Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BAKI-BATUM DƏ MĠR YOLU
- BAKI-BATUM NEFT KƏ MƏRĠ
- BAKI DAĠRƏ MƏ HKƏ MƏSĠ
- BAKI DAĠRƏ MƏ HKƏ MƏSĠNĠN BARIġIQ ġÖBƏLƏRĠ
- BAKI DAĠRƏ MƏHKƏMƏSĠNĠN PROKUROR NƏZARƏTĠ
- BAKI-DƏ RBƏND DƏ MĠR YOLU
|
BAKI AKS ĠZ ĠDARƏSĠ - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətində gəlir mənbələrin i möhkəmləndirmək məqsədilə yaradılmış quru m. Hö ku mətin qəra rı ilə 1918 il oktyabrın 8-də, Zaqafqa ziya Aksizlər İdarəsin in ləğv olunmuş 3-cü dairəsinin əvəzində yaradılmışdı. 3 sahəyə, sahələr isə rayonlara bölünürdü. İdarə yaradılana qədər spirtli içkilərin satışı və istehlakı qadağan olunmuşdu. 1919 il avqustun 24-də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətinin qərarı ilə qadağan götürüldü və Azərbaycan ərazisində spirtli içkilərin sərbəst satışına icazə verildi. 1918 il o ktyabrın 21-də konyak, meyvədən araqçəkmə zavodlarında ü zü mdən, eləcə də digər meyvə və gilə meyvələ rdən çəkilən spirtə görə a ksiz tə miz spirtin hər vedrəsi üçün 50 manata, yüngül üzüm ş ərabların ın hər vedrəsi üçün 10 manata və şa mpan şərabları üçün 20 manata çatdırılmışdı. 1919 il 6 mart tarixli qərarla hə min il yanvarın 1-dən etibarən içkilərdən və tütündən patent rüsumu 10 dəfə artırıld ı. BAKI-BATUM DƏ MĠR YOLU Ba kıın Qara dəniz sahili ilə birləşdirən dəmir yolu. Xə zər dənizi sahilindən Cənubi Qafqa zın ortasından keç məklə, Qara dəniz sahilinə doğru dəmir yolu çəkilməsi ideyası ilk dəfə XIX əsrin 30-cu illərində irə li sürülsə də, bu yöndə əməli işə yalnız 50-c i illə rin ortalarında başlandı. Ba kı-Tiflis-Pot i istiqamət ində dəmir yolu magistralının inşası üçün gərəkli olan mühəndis-texniki və iqtisadi araşdırma lar aparıldı. La kin Rusiya hökuməti maliyyə çətinlikləri ilə əlaqədar bu dəmir yolunun hissə-hissə çəkilməsinə qərar verdi. O zaman kı Qafqaz canişininin irəli sürdüyü hərbi-strateji mü lahizələr əsas götürüldü və 1865 ildə, bütün əvvəlki lay ihələrin əksinə o laraq, Cənubi Qafqa zda də mir yolu çəkilməsinə Bakıdan deyil, ə ks istiqa mətdən - Potidən başlandı. 1867 ildə Poti-Tiflis dəmir yolunun inşası ingilis kapitalistləri T.Parkins və F.Pauerin yaratdıqla rı şirkətə konsessiyaya verildi. İngilis şirkəti 294 k m u zunluğu olan bu dəmir yolu xəttin i 1872 ildə istifadəyə verdi. 19 əsrin 70-c i illərində Abşeron yarımadasında neft sənayesinin sürətli inkişafı və Poti-Tiflis də mir yolunun zərə rlə işlə məsi ça r höku mət ini tezliklə Ba kı ilə Tiflis arasında də mir yolu inşasına başlamağa vadar etdi. 1879 ildə çar II Aleksandr Bakı-Tiflis dəmir yolunun tikintisinə icazə verdi. 