Xvi fəSİl azərbaycan sovet rejiMİ ŞƏRAİTİNDƏ

XVII FƏSİL 

AZƏRBAYCAN II DÜNYA MÜHARİBƏSİ 

DÖVRÜNDƏ (1939-1945-ci illər) 

 

Plan: 

1. II Dünya müharibəsinin başlanması və müharibə edən 

dövlətlərin Azərbaycana dair planları. 

2. Azərbaycan döyüşçüləri ön cəbhədə, antifaşist Müqavimət və 

partizan hərəkatında. 

3. Faşist Almaniyası üzərində qələbədə Azərbaycan neftinin 

həlledici rolu. 

4. Cənubi Azərbaycan II dünya müharibəsi illərində. 

 

1. II Dünya müharibəsinin başlanması  

və müharibə edən dövlətlərin Azərbaycana dair planları 

 

1939-cu il sentyabrın 1-də Almaniya Polşa üzərinə hücum et-

di. Bir gün sonra İngiltərə  və Fransa Almaniyaya müharibə elan 

etdilər. II Dünya müharibəsi başlandı. “Barbarossa” planına əsasən 

1941-ci il iyunun 22-də faşist Almaniyası SSRİ-yə hücum etdi. 

Rozenberqin “Qafqazın idarə olunması planı”na görə ilk vaxtlar 

Azərbaycanda komissarlıq adlanan idarə forması yaradılmalı və iqa-

mətgahı Tiflisdə yerləşən Qafqaz reyxskomissarlığına tabe edilməli 

(55, s. 12), digər plana görə türk xalqları yaşayan ərazilərdən ibarət 

“Böyük Türküstan” dövləti yaratmaq idi (85, s. 33). 

Hitler hələ 1941-ci ilin martında Bakı  zəbt edildikdən sonra 

neftin hasil edilməsi, emalı  və daşınmasını Almaniyanın “Konti-

nental neft cəmiyyəti”nə tapşırmaq göstərişini vermişdi. Hitlerin 

“Edelveys” planına görə Bakı 1941-ci il sentyabrın 25-də tutulmalı 

idi. 

ABŞ  və Böyük Britaniya da Qafqaza, xüsusilə  də Azərbay-

cana sahib olmaq istəyirdilər.  “Vilvet” planında Sovet ordusunun 

Qafqazdan çıxarılıb Stalinqrada aparılması, burada ABŞ və Böyük 

---

 

273 

Britaniya hərbi qüvvələrinin yerləşdirilməsi nəzərdə tutulurdu. On-

lar bu üsulla Qafqazı, xüsusilə Azərbaycanı SSRİ-dən ayırmaq istə-

yirdilər. SSRİ  rəhbərliyinin planına görə isə Azərbaycan  əhalisi 

Mərkəzi Asiya və Qazaxıstana köçürülməli idi. Lakin M.C.Bağırov 

gətirdiyi tutarlı dəlillərlə Stalini bu fikirdən daşıdıra bildi.