ilə nüfuz edən bir başqa 

dilə o, müstəmləkəçi dil kimim baxır.Uydurma dil kainatı təzdən dəyişdirmək qədər əbəsdir. 

Yeddi nömrəli məsələ universitet məsələsidir. Ancaq əxlaqlı və mütəxəssis olan univer-

sitet müəllimlərinin hazırlanması ilə hər hansı bir maarif müəssisəsində problemlərin həll oluna 

biləcəyi fikrini vurğulayır. Gələcəyin mənasını sadəcə yaxşı mütəxəssislərlə dəyişmək müm-

kündür.  

Səkkiz nömrəli məsələ siyasət məsələsidir. Dünyanı ovucunda tutan Qərb hakimiyyəti 

praktiki bilik təməlinə söykənir və əldə etdiyi bu üstünlüyü də bilik və təcrübəsinə borcludur. 

Hakimiyyəti və bütün imkanları vasitəsilə hər şeyi istismar və əsir edən Avropa bu üstünlüyü 

maarif və  təhsili, biliyə olan marağı ilə qazanmışdır. Güclü iqtisadiyyata malik olmaq üçün 

politexnik ocağın yaradılması vacib şərtdir.  

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1333

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Doqquz nömrəli məsələ xaricdən pedaqoji mütəxəssislərinin, müəllim və professorların 

dəvət olunması məsələsidir. Nəcib Fazil Qısakürək elmdə və sənətdə xaricdən gələn profes-

sorların qəbul edilə bilməyəcəyini, texniki elmlərdə isə az bir faizdə  və müəyyən zamana 

qədər onların köməyindən istifafə oluna biləcəyini bildirir.  

On nömrəli məsələ Qərbə göndəriləcək şagird məsələsidir. Qərbə gedərkən orada hansı 

vəziyyətdə ola biləcəklərini, bir məfkurə, əxlaq və intizam aşılamaq, onları qabiliyyətləri ba-

xımından müdrik fikir ətrafında seçmək, hərəkətlərinə hər an nəzarət etmək , müvəffəqiyyətli 

olanları müvəffəqiyyətləri nisbətində Türkiyənin şərəfini qoruyacaq şəkildə qiymətləndirmək 

lazımdır.  

On bir nömrəli məsələ  sənət və elmi işlərin müdafiəsi məsələsidir. Maarifdə inqilab 

ancaq sənət və elm hərəkətlərini doğurmaq və müdafiə etmək məsələsinə diqqəti çəkir. 

On iki nömrəli məsələ xalq tərbiyəsi məsələsidir. Hər il müəllimlərinin, həkimlərin, 

texniki-peşə sahiblərinin, ziyalıların, sənət adamlarının cəmiyyətin inkişafı üçün lazım olduğu 

bildirilir. Tərbiyənin geniş xalq kütlələri içərisinə aparılması formal məktəbdə aparılan təlim 

və tərbiyə işlərindən də daha geniş dairəni əhatə edir.  

On üçüncü məsələ dünya mədəniyyətinə inteqrasiya olunması işidir. Əldə edilməsi la-

zım olan əsas məsələ yaradılan elmi, bədii ədəbiyyatın müasir əlifbaya çevrilməsidir. Zamanın 

yaratdığı əsərlərin, digər xalqların dünyaya nələr verdiyini öz ana dilinin aynasında görmək 

mümkündür. Onları öz ana dilinin aynasında görməmiş olan millət qiyamətə qədər əsər yarada 

bilməyəcəkdir.  

On dördüncü məsələ milli kitabxana və muzey məsələsidir. Milli kitabxanamızı yaratmaq 

və böyük şəhərlərdə bunun şöbələrini açmaq, öz mədəniyyət qaynaqlarımızdan başlayaraq 

dünya mədəniyyətinə qədər nəşr olunmuş bütün kitabları həmin kitabxanalara paylamaq vacib 

şərtdir. Hər sahədə də müzeylərimizin yaradılması da günün əsas məsələsidir.  

 

 

 

XARAKTER FƏRDİ PSİXOLOJİ XÜSUSİYYƏT KİMİ 

 

Elnur ƏSGƏRLİ 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Xarakter insanın rəftar və  fəaliyyətində özünü göstərən mühüm fərdi xüsusiyyətlərin 

məcmusudur. O, şəxsiyyətin gerçəkliyə münasibətini ifadə edir. Xarakter problemi qədim za-

manlardan başlayaraq həkimlərin, filosofların, pedaqoqların diqqətini cəlb etmişdir.  