1883 il mayın 8-də bu dəmir yolunun rəsmi istismarına başlandı. Bakı-Tiflis dəmir yolunun ü mu mi uzunluğu 548,3 km idi, üzərində 26 stansiya, 53 körpü inşa edilmişdi. Bakı-Tiflis dəmir yolu ilə eyni vaxtda Poti-Tiflis dəmir yolu üzərindəki Samtredi stansiyasından Batu m limanına dəmir yolu xətti inşa edild i. Belə ki, Poti limanı o zaman böyük həcmdə yükləri qəbul edib yola salmağa imkan vermird i, Batu m is ə Qara dənizin Qafqa z sahilində ən əlverişli liman idi. Sa mtredi-Batum xəttinin (u zunluğu 105,2k m) rəsmi açılışı 1883 il mayın 21-də o ldu və qatarla rın Ba kıdan Batu ma birbaşa hərəkət i başlandı. Hə m Ba kı- Tiflis, hə m də Sa mt redi-Batu m də mir yolu xətlərini Rusiya kapita lı və çar a iləsi nümayəndələrinin aparıc ı ro l oynadıqları "Zaqafqaziya dəmir yolu cəmiyyəti" inşa etmişdi. Rusiya höku məti 1889 ildə Bakını Tiflis və Qara dəniz sahilləri ilə birləşdirən Cənubi Qafqa z də mir yolunu (CQDY) xəzinənin hesabına keçirdi. CQDY Qafqaz diyarının sosial-iqtisadi in kişafında, xüsusən də Bakı neftinin dünya bazarına çıxarılmasında mühü m ro l oynadı. Yük daşımalarının xeyli artması yük vaqonların ın, ilk növbədə, vaqon-sistern parkının sürətlə geniş- ləndirilməsinə səbəb oldu. Məsələn, 1883 ildə istis mar edilən vaqon-sisternlərin sayı 400 ədəd o lduğu halda, 1890 ildə 5494 ədədə çatdırılmışdı. Bu art ım sonrakı onilliklə rdə də dava m edirdi. Bu da, ö z növbəsində, CQDY-nun bura xıc ılıq qabiliyyətini yüksəlt mək zərurət i yaratdı. Bu məqsədlə 1888-90 illərdə Ba kı-Tiflis də mir yolu ü zərində əlavə 13 yarımstansiya inşa edildi, mövcud stansiyalar genişləndirildi, 1900-04 illərdə Bakı-Sabunçu, Biləcəri-Hacıqabul, Yevla x-Ağstafa sahələrində 302 k m u zunluğunda ikinc i yol çə kild i. Lakin Birinci dünya müharibəsinin doğurduğu çətinliklər, ilk növbədə, son dərəcə çoxalmış hərbi yüklərin daşınması üçün dəmir yolu nəqliyyatının intensiv istismarı, gərgin qrafiklə işləyən parovoz və vaqonların hətta cari təmir üçün də saxlan ma ması, ixt isaslı dəmiryolçuların cəbhəyə göndərilməsi böhranlı vəziyyət yaratdı. 1917-18 illərdə hərbi ə məliyyatlar, xüsusən Qafqaz cəbhəsindən geri çə kilən 100 minlə rlə rus hərbçisin in daşıma vasitələ rin i və stansiyaları ko rlamaları, Bakı Xalq Ko missarları Sovetinin daşnak-bolşevik rəhbərliyin in Qafqaz İslam Ordusunun Bakı şəhərinə doğru irəliləməsini əngəlləmək üçün dəmir yollarını, körpüləri qəsdən dağıtması CQDY-nun Azərbaycan hissəsində vəziyyəti daha da pisləşdirdi.
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti yarad ıld ıqdan sonra milli Hö ku mətin ilk addımlarından biri CQDY-nun Azər- baycan hissəsinin müəyyən edilməsi, ö lkə da xilində və qonşularla norma l nəqliyyat əlaqəsinin yaradılması o ldu.
