Yer: Van, Rescate Otel program ve özetler programme and abstracts

  
Summary
   Health and social aid during the Balkan War, which ended with the loss of Otto-
man  land  in  Rumelia,  was  mainly  carried  through  the  Red  Crescent  Society. 
Sources referred to in this study of the Society’s welfare during the Balkan War are 
archive documents and the Yearbook of the Society.  
The Red Crescent Society’s activities and successful work in this period brought 
about significant outcomes, contributing to the development of civilization as well 
as  respect  for  human  dignity.  It  must  never  be  forgotten  that  almost  all  people 
contributed to welfare work with the same objective, sensitivity and determination, 
sharing the same sorrow, anguish, suffering and worry.  The Ottoman Red Crescent 
Society accomplished exemplary work during the Balkan War, not only showing 
compassion to the wounded and sick Ottoman people, but captives as well.
As  parallel  with  civilization,  beginning  time  of  surgical  interventions  to  human 
body changed from society to society. The science of history allows us to have an 
idea about local experiences related to the formation of knowledge and culture to 
cope with diseases, and also provides us with recognizing the impact of spread of 
religions  and  the  mass  immigration  on  this  formation.  When  pre-Islamıc  and 
Turkish-Islamic  periods  in Anatolia  are  considered,  it  is  possible  to  observe  the 
differences in the development of treatment methods in the historical process. As 
known, when Turkish culture began to spread in Anatolia, folk medicine and folk 
remedies which constituted an important part of the culture has been moved to this 
region. Since 14th century, many books about Ottoman medicine has been written 
or translated. It is seen that Ottoman physicians who had a large corpus of informa-
tion on the human body improved their quality and methods related to coping with 
diseases and surgery. Surgery on the human body is a matter which has religious 
and legal aspects. When we look at the practices of Ottoman medicine, we can see 
that the law is formed for the notion of surgical interventions. In this paper, it is 
aimed  to  explain  diseases  treated  through  surgery,  methods  and  some  contracts 
between  patients  and  physicians  in  the  central Anatolian  cities  such  as  Konya, 
Kayseri, Afyon  and  Isparta  in  XVII.  Century  through  texts  to  the  Sharia  Court 
Records.
Key words; Ottoman, history of medicine, surgery, legal contract.
* Assistan Prof. Dr. YYÜ, Faculty of Education, VAN
124

XVII . Yüzyılda Orta Anadolu’da Cerrahlık ve Hukuki 
Boyutu
Surgery and Its Legal Aspects in the XVII. Century in Cen-
tral Anatolia
*Kemal KAYA 
*Yard. Doç. Dr. , YYÜ, Eğitim Fakültesi, VAN
e-mail:[e-mail]
Özet
  Tıbbi hastalıkların tedavisinde bir yöntem olarak kullanılan cerrahinin geçmişi çok 
eskilere  dayanmaktadır.  Tarihi  süreç  içerisinde  insan  anatomisi,  hastalıklar  ve 
tedavileri hakkında bilgi birikiminin etkisiyle hasta bedenine cerrahi müdahalelerde 
bulunulmaya başlanmıştır. İnsanların medenileşme süreciyle, insan bedenine yöne-
lik cerrahi müdahale bazı toplumlarda erken, bazılarında ise daha geç başlamıştır. 