Xarakteri müəyyən etmək üçün şəxsin xarici görünüşü, dərisinin rəngi, bədən və üzün 

xüsusiyyətləri əsas ola bilməz. Ona görə ki, insanın dərisinin rəngi və üzünün gözəlliyi xarak-

terlə əlaqəsi olmayan xüsusiyyətdir.  

İnsanın  əsas fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərindən biri də xarakterdir. Xarakterdən danı-

şarkən temperament və qabiliyyətdən fərqli olaraq əsasən adamın davranış və rəftarında özü-

nü büruzə verən xüsusiyyətlərə diqqət yetirilir. Xarakter deyərkən bu xüsusiyyətlərin məcmu-

su nəzərdə tutulur. Şəxsiyyətin hər bir xüsusiyyəti xarakter anlayışına daxil deyil. 

Xarakter fərdi-psixoloji xüsusiyyət kimi əsasən fəaliyyət və ünsiyyət prosesində əmələ 

gəlir. Xarakterin formalaşması əsas etibarı ilə müxtəlif sosial qruplarda insan münasibətlərinin 

xüsusiyyətlərindən asılıdır. 

Bütün bunlarla yanaşı olaraq xarakter insanın dünyagörüşü və əqidəsindən də bilavasitə 

asılıdır. Bu asılılığı ifadə etmək üçün müasir psixologiyada münasibət anlayışından istifadə 

edirlər. Adamın münasibətləri onun xarakter əlamətlərində öz əksini tapır. Bəzən elə olur ki, 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1334

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

insan öz xarakterindən narazı qalır. Hətta münaqişə şəraitinə düşdükdə belə, başqa cür hərəkət 

edə bilmir. Həmin insanlar bu cəhəti aydın başa düşərək, “xarakterim belədir” deyib özlərinə 

haqq qazandırırlar.  

Xarakter insanın əsəb sistemi ilə möhkəm əlaqədə olub, ətraf mühitin təsiri ilə forma-

laşır. İnsanın xarakter əlamətlərini onun özünə, öz əşyalarına, insanlara bəslədiyi münasibət əks 

etdirir. Xarakter əlamətləri öz mənbəyini özünəhörmət hissindən götürməklə,  ətraf aləmin 

obyektlərinə münasibəti ifadə edir. 

Xarakter insan psixologiyasında və insan şəxsiyyətinin inkişafında mühüm məsələlər-

dən biridir. Xarakter şəxsiyyətin inkişafında böyük rol oynayır. İnsanda xarakter irsidir.Ancaq 

bununla yanaşı xarakter özündə sonradan qazanılma xüsusiyyətlərini də cəmləşdirə bilir.  

Şəxsiyyətin xarakteri çoxcəhətli xüsusiyyətə malikdir. İnsan xarakterində müxtəlif özü-

nəməxsus əlamətləri müşahidə olunur ki, həmin əlamətlər də bir-birindən təcrid olunmuş şə-

kildə deyil, vəhdət halında birləşir və xarakterin vahid strukturunu yaradır.  

Xarakterin insanın münasibətlərini ifadə edən əlamətləri vardır. Həmin əlamətlər aşağı-

dakılardır : 

1.  Kollektivə və başqa adamlara münasibəti ifadə edən xarakter əlamətləri. 

2.  İnsanın özünə münasibəti ifadə edən xarakter əlamətləri. 

3.  Əşyalara münasibəti ifadə edən xarakter əlamətləri. 

4.  Əməyə münasibəti ifadə edən xarakter əlamətləri 

Qeyd etmək lazımdır ki, xarakterin strukturunu təşkil edən əlamətlər bir-biri ilə qanuna-

uyğun şəkildə bağlıdır və bir-birilə üzvi sürətdə əlaqədardır. Əgər adam qorxaqdırsa, bu düşün-

məyə əsas verir ki, həmin adam müstəqillik, əliaçıqlıq və s. keyfiyyətlərə malik ola bilməz. 

Bununla yanaşı qorxaq olan adamda mütləq inamsızlıq, sünilik, satqınlıq və s. kimi əlamətlər 

özünü göstərir. Ancaq bu əlamətlər arasında qorxaqlıq özünü daha çox göstərir.  