213
1918 il iyunun 4-də Batu mda A zərbaycan nümayəndə heyəti Os manlı, Gürcüstan və Ermənistan nümayəndələri ilə CQDY-nun nəqliyyat vasitələrinin bölüşdürülməsi haqqında saziş imzaladı. Bu sənədə görə, keçmiş Rusiya dövlətinin mülkiyyətində olmuş CQDY-nun parovoz və vaqon parkı hər ö lkən in əra zisindəki də mir yolunun uzunluğuna uyğun olaraq dörd tərəf arasında bölüşdürülməli idi. Hə min gün Batumda A zərbaycan və Osmanlı dövlətləri a rasında bağlanmış dostluq müqaviləsinə əlavənin 2-ci maddəsinə görə, Osmanlı tərə finə bütün hərbi yüklərini A zərbaycan dəmir yolları ilə maneəsiz daşımaq hüququ verildi. 1918 il sentyabrın 16-da isə İstanbulda Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı Məhə mməd Əmin Rəsulzadə və Os manlı höku məti tərəfindən İsmay ıl Haqqı paşa arasında ticarət müqaviləsi imzalandı. Bu müqavilələrlə Os manlı tərəfinin A zərbaycan yollarından hərbi yükdaşımalar üçün istifadə etməsi şərtləri tənzimləndi. Bu cəhət Əlimərdan bəy Topçubaşovun 1 noyabrın 4-də Os manlı dövlətinin xarici işlər nazirliyinə göndərdiyi məktubda da qeyd edilmiş, Mudros barışığının (1918) 15-ci maddəsinə görə, Os manlı tərəfinin CQDY-nu Antantanın istifadəsinə verməsinin beynəlxalq hüquq olması, bu maddənin Azərbaycanın müstəsna mülkiyyəti olan dəmir yoluna şa mil ed ilməsinin yolverilmə zliyi bildirilmişdi.
1918 il noyabrın 17-də Bakıya daxil olmuş mütəffiq qoşunların başçısı ingilis generalı U.To mson Azərbaycanın neft sənayesi, maliyyəsi, həmç inin nəqliyyatı üzərində nəzarəti ö z əlinə alsa da, Cü mhuriyyət Höku mət i tədricən mövqeyini möhkə mlətdi və idarəçiliyi, o cü mlədən nəqliyyata nəzarəti özü həyata keçirməyə başladı. 1918 ilin dekabrında də mir yolu nəqliyyatının işi qis mən qaydaya salındı. Yo llar Nazirliyi nəqliyyat vasitələrin in tə mirin i təşkil etdi. 1919 ilin yanvarında Azərbaycana mə xsus vaqonların bir qismini Gürcüstandan geri almaq mümkün oldu. Lakin Azərbaycanın yük vaqonlarının bir hissəsini ingilislər ə lə keçirib Batuma və İrəvana apardılar.
Gü rcüstan arasında imzalan mış dəmir yolu əlaqəsi haqqında sazişin də böyük əhəmiyyəti oldu. Bu sazişə əsasən, Azərbaycan dəmir yoluna mə xsus nəqliyyat vasitələrin in Tiflisdə dəmir yolu e ma lat xanala rında tə mir edilməsinə başlandı. Yollar naziri X.Məlik-Aslanov 1919 il oktyabrın 20-də A zərbaycan Parlamentində çıxışında bild irdi ki, həmin vaxtadək 50- dən ço x parovoz təmir edilmiş və işlək parovozla rın sayı 100-ü ötmüşdür. Bu da Ba kı-Batu m istiqamət ində qatarların gündəlik hərə kət intensivliyini artırdı. Nət icədə, yolunun gəliri 1919 ilin yanvarında 5 milyon manat olduğu halda, həmin ilin dekabrında 40 milyon manata çatdı.1920 ilin əvvəlində Bakı-Batum dəmir yolunun Gü rcüstan hissəsində 14270, A zərbaycan hissəsində 10779 nəfər işləyird i. Poylu stansiyasından Bakıya kimi dəmir yolu xətti körpü və stansiyaların, qatarların mühafizəsinə 634 jandarm cə lb olun muşdu
Azərbaycan Höku məti 1920 ilin ma rtında Avropadan yeni parovozlar a lmaq, də mir yol nəqliyyatının işini yaxşılaşdırmaq üçün digər tədbirlər plan ı hazırlamışdı. Lakin Aprel işğalı (1920) bütün bu işləri yarımçıq qoydu. Əd.: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), c.1-2, B., 1998; Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы), Б., 1998; ; Əliyev Q.Ə., Azərbaycan nəqliyyatı və iqtisadiyyatı (XIX əsr - XX əsrin ilk onillikləri), B., 2001.