Tarih  bilimi  hastalıklarla  mücadele  etme  bilgi  ve  kültürünün  oluşmasında  yerel 
tecrübeler  kadar  dinlerin  yayılışı  ve  kitlesel  göçlerin  de  etkisi  olduğu  sonucuna 
varmamıza imkân vermektedir. Anadolu coğrafyasını İslam öncesi ve Türk-İslam 
dönemleri  açısından  değerlendirdiğimizde  tarihsel  süreç  içerisinde  hastalıklar  ve 
tedavi  yöntemlerine  ilişkin  gelişimde  farklılıkları  daha  iyi  gözlemlemek  imkân 
dâhilindedir.  Bilindiği  gibi  Türk  kültürünün  Anadolu'da  boy  göstermesiyle,  bu 
kültürün  önemli  bir  bölümünü  oluşturan  halk  hekimliği  ve  halk  ilaçları  da  bu 
coğrafyaya  taşınmıştır.  14.  yüzyıldan  itibaren  Osmanlı  tıbbı  ile  ilgili  telif  ve 
tercüme birçok eser yazılmıştır. Geniş bir bilgi külliyatına yaslanan Osmanlı hekim-
lerinin  hastalıklarla  mücadele  ve  insan  bedenine  cerrahi  müdahalede  bulunma 
yöntem  ve  niteliklerini  oldukça  iyileştirdikleri  görülmektedir.  insan  bedenine 
cerrahi  müdahale,  dini  ve  hukuki  boyutu  olan  bir  meseledir.  Osmanlı  tıbbının 
uygulamalarına baktığımızda cerrahi müdahaleler konusunda bir hukuk nosyonu-
nun  teşkil  edildiğini  görmekteyiz.  Bu  bildiride  XVII.  Yüzyılda  orta  Anadolu  
kentleri olan Konya, Kayseri, Afyon ve Isparta örneklerinde cerrahi müdahalede 
bulunulan  hastalıklar,  yöntemler  ve  bu  konularda  hasta  ile  hekimler  arasında 
hazırlanmış olan sözleşme metinleri üzerinden dönemin Osmanlı tıbbına Şer’iyye 
Sicilleri penceresinden bir kapı aralanmaya çalışılmıştır.
Anahtar sözcükler; Osmanlı, tıp tarihi, cerrahi müdahale, hukuki sözleşme.
Summary
   Surgery used as a method of medical treatment of diseases is based on ancient 
times. In the historical process, surgical intervention on the human body had begun 
with the influence of knowledge about the human anatomy, diseases and treatments. 
Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’nin (ö. 1103 / 1692) 
Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye’si
Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’s (d. 1103 / 1692) Risâle-i 
Sevdâ-i Merâkıyye
Emre KARACAOĞLU*
* Uzm. Dr. Şanlıurfa Adli Tıp Şube Müdürlüğü, Adli Tıp Uzmanı
*Ankara Üniversitesi, Dil- Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Felsefe Anabilim 
Dalı, Bilim Tarihi Bölümü, Doktora Öğrencisi
e-mail: [e-mail]
Özet
Hekimbaşı Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’nin (ö.1103 / 1692) Risâle-i Sevdâ-i 
Merâkıyye  adlı  eseri,  Resâilü’l-Müşfiyye  Li’l-Emrâzi’l-Müşkile  adlı  muhtelif 
konulara  dair  beş  risâleden  oluşan  kitabında  ikinci  risâle  olarak  yer  almaktadır. 
Hayâtîzâde  illet-i  merâkıyye  adlı  ilk  risâlede,  illet-i  merâkıyye  ile  sevdâ-i 
merâkıyyenin önceki hekimlerce birbirine karıştırıldığını ve bunların aslında farklı 
hastalıklar olduğunu, bu nedenle eserini kaleme aldığını belirtmektedir. 
Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye bir mukaddime ve yedi fasıldan oluşmaktadır. Sırasıyla 
sevdâ-i  merâkıyyede  etkilenen  organlar,  sevdâ-i  merâkıyyenin  ortaya  çıkışı, 
değişen ahlâtın doğası, hastalığın ortaya çıkış sebepleri ve nihayet tedavisi konuları 
ele  alınmaktadır.  Hayâtîzâde  risâlesinde  Batılı  hekimlere  de  atıflarda  bulunarak, 
hastalığı ahlât-ı erba’a (dört hılt) nazariyesi ile izah etmektedir.