 

 

MÜƏLLİM-ŞAGİRD KONFLİKTLƏRİ 

 

Göyçək EMİNLİ 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Ölkəmizdə start götürmüş geniş islahatçılıq hərəkatı  çərçivəsində  təhsil sahəsində  də 

mühüm dəyişikliklərin, yeniliklərin həyata keçirilməsi qaçınılmazdır.Təhsil sahəsində aparı-

lan islahatların, yenidənqurma işlərinin tək məqsədi var hər tərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət ye-

tişdirməkdir. Hazırda  şəxsiyyətyönümlü təlim aparıcılıq təşkil edir. Bu prosesdə müəllim 

şagird əməkdaşlığının xüsusi rolu vardır. Çünki, verilən biliklər, müasir texnologiyaların tət-

biqi nəticəyönümlülük,  şagirdlərdə  məntiqi təfəkkürün inkişaf etdirilməsi, müstəqil işlərin 

gücləndirilməsi nə qədər mühüm əhəmiyyət daşıyırsa bütün bunların müəllim şagird əmkdaş-

lığı şəraitində həyata keçirilməsi başlıca şərt olaraq meydana çıxır. 

Şəxsiyyətlər arası münasibətlər pedaqoji prosesdə əhəmiyyətli rol oynayır. Məhz buna 

görə də son illər təhsil ocaqlarında, təlim-tərbiyə prosesində təhsilin humanistləşdirilməsinin 

mühüm şərtlərindən olan müəllim şagird münasibətlərinin düzgün qurulmasına xüsusi diqqət 

yetirilir. Müəllim-şagird münasibətlərinin mərkəzində müəllim dayanır. Təlim şəxsiyyətləra-

rası münasibətlər vasitəsilə başlayır və bitir. Müəllim-şagird qarşılıqlı münasibətləri təlim və 

tərbiyə məsələlərinin təşkilində önəmli rola malikdir. 

Müəllim-şagird arasında müsbət münasibətlərlə, xoş ünsiyyət və qarşılıqlı əməkdaşlıqla 

yanaşı, bəzən xoşa gəlməz hallar və xoşa gəlməyən münasibətlər də yaranır. Bu isə təlim pro-

sesinə böyük mənfi təsir edir, şagird təlim-tərbiyə prosesindən geri qalır və ya uzaqlaşdırılır, 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1335

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

ya da əksinə müəllim dərsin təşkilində problemlər yaşayır, sinifdə mənfi aura və demokratiya-

ya zidd bir mühit formalaşır. Təbii ki, biz bu yaranan konfliktlərdə təkcə müəllimi günahlan-

dıra bilmərik, şagirdlərin də konfliktlərin yaranmasında öz payı var. 

Müəllim-şagird arasında yaranan konfliktlərin səbəblərini iki qismə ayırmaq olar: 

-  Şagirddən qaynaqlanan səbəblərlə yaranan konfliktlər 

-  Müəllimdən qaynaqlanan səbəblərlə yaranan konfliktlər 

Şagirdlərdən qaynaqlanan problemlər  əsasən psixoloji və ailədən gələn səbəblərə 

bağlıdır. Ata və ya ananın vəfatı, ayrılması və ya ailədə uşağa qarşı olan şiddət, iqtisadi vəziy-

yətin aşağı və ya əksinə yüksək olması və s. kimi səbəblərə görə uşaqlarda aqresivlik, həvəs-

sizlik və ya özünə qapanma halları ola bilər. Bütün bunlar isə müəllim üçün sinfin idarəsinin 

təşkili və tədris zamanı problemlərin yaranmasına səbəb ola bilər. 

Müəllimdən qaynaqlanan səbəblər isə çoxdur. Bu yazımızda çalışacağıq bir neçəsini diq-

qətinizə çatdıraq. Ancaq araşdırma zamanı müəyyənləşdirdik ki, ən çox konfliktlər sinfin idarə-

sinin təşkili zamanı ortaya çıxır. Müəllimlik peşəsinin ən çətin tərəfi sinfin idarə edilməsidir. 

Müəllimyönümlü ənənəvi təhsildə sinifdə səssizlik yaratmaq və qaydalara əməl etmək 

sinfin idarə edilməsi olaraq qəbul edilirdi. Əgər bir sinifdə müəllim izah edir və şagirdlər də 

onu səssizcə dinləyirdilərsə, müəllim sinfin idarə edilməsində uğur qazanmış hesab olunurdu. 