BAKI-BATUM NEFT KƏ MƏRĠ A zərbaycan neftini Qa ra dəniz sahilinə nəql edən boru kə mə ri. Layihəsi, ilk dəfə, 19-cu əsrin 70-ci illə rində irəli sürülmüşdü. Əsrin son onilliklərində xaricə ixrac olunan başlıca neft məhsulu ağ neft olduğundan 1896 ildə Bakıdan Batu ma məhz ağ nefl nəql etmə k üçün neft kəmə rin in inşası qərara alındı. Mühəndis V.Q.Şu xovun layihəsi əsasında bu boru kəməri hissə-hissə 10 il ərzində çəkild i və 1907 il martın 26-da istifadəyə verildi. Bora kə mərinin inşasına və istisma rına Cənubi Qafqa z dəmir yolu idarəsi rəhbərlik edirdi. Ümu mi uzunluğu 839,36 verst o lan Bakı-Batu m magistral bora kə mərinə 16 ötürücü stansiya xid mət ed irdi. Borula rın diametri 8 düymə, divarlarının qalınlığı 4 mm id i. Boralards təzyiqin 50 at mosferə qədər olması nə zərdə tutulurdu. Boru kə məri ilə gündə 240 min pud, il ərzində isə 60 milyon pud kerosin nəql oluna bilərd i. Rusiya höku məti o dövrdə ən uzun boru kə məri o lan bu nəhəng texniki ko mp leksin inşasına 21046 min rubl xərc lə mişdi. Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində Bakı-Batu m neft kəməri ilə ildə orta hesabla, 22 milyon pud kerosin ixrac ed ilird i. Boru kəmərin in istismarı həmin dövrdə ağ neftin daşınma xə rclə rini 4 dəfəyə qədər aşağı saldı və hər il Rusiya xə zinəsinə 3 milyon rubldan artıq təmiz gə lir gətirdi. La kin müharibə başlanandan sonra xa ric i baza ra neft məhsulları ixrac ı kəskin surətdə azaldığı üçün, müharibənin ilk 2 ilində Bakı-Batu m neft kəməri ilə cəmi 3 milyon pud kerosin nəql edilmişdi. 1917 ildə Qa fqazın da xili ehtiyacların ın ödənilməsi üçün boru kə məri ilə kerosin əvə zinə xa m neft vurulmasına keçild i.
214
Hə min il boru kə mə ri ilə 15,5 milyon pud xa m neft nəql edild i. 1918 ilin mayında Cənubi Qafqa zda müstəqil dövlətlər elan olun ması ilə əlaqədar Bakı-Batum ağ neft kəmərin in müntəzəm və normal işləməsini təmin etmək zərurət i yarandı. Bu məqsədlə iyunun 4-də Batu mda Azərbaycan, Gürcüstan və Osmanlı nü mayəndələri ayrıca saziş imzaladılar. Sazişə görə, tərəflər ö z ərazilərində ağ neft kəmərinin normal fəaliyyətin i təmin etməyi öhdələrinə götürdülər. Tərəflər, həmçinin, boru kəmərinin istismarından əldə edilən gəliri kəmərin ö z ərazilərindəki uzunluğuna uyğun olaraq bölməyi razılaşdırdılar və bu sazişin detallarını müəyyənləşdirmək üçün Məmməd Həsən Hacınski, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, N.Ra mişvili, Q.Qvazava, Xəlil paşa və Vəhib paşadan ibarət komissiya yaradıldı. Lakin Bakıda hakimiyyəti ələ keçirmiş bolşeviklər və hərbi əməliyyatlar boru kəmərinin normal istismarına imkan verməd i, 1918 ilin noyabrında isə Cənubi Qafqaz dəmir yolları, eləcə də Bakı-Batu m boru kəməri ingilis ko mandanlığ ının sərəncamına keçdi və ingilislər bunla rın vasitəsilə qısa müddət ərzində 21,1 milyon pud neft daşıyıb apardılar. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i isə yalnız 1919 ilin yazında Batu m limanı vasitəsilə xaric i bazara neft və neft məhsulları ixrac etmə k imkanı əldə edə bildi. Bununla bağlı mayın 26-da Bakı-Batu m boru kə mə ri ilə xa m neft nəqlindən kerosin nəqlinə keç mə k haqqında qərar verildi. Dünya təcrübəsində görünmə miş sürətlə boru kəməri tə mizlənib kerosin vurulması üçün yararlı hala salındı. 1919 il o ktyabrın 26-da Azərbaycan Parlamentinin iclasında bu barədə məlu mat verən yollar naziri Xudadat bəy Məlik-Aslanov bildird i ki, hazırda Bakı-Batu m boru kə məri norma l işləyir və Höku mətə ayda 4 milyon rubl gəlir gətirir. Bo ru kə məri ilə 1919 ilin ikinci yarısında 8,8 milyon pud, 1920 ilin ilk ayları ərzində isə 9,4 milyon pud kerosin nəql edilmişdi.