Mustafa  Feyzî  Efendi,  Resâilü’l-Müşfiyye  Li’l-Emrâzi’l-Müşkile  adlı  kitabının 
girişinde  eserini  Sultan  II. Ahmed’e  (saltanatı  1691  -  1695)  ithaf  ederek,  bahis 
konusu hastalıklarla ilgili tecrübe ve bilgilerini herkese faydalı olması ve rahatça 
okunup anlaşılması için Türkçe kaleme aldığına işaret etmektedir. Yazmanın geniş 
bir çevreye hitap ettiği ve okunmuş olduğu, çok sayıda kopyası bulunmasından ve 
özellikle XIX. yüzyıl başlarına kadar tekrar-be-tekrar istinsah edilmiş olmasından 
anlaşılmaktadır. 
Hayâtîzâde’nin, Latinceyi ve bazı Batı dillerini bilmesine ve yaşadığı dönemdeki 
Avrupa tıbbına vakıf iyi yetişmiş bir hekim olmasına binaen, Sultan IV. Mehmet’in 
(saltanatı 1648 - 1687) hekimbaşılığını da yaptığı bilinmektedir. Ayrıca aralarında 
Şaban Şifâî’nin de bulunduğu bazı muteber Osmanlı hekimlerinin yetişmesine de 
vesile olmuştur.
Kendisinden  sonra  sevdâ-i  merâkıyye  hastalığına  ilişkin  olarak,  Hayâtîzâde 
Damadı  Süleyman  Efendi’nin  (ö.  1128  /  1716)  de  Risâle  Fi’l-Maradi’s-Sevdâvî 
adıyla bir eser kaleme aldığı bilinmektedir. Galenik tıp anlayışıyla bazı psikolojik 
belirtileri de olan bu illetin Osmanlı tıbbındaki izahını temsil etmesi açısından söz 
konusu yazmalar büyük önem arz etmektedir. 
Summary
Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’s (d. 1103 / 1692) Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye 
(Treatise  for  Melancholic  Passion)  is  the  second  treatise  in  his  book  titled 
Resâilü’l-Müşfiyye Li’l-Emrâzi’l-Müşkile (Curative Treatises for Hard Diseases) 
which is composed of five treatise about various subjects. In the first treatise, illet-i 
merâkıyye  (disease  of  passion),  he  has  stated  that  previous  physicians  were 
confused about illet-i merâkıyye and sevdâ-i merâkıyye and they thought that they 
are the same diseases, however they are different.  Since he decided to write the 
treatises.
Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye comprises an introduction and seven short chapters that 
mentions  about  diseased  organs,  appearance  of  the  disease,  nature  of  varying 
humors,  reasons  of  the  disease,  and  treatment  of  the  disease,  respectively. 
Hayâtîzâde explains the disease in the way of theory of four humors by referring 
Western physicians. 
In  the  introduction  of  Resâilü’l-Müşfiyye  Li’l-Emrâzi’l-Müşkile,  Mustafa  Feyzî 
Efendi dedicates his work to Sultan Ahmed III (reigned from 1691 to 1695) and 
reports that he wrote his book in Turkish because of sharing his knowledge and 
experiences, and providing understandability by people. It is clear that the manu-
script has been well-known and has repeatedly copied even in the beginning of the 
19th century. 
He also was chief physician in the court of Sultan Mehmet IV (reigned from 1648 
to 1687), since he knows the language of Latin and some Western languages, and 
European  medicine.  He  trained  some  esteemed  Ottoman  physicians  including 
Şaban Şifâî.
After him, Hayâtîzâde Damadı Süleyman Efendi (d. 1128 / 1716) wrote a treatise 
titled Risâle Fi’l-Maradi’s-sevdâvî (Treatise for Melancholic Disease) which men-
tions about the same disease. These manuscripts that discuss the disease, which has 
some psychological symptoms, from the Galenic point of view have great impor-
tance because of resembling Ottoman physicians’ approach.