Sinifdə nizam-intizamı qorumaq üçün müəllimlər çox vaxt cəza və şiddətə üstünlük verirdilər 

və ailələr də bu üsula qarşı deyildilər. Hətta valideyinlər  şagirdi müəllimə  təhvil verdikləri 

zaman bir söz işlədirdilər “əti sənin sümüyü mənim” bircə övladımız oxusun. Bu isə müəllimə 

bəzən öz peşəsindən sui-istifadə edərək şagirdlərə daha cox şiddət göstərməsinə səbəb olurdu. 

Müasir təhsil sistemindəki şagirdyönümlü təlimdə isə sinfin idarəsi deyildikdə ilk ağla 

humanistcə hazırlanmış nizam-intizam qaydaları gəlir. Humanist nizam-intizam qaydalarının 

məqsədi köməyə və əməkdaşlığa qapalı, aqressiv, özünü idarə edə bilməyən, uğursuzluğunun 

səbəbini başqalarında görən, məsuliyyətsiz, qaydalara əməl etməyən, ev tapşırıqlarını yerinə 

yetirməyən, yalan danışan, dərsi dinləməyən, məktəbi sevməyən şagirdləri tərbiyələndirməkdir. 

Müəllimdən qaynaqlanan səbələrin təməlini sinfin idarəsi təşkil etdiyi üçün ona diqqəti 

daha cox ayırdıq. Müəllimdən qayaqlanan digər kiçik səbələr də var ki, bura müəllimin şəxsi 

problemləri, dərsə hazırlıqsız gəlməsi, aqressivliyi, şagirdin valideyinlərinə olan antipatiyası-

və s. kiçik səbələri aid edə bilərik. Məhz bunları  nəzərə alaraq müəllimlərə bu problemləri 

aradan qaldırmaqda kömək olacaq bir neçə məsləhət vermək istərdik. 

1.  Şagirdlərə özünü sevdirməyi bilməlidir.  Əgər  şagirdlə müəllim arasında güvənə 

əsaslanan bir münasibət varsa sinfi idarə etmə asanlaşır.  Şagirdlər sevdikləri müəllimlə 

əməkdaşlıq edirlər. Müəllimini sevən bir şagird onun dərsini də həvəslə hazırlayır. 

2.  Sinfin nizam intizamını pozan şagirdlərə belə müsbət münasibət göstərməlidir. 

Ən dəcəl  şagirdlər belə onlara dəyər verən müəllimlərin sözlərini dinləyir və onlara hörmət 

edirlər. 

3.  Şagirdləri rəhbərliyə, ata və anaya şikayət etməməli. Sinfin idarəsini nəzarətdə 

saxlamaq ilk olaraq müəllimin cavabdehliyindədir. Müəllimlər bəzən sinfin nizam- intizamını 

pozan şagirdləri rəhbərliyə və ya ata və anasına şikayət etməyi üstün tutur. Bu isə müəllimin 

təcrübəsizliyinin və pedaqoji ustalığının zəif olduğunun göstəricisidir. Belə hal baş verdiyi 

zaman şagirdlərdə və valideyinlərdə bu tip müəllimlərə qarşı müsbət fikir formalaşmaz. 

4.  Müəyyən  şagirdlərə xüsusi münasibət göstərməkdən çəkinməlidir.  Müvəffəqiy-

yətli  şagird qədər müvəffəqiyyətsiz  şagirdin üzərində  də müəllimin məsuliyyəti var. Bəzi 

müəllimlər tez başa düşən, hörmətcil və çalışqan şagirdlərə sinifdə lazımından çox diqqət ayı-

rır. Müəllimin bu mövqeyi və  hərəkəti gec anlayan, zəif uşaqlarda dərsə  və müəllimə qarşı 

mənfi hisslərin yaranmasına səbəb ola bilir. 

5.  Tədris zamanı müxtəlif, fərqli təlim metod və üsullarından istifadə etməli. Səhv 

seçilən təlim metodu şagirdlərin sıxılmasına və dərsdə istənilməyən davranışlar nümayiş et-

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1336

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

məsinə səbəb ola bilər. Şagirdlərin dərsə maraq göstərmədiyini görən müəllim onları günahlan-

dırmağın yerinə onların fikrilərinə qulaq asaraq öz metodlarını dəyişə bilər. Və s.  

Beləliklə yuxarıda qeyd etdiklərimizdən bu nəticəyə gəlirik ki, müəllim-şagird konflik-

tləri probleminin həllində müəllimin pedaqoji ustalığı əsas rol oynayır. 

 

 

V-VI SİNİFLƏRDƏ MONOLOJİ ŞİFAHİ                                                 

NİTQİN ÖYRƏDİLMƏSİ VƏZİYYƏTİ