dən istifadə olunması yenidən dayandırıldı və onun istismarı yaln ız 1923 ildə bərpa olundu. Əd.: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), c.2, B., 1998; Əliyev Q.Ə., Azərbaycan nəqliyyatı və iqtisadiyyatı (XIX əsr - XX əsrin ilk onillikləri), B., 2001. BAKI BONLARI - pul nişanları, a lıcılıq və ödə mə vasitəsi kimi istifadə olunan qısamüddətli borc öhdəliyi. İlk dəfə 1918 il fevralın 5-də Zaqafqaziya ko missarlığı tərəfindən, sonra isə müstəqil Cənubi Qafqaz respublikaları ara- sında razılaş ma əsasında buraxılmışdır. 1918 ilin yazında Bakı şəhər özünüidarə orqanı və şəhər təsərrüfatı şurası da bonlar buraxmışdı. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət inin yeni bonlar bura xılması haqqında Gürcüstan və Ermənistanla apardığı danışıqlar, irəli sürülən şərtlər Azərbaycan üçün sərfəli olmadığından, uğursuzluqla nəticələndi. Bununla əlaqədar, 1918 il iyulun 18-də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətinin sədri Fətəli xan Xoyski İstanbuldakı Azərbaycan nümayəndə heyətinə Türkiyədə Azərbaycan bonlarının hazırlan masını sifariş etməyi tapşırdı. Türkiyədəki danışıqlar nəticəsində kredit b iletləri buraxmaq qərara alındı. Türkiyə Dəniz Nazirliy inin mətbəəsi bonların çapın ı ö z üzərinə götürdü.
1918 il sentyabrın 22-də respublikada pul dövriyyəsi məsələsi həll olunana qədər 10, 25 və 50 manatlıq Bakı şəhər pul nişanlarının buraxılması qərara alınd ı. Həmin pulun nişanlarının buraxılması və dövriyyədən çıxarılması qaydaları müəyyən olunarkən, Bakı şəhər özünüidarə orqanının və keçmiş şəhər təsərrüfatı şurasının dövriyyədəki pul nişanları ilə əlaqədar qəbul etdiyi qaydalar əsas götürüldü. 1918 il oktyabrın 9-da Höku mət respublikada dövriyyədə olan pul nişanları üçün vahid məzənnə müəyyən etdi. 1919 il yanvarın 27-də Gürcüstanla birgə Cənubi Qafqaz nümunəli 40 milyon bon bura xılması qərara alındı (respublika ların hərəsi 20 milyon bon almalı id i). 1919 il martın 30-da Cü mhuriyyət Höku məti mövcud pul nişanlarından əlavə, 100 manatlıq pul nişanı buraxmağı qərara ald ı. İyunun 6-da 100 manatlıq pul əsginaslarının Höku mətin in 1919 il 3 mart tarixli qərarı ilə Ba kı bonların ın Cənubi Qafqaz
bonlarına sərbəst dəyişdirilməsinə icazə verildi. Mart ın 11-dən etibarən isə bonların bura xılması bərpa olundu.