As  parallel  with  civilization,  beginning  time  of  surgical  interventions  to  human 
body changed from society to society. The science of history allows us to have an 
idea about local experiences related to the formation of knowledge and culture to 
cope with diseases, and also provides us with recognizing the impact of spread of 
religions  and  the  mass  immigration  on  this  formation.  When  pre-Islamıc  and 
Turkish-Islamic  periods  in Anatolia  are  considered,  it  is  possible  to  observe  the 
differences in the development of treatment methods in the historical process. As 
known, when Turkish culture began to spread in Anatolia, folk medicine and folk 
remedies which constituted an important part of the culture has been moved to this 
region. Since 14th century, many books about Ottoman medicine has been written 
or translated. It is seen that Ottoman physicians who had a large corpus of informa-
tion on the human body improved their quality and methods related to coping with 
diseases and surgery. Surgery on the human body is a matter which has religious 
and legal aspects. When we look at the practices of Ottoman medicine, we can see 
that the law is formed for the notion of surgical interventions. In this paper, it is 
aimed  to  explain  diseases  treated  through  surgery,  methods  and  some  contracts 
between  patients  and  physicians  in  the  central Anatolian  cities  such  as  Konya, 
Kayseri, Afyon  and  Isparta  in  XVII.  Century  through  texts  to  the  Sharia  Court 
Records.
Key words; Ottoman, history of medicine, surgery, legal contract.
* Assistan Prof. Dr. YYÜ, Faculty of Education, VAN
125

XVII . Yüzyılda Orta Anadolu’da Cerrahlık ve Hukuki 
Boyutu
Surgery and Its Legal Aspects in the XVII. Century in Cen-
tral Anatolia
*Kemal KAYA 
*Yard. Doç. Dr. , YYÜ, Eğitim Fakültesi, VAN
e-mail:[e-mail]
Özet
  Tıbbi hastalıkların tedavisinde bir yöntem olarak kullanılan cerrahinin geçmişi çok 
eskilere  dayanmaktadır.  Tarihi  süreç  içerisinde  insan  anatomisi,  hastalıklar  ve 
tedavileri hakkında bilgi birikiminin etkisiyle hasta bedenine cerrahi müdahalelerde 
bulunulmaya başlanmıştır. İnsanların medenileşme süreciyle, insan bedenine yöne-
lik cerrahi müdahale bazı toplumlarda erken, bazılarında ise daha geç başlamıştır. 
Tarih  bilimi  hastalıklarla  mücadele  etme  bilgi  ve  kültürünün  oluşmasında  yerel 
tecrübeler  kadar  dinlerin  yayılışı  ve  kitlesel  göçlerin  de  etkisi  olduğu  sonucuna 
varmamıza imkân vermektedir. Anadolu coğrafyasını İslam öncesi ve Türk-İslam 
dönemleri  açısından  değerlendirdiğimizde  tarihsel  süreç  içerisinde  hastalıklar  ve 
tedavi  yöntemlerine  ilişkin  gelişimde  farklılıkları  daha  iyi  gözlemlemek  imkân 
dâhilindedir.  Bilindiği  gibi  Türk  kültürünün  Anadolu'da  boy  göstermesiyle,  bu 
kültürün  önemli  bir  bölümünü  oluşturan  halk  hekimliği  ve  halk  ilaçları  da  bu 
coğrafyaya  taşınmıştır.  14.  yüzyıldan  itibaren  Osmanlı  tıbbı  ile  ilgili  telif  ve 
tercüme birçok eser yazılmıştır. Geniş bir bilgi külliyatına yaslanan Osmanlı hekim-
lerinin  hastalıklarla  mücadele  ve  insan  bedenine  cerrahi  müdahalede  bulunma 
yöntem  ve  niteliklerini  oldukça  iyileştirdikleri  görülmektedir.  insan  bedenine 
cerrahi  müdahale,  dini  ve  hukuki  boyutu  olan  bir  meseledir.  Osmanlı  tıbbının 
uygulamalarına baktığımızda cerrahi müdahaleler konusunda bir hukuk nosyonu-
nun  teşkil  edildiğini  görmekteyiz.  Bu  bildiride  XVII.  Yüzyılda  orta  Anadolu  
kentleri olan Konya, Kayseri, Afyon ve Isparta örneklerinde cerrahi müdahalede 
bulunulan  hastalıklar,  yöntemler  ve  bu  konularda  hasta  ile  hekimler  arasında 
hazırlanmış olan sözleşme metinleri üzerinden dönemin Osmanlı tıbbına Şer’iyye 
Sicilleri penceresinden bir kapı aralanmaya çalışılmıştır.
