Xələfli A. A

 
§56. Elektrik kəşfiyyatında istifadə olunan əsas qurğular 
Elektrik kəşfiyyatının bütün modifikasiyaları ilə geoelektrik 
kəsilişlərdə süxurun xüsusi elektrik müqaviməti təyin edilir bu üsula 
müqavimət üsulu deyilir. Bu üsulda elektrik sahəsini süni olaraq 
yaradırlar, bunun üçün xususi qurğular düzəldilir. Bu, qarşı-qarşıya 
duran iki qidalandırıcı A və B və qəbuledici MN elektrodlarından 
ibarətdir. AB elektrodları və cərəyan şiddəti I-ni ölçən cihaz cərəyan 
mənbəyinə birləşdirilir, MN qəbuledicilərində yaranan 

U gərgin-
liyini ölçən cihaz birləşdirilir (şəkil 55 bax). Bu cür quruluşlu 
qurğunu elektrik kəşfiyyatı üsullarında da istifadə etmək olar. 
Simmetrik dörd elektrodlu qurğu AMNB, hal-hazırda elektrik 
kəşfiyyatı işlərində geniş istifadə olunan qurğulardan biridir. Sim-
metrik qurğuda (şəkil 56a) eyni metaldan hazırlanmış elektrodlar bir 
düz xətt üzrə qurğunun mərkəzindən eyni məsafədə yerləşdirilir. 
Qurğunun mərkəzi qəbuledicinin orta nöqtəsi O (şəkil 56 bax) r
AM
=
r
BN
,
r
AN 
r
BM
götürülür: MN xəttində potensiallar fərqi 

U ölçülur, AB 
xətdində isə I cərəyan şiddəti ölçülür. Hər bir müşahidə məntəqəsi 
üçün qurğunun mərkəzi-orta nöqtəsi O hesablanılır. 

f
=K·

U/I 
Qurğunun sabitini ümumi düstürla hesablayırlar. Bir halda 
downloaded from KitabYurdu.org

---

172 
elektrodlar arasında olan məsafə (AM=BM, AN-BN) bərabər 
olduqda düstüru sadələşdirmək olar. K= 

r
AM 
r
AN
/r
MN 
Üçelektrodlu qurumu AMMB
∞
olan bu qurğunu şərti olaraq 
üçelektrodlu adlandırırlar, çünki qidalandırıcı elektrodlardan biri (B) 
çox uzaqlara aparılıb Yerə birləşdirilir, belə ki, elə məsafəyə ki, qə 
bulediçi MN elektrodlarında 

U
MN 
(B)‹‹ 

U
MN 
(A) şərti ödənilsin. 
Əməli cəhətdən B elektrodunu qurğunun mərkəzindən- O 
nöqtəsindən AO-ya qədər olan məsafədən 10-15 dəfə çox məsafəyə 
aparmaq lazımdır. B elektroduna, naqilə qənaət etmək üçün B ele 
ktrodunu profilin mərkəzinə perpendikulyar qoymaq olar (şəkil 56 
b,c). MN xətti üzrə cihazla 

U, AB xətti üzrə isə I ölçülur. 

f
=K·

U/I düstüru ilə hesablanır. Nəzərə almaq lazımdır ki, r
BM
və 
r
BN
sonsuz böyükdur, onda 1/r
BM
1/r
BN
çox kiçik kəmiyyət olacaq, 
bunları nəzərə almamaq olar:
K= 2

r
AM 
r
AN
/r
MN