Buraxılan pul n işanların ın Bakı xəzinədarlığ ında
215
saxlan ması və uçotunun aparılması qaydası Hökumətin 1919 il 2 aprel tarixli qərarı ilə müəyyən edildi. Aprelin 23-dən etibarən isə Bakı bonlarının Cənubi Qafqa z bonlarına sərbəst dəyişdirilməsi ilə yanaşı, onların A zərbaycan bazarına buraxılmasına da icazə verilird i. 1919 il mayın 26-da Höku mətin qəbul etdiyi qərarda köhnəlmiş pul nişanlarının ödənişə qəbul olunması və dəyişdirilməsinin qaydaları, habelə belə pu l nişanlarını qəbul et məkdən boyun qaçıran xə zinədarlıq kassaları işçiləri barədə görüləcək in zibati tədbirlə r ətraflı şəkildə gösərilmişdi. 1919 il noyabrın 8-dən etibarən bütün idarələrin dövlət kassalarına yalnız A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin, habelə Bakı şəhər özünüidarə orqanı, şəhər təsərrüfatı şurasının və Zaqafqaziya ko missarlığ ının pul nişanlarını qəbul et mə k ica zəsi verilmişdi. 1919 il dekabrın 1-də Parla mentin qəbul etdiyi qanuna əsasən, Höku mətə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin 600 milyon manat məbləğində pul nişanların ı buraxmaq barədə icazə verild i. Bakı bonlarının bura xılması müstəqil dövlətin ma liyyə-təsərrüfat işlərin in sahmana salın masında və müstəqil maliyyə siyasətinin yeridilməsində əhəmiyyətli ro l oynadı. BAKI DAĠRƏ MƏ HKƏ MƏSĠ - məhkə mə orqanı. 1868 il fevralın 19-da fəa liyyətə başlamışdı. "1864 il 20 noyabr tarixli məh kə mə n iza mna mə lərinin Zaqafqa ziya diyarında tətbiqi haqqında" qanuna (1867 il 9 dekabr) əsasən yaradılmışdı. 1918 ilin mayında Bakı Xalq Ko missarları Sovetinin dekreti ilə ləğv o lunmuşdu. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Hö ku mətinin 1918 il 1 oktyabr tarixli qərarı ilə Bakı Dairə Məhkəməsi və onun tabeliy indəki idarələr, habelə prokurorluğun fəaliyyəti bərpa ed ilmişdi. Dairə məh kə məsi Ba kı quberniyasında ali məh kə mə instansiyası olub Azərbaycan Məhkə mə Palatasına və Ədliyyə Nazirliyinə tabe idi. Sədr və 5 ü zvdən ibarət o lan dairə məh kəməsi nəzdində məh kəmə pristavları, böyük notarius və notariuslar, xüsusilə mühü m işlər üzrə iki məh kə mə müstəntiqi fəaliyyət göstərirdi. Məhkə mədə iki c inayət şöbəsi və iki mülki şöbə var idi. Mülki şöbələrdə mərz məsələləri ilə bağlı mübahisələrə də baxılırdı və bunu məh kə mənin hakimlərindən biri aparırdı. Ba kı ş əhər barışıq şöbəsi, istintaq şöbəsi, Ba kı qə za barışıq şöbəsi, dairə pro- kuror nə zarət i Ba kı dairə məh kə məsinin tabeliyində idi. 1919 il oktyabrın 22-də A zərbaycan Məhkə mə Palatasının üzvü Fətəli bəy A xundov Bakı dairə məh kəməsinin sədri təyin o lun muşdu. BAKI DAĠRƏ MƏ HKƏ MƏSĠNĠN BARIġIQ ġÖBƏLƏRĠ - məhkə mə instansiyası, Ba kı quberniyasında 1868 ildə təşkil olun muşdu. Ba rışıq şöbələrinə Qafqa z canişinin