Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
§46. Qravimetr haqqında qısa məlumat Bütün qravimetrlər sərbəstdüşmə təcilinin nisbi qiymətini təyin etmək üçün isifadə olunur. Bir məntəqədə təcilin tam qiymətini downloaded from KitabYurdu.org 144 yox, nöqtəyə nisbətən sərbəst düşən cismin təcilinin dəyişməsini təyin edirlər. Sadə qravimetr yaylı tərəzi prinsipi əsasında qurulub (şəkil 47), yəni yaydan asılmış yükə təsir edən qravitasiya sahəsinin qüvvəsi yayın elastiklik qüvvəsi ilə tarazlaşır. Bu halda yaydan asılan yük irəlləmə hərəkəti edir. Sərbəst düşən cismin təcili ilə yayın elastiki qüvvəsi arasında olan tarazlıq aşağıdakı şəkildə ifadə olunur. Şəkil 47. Yaylı qravimetrin sxemi. mg= l burada yayın elastiklik əmsalı, 1 yayın uzunluğudur. Burada yayın uzunluğunu dəqiq təyin etmək mümkün olmadığı üçün ölçməni iki məntəqədə aparırlar. mg 1 - mg 2 = (l 1 - l 2 ) g= l/mm Buradan görünür ki, sərbəst düşən cismin təcilinin dəyişməsi yayın uzanmasına səbəb olur. Elastiki sistemin quruluşuna görə qravimetrlər üç qrupa bölünürlər: I. kvars saplı 2. metallik 3. qaz vasitəsi ilə. Qravi axtarış işlərində geniş istifadə olunan kvars sapdan asılan astazirləşmiş sistemli qravimetrlərdir. QAK-3M, QAK-4M, QAK-PT, KBT-1M, QAK-6, KNU-KS, KNU-KA. downloaded from KitabYurdu.org 145 Bütün qravimetrlər şaquli Qolitsin seysmoqrafları əsasında qurulub. Hər özündən sonra hazırlanan qravimetr daha dəqiq və əvvəlkinin təkmilləşmiş formasıdır. Qravimetrlər üç əsas hissədən ibarətdir: 1. Cihazın özü, yəni ölçmə sistemi; 2. Xarici gövdə hissəsi (qabı); 3. Xarici temperaturdan qorunmaq üçün termostat (qab şək 48a). Şəkil 48 . Kvars qravimetri. A-qravimetrin sxemi; 1 Kvars sistemin gövdəsi. 2-Cihazın metal gövdəsi. 3-İstilikdən mühafizə qatı. 4. Qulp 5.Optik sistem yerləşdirilən orta hissə. 6. Ölcməni müvazinətə gətirmək üçün qurğu. 7. Düar qab. 8. Üst qapaq. 9. Cihazı tarazlamaq üçün vint. 10. Hesabat gətürmək üçün qurğu. II. İş- ıqlandırıcı lampanın patronu. 12. Okulyar. b) Qravimetrin elastik sisteminin sxemi. 1-. Rəqqas. 2-kvars sap. 3-Çərçivə. 4-Əsas yay. 5-Diapazon yayı. 6- Ölçməni müvazinəta kətirmək üçün qurğu. Bu cihazların quruluşu, elastik sistemə təsiri və əsas hissələri demək olar ki, eynidir. Ölçmə əməliyyatı və cihazın işə hazırlanması prinsip etibarı ilə bir-birindən heç fərqlənmir. Kvars qravimetrlərin downloaded from KitabYurdu.org 146 əsasını onun elastiki hissəsindən ibarətdir, bu kvars sapa yapışdırılmış rəqqasdan ibarətdir, kvars. sap tarım çəkilərək qravimetrin çərçivəsinə bağlanılır (şəkil 48b). Rəqqasın tarazlıq vəziyyəti kvars sapın burulma elastik qüvvəsi hesabına (üfüqi müstə- vidə) bir də əsas yayın elastiklik qüvvəsi hesabına yaradılır (əldə olunur). Prinsip etibarı ila sistemin işi kompensasiya üsuluna əsaslanır. Nəticə aşağıdakından ibarətdir. Sərbəstdüşmə təcili dəyişdikdə rəqqasın ilk tarazlıq vəziyyətindən kənara çıxması o vaxta qədər davam edir ki, yayı deformasiyaya məcbur etdirən qüvvə və kvars sapın burulma elastik qüvvələri təcilin dəyişməsi ilə tarazlaşsın. Rəqqası üfuqi vəziyyətə gətirmək üçün qravimetrdə tarazlaşdırcı sistem qoyulmuşdur, bu ölçü yayı və hüdudlarla təqdim olunur. Xariçi qabda qoyulmuş mikrometrik vintlə 2 (şəkil 48 bax) ölçü yayı o qədər fırladılır ki, rəqqasın kölgəsi mikroskopun borusunda olan sıfır bölgüsü ilə üst-üstə düşsün. Sərbəstdüşmə təcilinin qiymətini hesabat şkalasından mikrometrin fırlanma dövrlərindən götürürlər. ölçülən qiyməti sərbəstdüşmə təcili vahidlərinə çevirmək üçün (milliqal) əvvəlcədən cihazın ölçmə sistemindəki şkalanın bir bölgüsünün qiyməti ilətəyin olunur. Şkalanın bir bölgüsünün qiyməti mikrometrin bir dövrünə düşən milliqalın sayıdır. Qravimetrin dərəcələnməsi çöl işinə başlamazdan qabaq, həm də iş qurtardıqdan sonra aparılır. Eyni zamanda hər dəfə qravimetr təmirdən çıxdıqdan sonra dərəcələmə işi məcburi aparılmalıdır. Dərəcələmənin dəqiqlyi, planalınmanın dəqiqliyindən asılıdır. Qravimetrlər sərbəstdüşmə təcili məlum olan məntəqələrdə dərəcələdikdə ölçmələri üç-beş məntəqədə aparmaq lazımdır (Qravimetrik təcrübə meydanı). Əgər sərbəstdüşmə təcilinin iki məntəqədə dəyişməsi g -dirsə, onda birinci məntəqədə ölçülən qiymət n 1 , ikincidəki n 2 , onda şkalanın bir bölgüsünün qiymətini təyin etmək üçün sərbəstdüşmə təcilinin dəyişmə qiymətini bu iki məntəqədə götürülən qiymətlər fərqinə bölsək, ala bilərik C= 2 1 n n g n g downloaded from KitabYurdu.org 147 Bütün məntəqələrdə aparılan hesablamaların qiymətlərinin orta hesabi qiyməti şkalanın bir bölgüsünün qiyməti kimi götürülür. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|