Xadislarning insonni ma'naviy komillik sari yetaklovchi omil sifatidagi o‘rni
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
bergan ovqating ham sen uchun sadaqadir..", deyilgan. Boshqa bir hadisda esa
32 Nomozov B. Oilada erning o‘rni // Imom al-Buxoriy saboqlari. -№ 1,2012. –B.34-35. 62
"Xotining og‘ziga tutgan luqmada ham sen uchun savob bor", deyiladi. “Demak, er o‘zi tanovul qilgan ovqatdan xotiniga edirish orqali ham erlik vazifasini ado etar, ham savob olar ekan. "Teng eganni, teng suyubdi" iborasi oila uchun ham aytilgan. Ba’zi erlar o‘zlari oshxo‘rliklarda ovqatlarning sarasini eydilaru, oiladagilarning eb-ichishlari bilan ishlari ham yo‘q” 33 . Eng muhimi, bu taomlar peshona terini to‘kib, topilgan halol luqma bo‘lmog‘i lozim. Birovning haqqi, pora, yolg‘onchilik, o‘g‘irlik va boshqa harom-harishdan bo‘lmasligi kerak. Erkaklarning yalqov va boqimonda bo‘lib, ayollarni ro‘zg‘or tebratishga majbur qilishlari, jufti halollarining eb-ichishlari va kiyinishlarida baxillik qilish, gaz va elektr energiyasi kabi kommunal to‘lovlarni ham ayollarning zimmasiga yuklab qo‘yish yoki bulardan o‘g‘irlikcha foydalanish yoki foydalanilgan energiyaning haqqini to‘lamaslik erkaklarga xos bo‘lmagan gunoh ishlardir. Er o‘z imkoniyatiga qarab, haddan oshirmay, qisib ham qo‘ymay xotinini kiyim-kechak bilan ta’minlashi shart. Zotan, Qur’oni karimda "Xotinlaringiz bilan yaxshilikda yashang," deyilgan. Yaxshilik qilishning turlaridan biri, imkon topilganda, jufti halollariga sovg‘alar berib turishdir. SHu bois, hadisi sharifda "Bir-birlaringizga sovg‘a berib turing, chunki u qalbga muhabbat soladi va ginalarni ko‘taradi", deyilgan. Xotinini go‘zal, saranjom-sarishta bo‘lishini yoqtirgan er, o‘zi ham ko‘rkam ko‘rinishli bo‘lishga harakat qilmog‘i lozim. Abdulloh ibn Abbos aytgan quyidagi rivoyatda ham shunga ishora qilingan: "Xotinim men uchun o‘zini ziynatlagandek men ham u uchun o‘zimni ziynatlayman". Bir kuni Umar (r.a.)ning huzuriga bir ayol ust-boshi jirkanchli holatda bo‘lgan eri bilan kirib keldi va shikoyat qildi: "Ey, mo‘minlarning amiri! Meni bundan xalos eting". Xalifa ayolning g‘azablanish sababini darhol tushunib, uning eriga hammomga tushib, sochi, tirnog‘ini olib, o‘ziga qarab kelishini buyurdi. Eri hammomdan chiqib, qaytib kelganda, ayol uni tanimay qoldi, bir ozdan so‘ng qilgan da’vosidan qaytib, eri bilan yarashib ketdi. SHunda Umar (r.a.): "Ayollarga
33 Ismoilov O. Oila ma'naviyat qo‘rg‘oni // Imom al-Buxoriy saboqlari. -№ 3,2012. –B.170-172. 63
yaxsha ko‘rasizlar-ku?", — dedilar. Lekin ziynatning ham me’yori bor. Risoladagi er xotinini hech vaqt e’tiborsiz qoldirmaydi. Ba’zilar ishga, o‘zi qiziqqan narsalarga haddan tashqari berilib ketib, go‘zal jufti haloli borligini esdan ham chiqarib qo‘yadilar. Bu yaxshi emas, albatta. Oiladagi aksariyat kelishmovchiliklar er-xotinlik munosabatlarining o‘z maromida yoki joyida emasligidan kelib chiqadi. Payg‘ambarimiz (s.a.v.): "Mo‘min kishi o‘z xotinida biron noxush fe’l yoki odatni ko‘rsa, darrov jahli chiqmasin. Uning boshqqa ma’qul xulqlari ham borki, shularni esdan chiqarmasin", — deganlar. Buzuq soat ham bir kunda ikki marta to‘g‘ri gapiradi. Demak, hamma narsaning yomon tomonidan tashqari bir yaxshi tomoni ham bor. Bir kishining xotini doim urushar, kecha-yu kunduz uyida tinchlik bo‘lmas ekan. Bir kishi unga: «Bu xotinni taloq qilib, javobini berib yubormaysizmi?» — debdi. Er esa o‘sha kishiga shunday javob beribdi: "Javob berish-ku oson, bu xotinda hamma yomon sifatlar jamlashgan-u, lekin bir sifati bor, shu sababli boshqa ishlarini kechirib yuboraveraman. Alloh taolo bunga vafodorlikni bergan-ki, uzoq vaqt yo‘q bo‘lib ketsam ham, mendan boshqa erkakka qaramaydi". Risoladagi er xotiniga lutf bilan muomala qilib, uni eng chiroyli ismlar bilan chaqiradi. Agar ayol ovqat pishirgan bo‘lsa, yangi kiyim kiysa, biron-bir xabar aytsa, e’tibor bilan tinglab, o‘z xursandchiligini bildiradi. Uy ishlarida jufti haloliga yordam beradi 34 .