Anahtar sözcükler; Osmanlı, tıp tarihi, cerrahi müdahale, hukuki sözleşme.
Summary
   Surgery used as a method of medical treatment of diseases is based on ancient 
times. In the historical process, surgical intervention on the human body had begun 
with the influence of knowledge about the human anatomy, diseases and treatments. 
Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’nin (ö. 1103 / 1692) 
Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye’si
Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’s (d. 1103 / 1692) Risâle-i 
Sevdâ-i Merâkıyye
Emre KARACAOĞLU*
* Uzm. Dr. Şanlıurfa Adli Tıp Şube Müdürlüğü, Adli Tıp Uzmanı
*Ankara Üniversitesi, Dil- Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Felsefe Anabilim 
Dalı, Bilim Tarihi Bölümü, Doktora Öğrencisi
e-mail: [e-mail]
Özet
Hekimbaşı Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’nin (ö.1103 / 1692) Risâle-i Sevdâ-i 
Merâkıyye  adlı  eseri,  Resâilü’l-Müşfiyye  Li’l-Emrâzi’l-Müşkile  adlı  muhtelif 
konulara  dair  beş  risâleden  oluşan  kitabında  ikinci  risâle  olarak  yer  almaktadır. 
Hayâtîzâde  illet-i  merâkıyye  adlı  ilk  risâlede,  illet-i  merâkıyye  ile  sevdâ-i 
merâkıyyenin önceki hekimlerce birbirine karıştırıldığını ve bunların aslında farklı 
hastalıklar olduğunu, bu nedenle eserini kaleme aldığını belirtmektedir. 
Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye bir mukaddime ve yedi fasıldan oluşmaktadır. Sırasıyla 
sevdâ-i  merâkıyyede  etkilenen  organlar,  sevdâ-i  merâkıyyenin  ortaya  çıkışı, 
değişen ahlâtın doğası, hastalığın ortaya çıkış sebepleri ve nihayet tedavisi konuları 
ele  alınmaktadır.  Hayâtîzâde  risâlesinde  Batılı  hekimlere  de  atıflarda  bulunarak, 
hastalığı ahlât-ı erba’a (dört hılt) nazariyesi ile izah etmektedir.
Mustafa  Feyzî  Efendi,  Resâilü’l-Müşfiyye  Li’l-Emrâzi’l-Müşkile  adlı  kitabının 
girişinde  eserini  Sultan  II. Ahmed’e  (saltanatı  1691  -  1695)  ithaf  ederek,  bahis 
konusu hastalıklarla ilgili tecrübe ve bilgilerini herkese faydalı olması ve rahatça 
okunup anlaşılması için Türkçe kaleme aldığına işaret etmektedir. Yazmanın geniş 
bir çevreye hitap ettiği ve okunmuş olduğu, çok sayıda kopyası bulunmasından ve 
özellikle XIX. yüzyıl başlarına kadar tekrar-be-tekrar istinsah edilmiş olmasından 
anlaşılmaktadır. 
