Xalq ta`limi tizimida psixologik xizmat

1. Ona-tilini o`qitishning psixologiyasi. Pedagogik psixologiyaning bu bo`limi ona tilidan bilim, iqtidor, malakalar hosil qilishning eng samarali usullarini topish masalalarini hal qiladi. Bu soha va yozish o`qitishga o`rgatishning orfografiya va grammatika o`rganishning psixologik asoslari masalalari ham kiradi.
2. Chet tili o`qitishning psixologiyasi. Bu bilim chet tilidan og`zaki gapirishga, yozma nutqqa, o`qishga o`rganish va tarjima qilish masalalarini o`z ichiga oladi.
Bundan tashqari, bu bo`limning vazifasiga chet tilini o`qitish jarayonida o`quvchilarning individual ongini o`rganish va shu asosda tushunchalar sistemasini tuzish, bu sistemalar yordami bilan o`qituvchi chet tilini o`qitish jarayonini anglab olishi zarur bo`lgan psixologik masalalarini o`rganish ham kiradi. Chet tilini o`rganishning psixologik asosini o`rganish, chet tili darslarining materiallarini o`zlashtirishni osonlashtirishni va fikr almashtirish quroli, kommunikativ aloqa quroli bo`lgan tilni yaxshiroq tushunish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari test metodi, egzaklar metodi, geografik metodi, sostiometrik metodi, tematik proektiv metodi kabi metodlar mavjud, lekin psixologiyada asosan ko`pincha kuzatish va tajriba metodidan foydalaniladi. Suhbat va anketa metodi, ularga qo`shimcha ravishda psixologik test metodlaridan foydalaniladi.


II BOB Maktabda psixologik xizmatning tashkil qilinishi va psixologning o`qituvchi bilan hamkorligi.
Psixoprofilaktik ishlarining usullaridan biri pedagogik psixologik konsiliumni tashkil etishdir. Yu.K. Babanskiyning ta`kidlashicha, o’quvchilarni o’rganishni yaxshi yo’lga qo’yish uchun, to’liq yozma tavsifnomalar yozishdan ko’ra sinf o’qituvchilarining o’quvchilar haqidagi fikrlarini bo’lib muhokama qilish, sinfga va o’quvchilarga individual yondashuv choralarini jamoa ishlab chiqish yaxshi natijalar beradi. Bunday jamoa bo’lib, muhokama qilishlarni shartli ravishda pedagogik – psixologik konsilium deb ataladi. Psixologik pedagogik konsilium o’qishda orqada qolish sabablarini yoki xulq - atvordagi kamchilik natijalarini muhokama qilishga yo’naltirilgan bo’ladi.
Konsilium (lotincha konsilium-kengash, maslahatlashish)- bir yoki bir qancha sohalardagi mutaxassislarning ma`lum muammoni mukammal o’rganish va hal etish usullarini aniqlash uchun kengashishdir.
Bu tushuncha ko’p fanlarda, psixologiya va pedagogikada ham qo’llaniladi. O’smirlar xulqidagi salbiy o’zgarishlarni o’rganish uchun bu atamani qo’llashda hech bir g’ayritabiiylik yo’q. Chunki bu masala o’quvchi xulqidagi o’zgarishlarni har tomonlama o’rganishni, tarbiya jarayonida xatoga yo’l qo’ymaslikni, yo’l qo’yilgan xatolarni tuzatishni kafolatlaydi.
Psixologik-pedagogik konsilium- bu ota-onalar, pedagoglar, psixologlar, metodistlar va boshqalarning o’smir xulqidagi salbiy o’zgarishlar sabablarini o’rganish va ularni bartaraf etishni o’rganishdir.

a) Pedagogik-psixologik konsiliumning maqsad va vazifalari.

O’quvchini psixologik jihatdan mukammal o’rganish va tahlil qilish (uning psixik rivojlanganlik darajasini, shaxsiy sifatlarini, xarakterini temperamentini, o’qishdagi va oiladagi sharoitini, sog’lig’ini, o’quv guruhidagi mavqeini, tengdoshlari orasidagi tutgan o’rnini) o’rganish va o’quvchiga uning ota-onasiga, pedagoglarga yordam berish.
Psixologik-pedagogik konsilium faqatgina tarbiyasi og’ir o’smirlar uchungina emas, balki individual psixologik xususiyatlarga ko’ra oilasida , o’quv guruhida yoki o’zining ichki qiyinchiliklariga uchragan o’smirlar uchun ham foydalidir.
O’smirlarning psixik rivojlanish qonuniyatlari, ularga ta`sir qiluvchi sabablarni o’rganish oilada va ta`lim-tarbiya jarayonida to’g’ri yo’l tutish imkonini beradi.
Pedagogik konsiliumda psixologning vazifasi - o’quvchi intellektual tarakqiyotini baholashda o’qituvchilarga har xil tomondan yondoshuvga yordamlashishdan iborat. Pedagogik konsilium imkoniyatlarini baholashda sub`ektivizmdan holi bo’lishga, ularni ob`ektiv baholash imkonini beradi.
Lekin, baxtga qarshi o’qituvchilarda u yoki bu haqida o’z fikri bo’ladi, bu fikrlarni o’zgartirish juda qiyin bo’ladi. Shuning uchun konsilium natijasi foydali bo’lishi uchun psixolog unga jiddiy tayyorlanishi kerak. Psixolog konsiliumda ishtirok etib quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
1. Pedagogik jamoa o’quvchi psixik va shaxsiy tavsiyanomalarini turli tomondan ko’rsatish, bunda albatta ijobiy kuchli tomonlarni ta`kidlash joiz. Kuzatish, suhbat, psixodiagnostika natijalariga asoslanib, o’quvchi muammolarining kelib chiqishi haqida isbotlangan farazlarni keltirish zarur.
2. Har bir o’qituvchida o’quvchiga nisbatan ustanovkasini o’zgartirishga erishish zarur. Bu juda qiyin vazifa bo’lib, uni ehtiyotkorlik bilan hal qilish zarur, konsilium o’tkazguncha sekin-asta boshlash kerak. Ko’pincha o’quvchi o’quvchiga nisbatan fikrini o’zgartirgisi kelmaydi. O’qituvchi bunda psixolog nima haqida gapirayotganini tushunmaganligi uchun emas, balki ongli ravishda o’z hayotini murakkablashtirgisi kelmaganligi uchun shunday qiladi.
3. Barcha o’qituvchilarning o’quvchi muammolarini, uning shaxsi mohiyatini jamoa bo’lib, tushunishlariga erishish. Faqat ana shu holda o’quvchi foydasiga o’zaro harakat qilishlariga ishonish mumkin.
Shunday qilib, psixologik – pedagogik konsilium psixoprofilaktik ishning muhim bosqichi hisoblanadi. Yuqori darajada tayyorlangan konsilium - o’quvchilarning, o’qituvchilarning va butun jamoaning rivojlanishiga yordam beradi.

b) Psixologik-pedagogik konsilium funksiyalari.

PPK o’quvchilarni, ota-onalarni yoki o’qituvchilarni jazolovchi, ko’rsatma beruvchi tashkilotga aylanib qolmasligi kerak. Shuning uchun PPK olib boruvchilar yuqori malakali mutaxassislar bo’lishi kerak, pedagoglar, psixologlar, mediklar, psixiatrlar, narkologlar, milisiya xodimlari PPK ning doimiy ishtirokchilari bo’lishi kerak. Bulardan tashkari, o’quvchining ota-onalari, tugarak rahbarlari va boshka kishilar taklif qilinishi mumkin.