in təqdimat ı ilə ədliyyə nazirinin təyin etdiy i barışıq hakimləri başçılıq ed irdilər. Onla r, əsasən, yerli bəylə rdən ibarət idi. Barışıq şöbələri xırda cinayət işlərinə və ço x da böyük olmayan mü lki işlərə baxır, 300 rubldan çox olmayan cərimə və 3 ayadək həbs cəzası kəsilməsi barədə hökm ç ıxa rırdılar. Bütün işlər, hə m də məhkə mə müstəntiqi və zifəsini yerinə yetirən barışıq hakimlə ri tərəfindən araşdırılırdı. Ba rışıq şöbələrinin fəaliyyətinə dairə məhkə məsi nəza rət edird i. 1918 ilin mayında Bakı Xalq Ko missarları Sovetinin dekreti ilə barışıq şöbələri ləğv olun muşdu. Cü mhuriyyət Hö ku mətinin qərarları ilə anarxiya dövründə dağıdılmış məhkəmə aparatı, o cü mlədən Bakı dairə məhkəməsin in və onun tabeliyindəki bütün idarələrin, eləcə də barışıq şöbələrin in fəaliyyəti bərpa olundu. 1918 il sentyabrın 18-də Cü mhuriyyət Höku məti Azərbaycanda barışıq məhkəmələri idarələrinin bərpasına vəsait ayrılması haqqında qərar qəbul etdi. 1919 il avqustun 18-də Pa rla ment barışıq hakimlərinin baxd ığı cinayət işlərinin genişləndirilməsi, onların səlahiyyətin in artırılması və özgəsinin mü lkiyyətinə qarşı bəzi c inayətlərə görə cəzala rın dəyişdirilməsi haqqında qanun qəbul etdi. Həmin qanuna əsasən, barışıq hakimlərinin baxdıq ları işlər üzrə cərimələrin məbləği 300 rubldan 10000 rubla qald ırıld ı. Dairə məhkəmələrinin bəzi səlahiyyətləri də barışıq hakimlərinə verild i. BAKI DAĠRƏ MƏHKƏMƏSĠNĠN PROKUROR NƏZARƏTĠ - məhkəmə işləri ü zrə nəzarət orqanı. 1867 ilin dekabrında təsis edilmişdi. 1918 ilin mayında Bakı Xalq Ko missarları Sovetinin dekret i ilə ləğv olun muşdu. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in 1918 il 1 oktyabr tarixli qərarı ilə Bakı Dairə Məhkəməsin in və tabeliyindəki təsisatların, eləcə də prokurorluğun
216
O, pro kurordan və onun iki yoldaşından ibarət olan Azə rbaycan Məhkəmə Palatasının pro kuror nəza rətinə tabe id i. Bakı dairə məhkəməsində prokuro r nəzarəti ilə məşğul olan şəxslərin-pro kurorun və onun beş yoldaşının fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Məhkəmə Palatasının prokuroruna hər ay hesabat göndərilirdi. Pro kuror nəzarəti icraatda olan işlərə nəzarət edir, onlara dair şifahi və yazılı təkliflər verir, polis meysterlərin gündəlik raportlarına baxırdı. Fövqəladə mühü m hallarda istintaqın gedişinə rəhbərlikdə bilavasitə iştirak etmək üçün, sahə müvəkkilindən əlavə, prokuro run məşğul olmayan bütün yoldaşları da hadis ə yerinə gedirdi. Prokuror nəza rətinə həbslə, və zifə po zuntuları ilə bağlı daha mühü m və 1919 il dekabrın 1-dək baş vermiş işlərə xüsusi diqqət yetirmək tapşırılmışdı. Əd:. Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), 1998; Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998.