Hayâtîzâde’nin, Latinceyi ve bazı Batı dillerini bilmesine ve yaşadığı dönemdeki 
Avrupa tıbbına vakıf iyi yetişmiş bir hekim olmasına binaen, Sultan IV. Mehmet’in 
(saltanatı 1648 - 1687) hekimbaşılığını da yaptığı bilinmektedir. Ayrıca aralarında 
Şaban Şifâî’nin de bulunduğu bazı muteber Osmanlı hekimlerinin yetişmesine de 
vesile olmuştur.
Kendisinden  sonra  sevdâ-i  merâkıyye  hastalığına  ilişkin  olarak,  Hayâtîzâde 
Damadı  Süleyman  Efendi’nin  (ö.  1128  /  1716)  de  Risâle  Fi’l-Maradi’s-Sevdâvî 
adıyla bir eser kaleme aldığı bilinmektedir. Galenik tıp anlayışıyla bazı psikolojik 
belirtileri de olan bu illetin Osmanlı tıbbındaki izahını temsil etmesi açısından söz 
konusu yazmalar büyük önem arz etmektedir. 
Summary
Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi’s (d. 1103 / 1692) Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye 
(Treatise  for  Melancholic  Passion)  is  the  second  treatise  in  his  book  titled 
Resâilü’l-Müşfiyye Li’l-Emrâzi’l-Müşkile (Curative Treatises for Hard Diseases) 
which is composed of five treatise about various subjects. In the first treatise, illet-i 
merâkıyye  (disease  of  passion),  he  has  stated  that  previous  physicians  were 
confused about illet-i merâkıyye and sevdâ-i merâkıyye and they thought that they 
are the same diseases, however they are different.  Since he decided to write the 
treatises.
Risâle-i Sevdâ-i Merâkıyye comprises an introduction and seven short chapters that 
mentions  about  diseased  organs,  appearance  of  the  disease,  nature  of  varying 
humors,  reasons  of  the  disease,  and  treatment  of  the  disease,  respectively. 
Hayâtîzâde explains the disease in the way of theory of four humors by referring 
Western physicians. 
In  the  introduction  of  Resâilü’l-Müşfiyye  Li’l-Emrâzi’l-Müşkile,  Mustafa  Feyzî 
Efendi dedicates his work to Sultan Ahmed III (reigned from 1691 to 1695) and 
reports that he wrote his book in Turkish because of sharing his knowledge and 
experiences, and providing understandability by people. It is clear that the manu-
script has been well-known and has repeatedly copied even in the beginning of the 
19th century. 
He also was chief physician in the court of Sultan Mehmet IV (reigned from 1648 
to 1687), since he knows the language of Latin and some Western languages, and 
European  medicine.  He  trained  some  esteemed  Ottoman  physicians  including 
Şaban Şifâî.
After him, Hayâtîzâde Damadı Süleyman Efendi (d. 1128 / 1716) wrote a treatise 
titled Risâle Fi’l-Maradi’s-sevdâvî (Treatise for Melancholic Disease) which men-
tions about the same disease. These manuscripts that discuss the disease, which has 
some psychological symptoms, from the Galenic point of view have great impor-
tance because of resembling Ottoman physicians’ approach.
As  parallel  with  civilization,  beginning  time  of  surgical  interventions  to  human 
body changed from society to society. The science of history allows us to have an 
idea about local experiences related to the formation of knowledge and culture to 
cope with diseases, and also provides us with recognizing the impact of spread of 
religions  and  the  mass  immigration  on  this  formation.  When  pre-Islamıc  and 
Turkish-Islamic  periods  in Anatolia  are  considered,  it  is  possible  to  observe  the 
differences in the development of treatment methods in the historical process. As 
known, when Turkish culture began to spread in Anatolia, folk medicine and folk 
remedies which constituted an important part of the culture has been moved to this 
region. Since 14th century, many books about Ottoman medicine has been written 
or translated. It is seen that Ottoman physicians who had a large corpus of informa-
tion on the human body improved their quality and methods related to coping with 
diseases and surgery. Surgery on the human body is a matter which has religious 
and legal aspects. When we look at the practices of Ottoman medicine, we can see 
that the law is formed for the notion of surgical interventions. In this paper, it is 
aimed  to  explain  diseases  treated  through  surgery,  methods  and  some  contracts 
between  patients  and  physicians  in  the  central Anatolian  cities  such  as  Konya, 
Kayseri, Afyon  and  Isparta  in  XVII.  Century  through  texts  to  the  Sharia  Court 
Records.