qo‘yibdi. To‘y qilib oila qurmoqchi bo‘lishibdi. To‘y kuniga yaqin qolganda, qizga betoblik etib, yuziga chechaklar toshib ketibdi. Tabiblar bunga davo topa olishmabdi. Oldingi husnidan ayrilgan qiz, endi turmushga chiqmasdan, dunyodan yolg‘iz o‘tishga qaror qilibdi. Bu voqeadan keyin yigit ham kasal bo‘lib, ikki ko‘zi ko‘rmay qolibdi. Endi, to‘yni to‘xtatmaylik deb, oila qurishibdi. Uzoq va baxtli hayot kechirishibdi. Vaqti kelib qiz dunyodan o‘tibdi. Qizning janozasidan keyin ma’lum bo‘libdiki, aslida yigitning ko‘zlari ko‘r emas, balki sog‘lik paytida o‘zini
34 Ismoilov O. Oila ma'naviyat qo‘rg‘oni // Imom al-Buxoriy saboqlari. -№ 3,2012. –B.170-172. 64
yigitga bag‘ishlashga ahdu paymon qilgan qizni baxtli qilish uchun atayin shunday degan ekan. Oilaning baxtli va saodatli bo‘lishida, albatta, erning vazifasi katta. Ibodat deganda faqat namoz, ro‘za kabilarni tushunib, oilaviy munosabatlarning ham ibodat ekanini unutganimiz sababli, ba’zi erkaklar oiladagi o‘z vazifalariga e’tibor bermay qo‘yganlar. Hatto ibodatni ro‘kach qilib, oilasining axvolidan xabar olmay qo‘yganlar ham bo‘lyapti. Oila atalmish jamiyatda ayolarning ham o‘z o‘rinlari bor. “Islom ayollarni e’zozlaydi”, degan gaplar bor. Islom har bir davrning talablariga javob bera oladigan voqeiy din bo‘lib, unda insoniy hayot qadrlanadi, har bir erkak va ayolning turmush qurib, bola-chaqa qilishi va oilaviy farovon hayot kechirishi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilinadi. Tarixdan yaxshi ma’lumki, johiliyat davrida ayollar huquqi butkul poymol qilinar edi. Bir erkak qo‘l ostida o‘nlab ayollar cho‘ri yoki tutqun quldek bo‘lib, ular har qanday haq-huquq, adolat va hurmat-e’tibordan mahrum edilar. Ularga bir buyum sifatida qaralar edi. Islom kelgach, erkak uchun xotinlar soni ko‘pi bilan to‘rt nafar bulishi mumkinligi va erkakning o‘z jufti halollariga nisbatan har tomonlama adolatli munosabataa bo‘lishi lozimligi shart qilib qo‘yildi . Islomda erning ayol ustidan rahbar qilib qo‘yilishi erkak zimmasiga jismonan kuchli shaxs sifatida ko‘proq mas’uliyat yuklatish ma’nosida bo‘lib, u oilaning moddiy ta’minotiga javobgarlikdir. Oilada ro‘zg‘orni tebratish er kishining gardaniga yuklatilgan bo‘lib, bu — har bir vijdonli, or-nomusli erkakning muqaddas burchidir 35 . Islom ayolni ona sifatida ulug‘lab, oila va sog‘lom jamiyat barpo etishning ko‘p jabhalarini unga topshirib, "Jannat — onalar oyog‘i ostida" degan hikmatni o‘rtaga tashladi 36 . Ayolni xotin sifatida ham ulug‘lab, erkakning eng yaxshisi va mardi onasi, xotini va mushtipar opa-singillariga, amma-xolalariga ko‘proq
35 Nomozov B. Oilada erning o‘rni // Imom al-Buxoriy saboqlari. -№ 1,2012. –B.34-35. 36 Isakov A. Islom ayollarni e'zozlaydi // Imom al-Buxoriy saboqlari. -№ 1,2004. –B.71. 65
yaxshilik qilgani deb, oilaning moddiy ehtiyojlarini qondirishni asosan er zimmasiga yukladi. Payg‘ambarimizning hadisi muboraklarida ham aytilganidek, "Er — o‘z xotinining og‘irini engil qilishi, qiyinchiliklardan, xor qilib qo‘yishdan va turli tajovuzlardan himoya qilishi kerak. CHunki u tabiatan er kishiga nisbatan zaifa, himoyaga muhtoj xilqat hisoblanadi. U har bir insonga xos bo‘lgan ezgu niyat va umid bilan shu oilada baxtimni toparmikanman, orzu-havaslarim ushalarmikan, degan umid bilan yangi xonadonga kelin bo‘lib tushadi. SHuning uchun har bir erkak, ham oila boshlig‘i, ham er sifatida uzaro izzat-hurmat asosida oila totuvligini ta’minlashi va xotinining bu oilada o‘zini baxtli his etishi va ildiz otib ketishi uchun zarur chora-tadbirlar ko‘rib, harakat qilishi