Qafqa zla b irləşdirən də mir yolu mag istralın ın inşasına dair təklif və layihələ r 19 əsrin 50-c i illə rindən irəli sürülməyə başlasa da, bu sahədə ilk addım Moskvadan Krıma doğru inşa edilən dəmir yolu üzərindəki Taqanroq stansiyasından Rostova xətt çəkilməsi oldu. 1872-75 illərdə isə Rostov-Vladiqafqa z də mir yolu çəkild i. Bu yolu inşa etmiş "Vladi- qafqaz də mir yolu ə miyyəti" Vlad iqafqaz-Petrovsk dəmir yolunu çəkməyə başladı və 1894 ildə onu rəsmən istifadəyə verdi. 19 əsrin 90-cı illərində Bakının və bütövlükdə Cənubi Qafqazın də mir yolu vasitəsilə birbaşa Mərkəzi Rusiya ilə birləşdirilməsi dövlət əhə miyyətli tədbir kimi qarşıya qoyuldu. Bunu nəzərə a lan çar höku məti 1896 ildə Port- Petrovsk-Dərbənd xəttin in, 1897 ildə isə Dərbənd-Ba kı xəttinin inşasına icazə verdi. " Vladiqafqaz dəmir yolu cəmiyyəti" hər iki də mir yolu xəttinin tikintisinə başladı. 1905 il apre lin 5-də Port-Petrovsk-Dərbənd (u zunluğu 130 k m), iyu lun 15-də isə Dərbənd-Ba kı (u zunluğu 231,5 k m) dəmir yolu xət ləri istifadəyə verild i. Bakı-Port-Petrovsk dəmir yolu mag istralın ın Biləcəri-Dərbənd sahəsində 11, Dərbənd-Petrovsk sahəsində 5 stansiya inşa edildi, həmçinin, qatarlara texn iki xid mət, pa rovoz və vaqonların cari tə miri və sazlan ması üçün Biləcəri, Dərbənd və Port -Petrovskda dövriyyə depoları yaradıldı. Bakı-Dərbənd-Port-Petrovsk dəmir yolunun işə salınması ilə Cənubi Qafqaz dəmir yolu Ümu mrusiya dəmir yolu şəbəkəsinə qoşuldu, Azərbaycanın və bütövlükdə, Cənubi Qa fqazın sərvətlərinin ucdantutma Mərkəzi Rusiyaya daşınmasına başlandı. Bu da dəmir yolu nəqliyyatının işində gərginliyi ildən-ilə artırırdı. Məsələn, Birinci dünya müha- ribəsi (1914-18) ərəfəsində 5 il ərzində nəqliyyat vasitələrin in dövriyyəsi 1,5 dəfədən ço x art mışdı. Müharibənin başlanması isə imperiyanın hər yerində olduğu kimi, Vladiqafqaz, o cü mlədən Bakı-Dərbənd dəmir yol xəttində böhranlı vəziyyət yaratdı. Cəbhənin artmaqda olan ehtiyaclarını ödəmək, hərbi yüklərin ləngimədən daşın masını təmin et mə k üçün daşıma vasitələ rin in intensiv istismarı vaqon və parovozların sıradan ç ıxmasına, nəticədə də mir yolu nəqliyyatında böhranın dərinləşməsinə gətirib ç ıxa rdı. 1917 ilin sonunda Qafqaz cəbhəsindən Rusiyaya qayıdan yüz minlə rlə rus hərbçisi də də mir yolu stansiyalarına və daşıma vasitələrinə ağır ziyan vurdu. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti 1918 ilin payızında Ba kı-Petrovsk də mir yolunun işini qaydaya salmaq üçün addımlar atdı. Belə ki, Bakının taxılla normal təminatı bu xəttin işindən birbaşa asılı id i. 1919 il yanvarın 9-da Azər- baycan Hökuməti Şimali Qafqaz Dağlılar Respublikası höku məti ilə 60 vaqon buğda alın ması haqqında müqavilə bağladı. Lakin 1919 ilin iyununda Denikin ordusunun Dağıs tanı və Dərbəndi tutması A zərbaycanın Şimali Qafqazla nəqliyyat əlaqəsini kəsdi. A zərbaycan tərəfi Ba kı ilə Rostov arasında dəmir yolu ə laqəsini bərpa et mə k üçün 1919 il sentyabrın 11 -də Denikin in Cənubi Qafqazdakı nü mayəndəsi ilə ilkin razılaşma aktı imzaladı. Lakin Denikinin Azər- baycana düşmən münasibəti bunun reallaş masına imkan verməd i. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i Bakı ilə Ya la ma stansiyası arasında qatarların norma l hərə kətin i 1919 il ə rzində bərpa edə bildi. Hə min ilin əvvəlində Port-Petrovsk istiqamət ində gündə 1 cüt qatar yola salınıb qəbul edildiy i halda, 1919 ilin sonunda gündə 4 cüt qatarın qəbul edilib yola salınması təmin olundu. 1920 ilin yazında bu isti- qamətdə qatarların sayını artırmaq üçün Yo lla r Na zirliy i Avropadan parovoz və vaqonlar alın ması məsələsini qald ırd ı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), 2 cilddə, B„ 1998; Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы), Б., 1998; Əliyev Q.Ə., Azərbaycan neqliyyatı və iqtisadiyyatı (XIX əsr-XX əsrin ilk onilliklər), B., 2001. Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|