Key words; Ottoman, history of medicine, surgery, legal contract.
* Assistan Prof. Dr. YYÜ, Faculty of Education, VAN
126

XVII . Yüzyılda Orta Anadolu’da Cerrahlık ve Hukuki 
Boyutu
Surgery and Its Legal Aspects in the XVII. Century in Cen-
tral Anatolia
*Kemal KAYA 
*Yard. Doç. Dr. , YYÜ, Eğitim Fakültesi, VAN
e-mail:[e-mail]
Özet
  Tıbbi hastalıkların tedavisinde bir yöntem olarak kullanılan cerrahinin geçmişi çok 
eskilere  dayanmaktadır.  Tarihi  süreç  içerisinde  insan  anatomisi,  hastalıklar  ve 
tedavileri hakkında bilgi birikiminin etkisiyle hasta bedenine cerrahi müdahalelerde 
bulunulmaya başlanmıştır. İnsanların medenileşme süreciyle, insan bedenine yöne-
lik cerrahi müdahale bazı toplumlarda erken, bazılarında ise daha geç başlamıştır. 
Tarih  bilimi  hastalıklarla  mücadele  etme  bilgi  ve  kültürünün  oluşmasında  yerel 
tecrübeler  kadar  dinlerin  yayılışı  ve  kitlesel  göçlerin  de  etkisi  olduğu  sonucuna 
varmamıza imkân vermektedir. Anadolu coğrafyasını İslam öncesi ve Türk-İslam 
dönemleri  açısından  değerlendirdiğimizde  tarihsel  süreç  içerisinde  hastalıklar  ve 
tedavi  yöntemlerine  ilişkin  gelişimde  farklılıkları  daha  iyi  gözlemlemek  imkân 
dâhilindedir.  Bilindiği  gibi  Türk  kültürünün  Anadolu'da  boy  göstermesiyle,  bu 
kültürün  önemli  bir  bölümünü  oluşturan  halk  hekimliği  ve  halk  ilaçları  da  bu 
coğrafyaya  taşınmıştır.  14.  yüzyıldan  itibaren  Osmanlı  tıbbı  ile  ilgili  telif  ve 
tercüme birçok eser yazılmıştır. Geniş bir bilgi külliyatına yaslanan Osmanlı hekim-
lerinin  hastalıklarla  mücadele  ve  insan  bedenine  cerrahi  müdahalede  bulunma 
yöntem  ve  niteliklerini  oldukça  iyileştirdikleri  görülmektedir.  insan  bedenine 
cerrahi  müdahale,  dini  ve  hukuki  boyutu  olan  bir  meseledir.  Osmanlı  tıbbının 
uygulamalarına baktığımızda cerrahi müdahaleler konusunda bir hukuk nosyonu-
nun  teşkil  edildiğini  görmekteyiz.  Bu  bildiride  XVII.  Yüzyılda  orta  Anadolu  
kentleri olan Konya, Kayseri, Afyon ve Isparta örneklerinde cerrahi müdahalede 
bulunulan  hastalıklar,  yöntemler  ve  bu  konularda  hasta  ile  hekimler  arasında 
hazırlanmış olan sözleşme metinleri üzerinden dönemin Osmanlı tıbbına Şer’iyye 
Sicilleri penceresinden bir kapı aralanmaya çalışılmıştır.