kerak. Islom ayolning to‘la huquqli inson, mustaqil shaxs ekanini, xususiy mulkka ega bo‘lish haqqini, o‘z mulkini erkin tasarruf qila olishini, ta’lim olish haqqini, e’tiqod, ixtiyor va fikr erkinligini, nasihat, amri ma’ruf, nahyi munkar ma’ruzalari qilish haqqini, o‘zi xohlagan kishiga turmushga chiqish, xohlagan kishisidan ajrala olish haqqini, o‘z ismi va ota-onasining nomini saqlash kabi huqukdarini e’tirof etadi. Islomdan oldin esa bunday huquqlarning ko‘pi ayollarda yo‘q edi. Bundan tashqari, islom ayol kishiga o‘z ixtiyoriga ko‘ra insoniyat tarqqiyotida faol qatnashish huquqini ham berdi. Uning vazifasini aslo, faqat nasl ko‘paytirish va lazzat talablariga bog‘lab qo‘yish mumkin emas. Islom ayollar sha’nini ko‘taradi, qadimda va hozir ham, ba’zi din va davlatlar mafkurasida bayon qilinganidek, ayolni kamsituvchi, erkaklardan past darajaga qo‘yuvchi, xo‘rlovchi amallar va tasavvurlarni inkor etadi. Iffatli, soliha ayollarni badnom qilishga aslo yo‘l qo‘ymaydi. "Iffatli ayollarni (zinokor deb) haqoratlagan, so‘ngra (bu da’volariga) to‘rtta guvoh keltira olmagan kimsalarni sakson darradan uringiz va ularning guvohliklarini abadul-abad qabul qilmangiz! Ana o‘shalar fosiq kishilardir". Islom ayolni behurmat qilish, obro‘sini to‘kish, undan fisq yo‘lida lazzat, fitna va ziinat uchun ommaviy axborot vositalarida tijorat maqsadlaridan foydalanishni 66
ulkan gunoh va katta jinoyat, kishilik jamiyatini tubanlikka, inqirozga olib boruvchi mash’um omil deb hisoblaydi. Islom ayolni qiz sifatida ham ulug‘laydi. Uni odob-axloqli qilib tarbiyalash mas’uliyatini ota-ona zimmasiga yuklaydi va bu ishni ularning jannatga kirishlariga sabab qilib ko‘satadi. Islom soliha, iffatli ayollardan imon va taqvoda oliy darajaga etganlarni barchaga o‘rnak qilib qo‘ydi. Payg‘ambarimizning qizlari — bibi Fotima, zavjai muhtaramalari — Xadicha va Oisha onamiz, Iso alayhissalomning onasi — bibi Maryam, Muso alayhissalomni go‘dakligida o‘z tarbiyalariga olgan, Far’avnning xotini — Osiyo va boshqalar shular jumlasidandir. Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.), boshqa payg‘ambarlar ham o‘z vaqtida ummatlariga ayollarni kishilik jamiyati taraqqiyotida tutgan muhim o‘rni to‘g‘risida va o‘larni qadrlash, ulug‘lash, avaylab-asrash, himoya qilish, e’zozlash haqida ko‘pdan-ko‘p pand-nasihatlar aytganlar. Ayniqsa, payg‘ambar Iso alayhissalomning o‘z ummatlariga bu borada qilgan quyidagi o‘gitlari diqqatga eazovordir: Kimki Parvardigoridan keyin muqaddas, aziz va tabarruk sanaladigan onasini izzat-hurmat qilib qadrlamas ekan, u farzand — o‘g‘il degan nomga noloyiqdir. Eshiting, ey imon keltirganlar! Jahon onasi bo‘lmish ayol zotini hamma vaqt qadrlang, e’zozlang, chunki unda ilohiy yaratuvchanlikning barcha haqiqati mujassamlashgandir. Oilada farzandlar tarbiyasi ham nafaqat oila, balki jamiyat uchun ham katta naf keltiradi. SHuning uchun farzanlar tarbiyasiga katta e’tibor bermoqlik lozim. Payg‘ambarimiz (a.s.) bir hadisi shariflarida aytadilarki: “Hech bir ota o‘z farzandiga yaxshi tarbiya va odob o‘rgatishdan ortiq hadya qilolmaydi”. Ikkinchi hadisda esa “Farzandlaringizni hurmatlanglar va ularning odobini go‘zal qilinglar”, deganlar. Albatta bunda har bir ota-ona axloqiy fazilatlarni, avvalo o‘zlarida mujassam etishlari bilan boshqalarga va farzandlariga namuna bo‘lishlari kerak. Aks holda farzanlaridan kutayotgan hayrli ishlarni teskarisi bo‘lishi mumkin. Xulosa o‘rni shuni aytish mumkinki, Alloh taolo oilalarimiz va jamiyatimizdagi tinchlik va barakani ziyoda aylab, mehr-oqibatni bardavom qilsin! |