X V ii bob. Porshenli va plu njerli nasoslar

ab
chizig‘i
so‘rish holatiga mos keladi. Bu holatda silindrdagi
bosim so‘rish bosimi 
ps
ga teng va atmosfera
bosimidan kichik bo‘ladi. So‘rish va atmosfera
bosimlarining farqi 
pa ~ ps
ta’sirida so‘rish klapani
ochiq holatda tutib turiladi. Porshenning eng chekka 
2.31 - rasm. Porshenli nasos indicator
so‘rish holatiga 
b
nuqta to‘g‘ri keladi. Bu holatdan
diagrainniasining taxminiy sxemasi
boshlab, porshen oldinga qarab yuraboshlaydi. 
Bunda bosim ortaboshlaydi, so‘rish klapani yopiladi. Porshenning oldinga yurishi 
davomida 
(bs
shiziq) bosim ortib borib, haydash bosimi 
px
ga tenglashadi, Shu vaqtdan 
boshlab haydash klapani ochiladi va u butun haydash jarayoni davomida 
(sd
chizig‘i) 
ochiq turadi.
Bu vaqtda suyuqlik 
px
bosim ostida haydash trubasiga kiradi. Porshenning eng 
chekka haydash holati 
d
nuqtaga to‘g‘ri kelib, bunda haydash jarayoni tugaydi.
Porshen orqaga harakat qilaboshlashi bilan silindrdagi bosim kamayib, haydash klapani 
yopiladi. Bosim pasayib borib 
(ds
shizig‘i) 
ps
ga etganidan so‘ng yana so‘rish klapani 
ochilib, surish jarayoni boshlanadi. Klapanlar ochilishining boshida (a va 
s
nuqtalar) 
so‘rish inersiya kuchi ta’sirida o'zgarib turadi.
Indikator diagrammasidagi yopiq 
absd
chiziq bilan chegaralangan yuza porshen­
ning bir marta borib-kelishida bajargan ishi 
A
; ni ifodalaydi:
A
* (P, 
-Pc)L = P„L
Porshenning suyuqlikka bergan quwati indikator quwat deyiladi va quyidagicha 
aniqlanadi:
N iaSLn 
s 
(171)
60
bu yerda S - porshenning yuzi; L - porshenning yo‘li; pxu - indikator bosimi; n - 
aylanishlar soni.
Indikator quwat foydali quwat bilan quyidagicha bog‘langan:
%

---

bu yerda r|u - indikator FIK.
Shunday qilib, indikator diagramma nasosning quwatini aniqlashga yordam 
beradi.
2.30-§. Porshenli nasoslaming foydali ish koeffisienti
Porshenli nasoslarda ham markazdan qoshma nasoslardagi kabi, energiyaning 
yo‘qotilishi mavjud bo‘lib, u mexanik va gidrodinamik qarshiliklami yengishga sarf 
bo‘ladi. Bulardan biri hajmiy yo'qotish bo‘lib, unga nazariy sarf bilan haqiqiy sarfning 
teng emasligi sababdir. Oddiy bir harakatli porshenning nazariy sarfi
Q„
= 
SL
—
60
formula bilan hisoblanadi.
Haqiqatda esa, porshenning bir marta borib kelishida tasvirlangan hajmi 
SL
ga teng 
hajmli suyuqlikning hammasi haydash trubasiga tushmaydi. Bir qism suyuqlik porshen 
bilan silindr devori orasidagi tirqish orqali va salnikdagi tigMzlagichning kamchiligi 
sababli tashqariga sizib o‘tadi. Haydash davri tugab, so‘rish boshlanganda haydash 
klapanining va so‘rish davri tugab, haydash davri boshlanganida so‘rish klapanining bir 
onda yopilmasligi natijasida (yopilish davri qisqa bo‘lsa) ham juda oz miqdordagi 
suyuqlik orqaga qaytishga ulguradi. Natijada haqiqiy sarf nazariy sarfdan kam bo‘ladi. 
Haqiqiy sarfning nazariy sarfga nisbati hajmiy foydali ish koeffisienti deyiladi va 
haqiqiy sarf Qx ning nazariy sarf Qn ga nisbati bilan aniqlanadi:
П
o = |- 
(17.3)
Nasosning tuzilishi va uning eskirganlik darajasiga qarab 
t
|
q
= 0,85, 0,99 chegarada 
o‘zgaradi. Nasosning suyuqlikni ko‘tarish uchun sarflayotgan energiyasi uning haydash
trubasida hosil qilgan bosimi Hx bilan belgilanadi. Bu bosim so‘rish bosimi 
Hc = ^-