XariCİ yaddaş qurğulari

Disket, (ing. Floppy disk, ing. diskette) 
Kompüterdəki məlumatı daşımaq üçün istifadə edilən, üzərinə dəmir oksid 
örtülmüş bir plastik (eastik) diskin, plastik bir qab içərisinə yerləşdirilmiş maqnetik 
üsulla informasiya saxlama mühitinə malik qurğudur. Plastik diskin elastik olması 
səbəbiylə floppy adı verilir, floppi disk və ya disket kimi ifadə olunur. 
Adətən kiçik ölçülərdəki faylların saxlanması və bir kompüterdən digərinə 
köçürülməsi üçün kompüterlərin oxucu qurğusuna (diskovod) yerləşdirilərək 
istifadə edilən val formasında maqnetik xüsusiyyətli bir vasitədir. Disketlərdən, 
kompüterin 
sistem 
bloku 
üzərində 
olan 
disket 
sürücü 
ilə 
informasiya mübadiləsi aparılır. Məlumatlar silinərək disket çindəki maqnetik 
yaddaş sahəsi təkrar-təkrar istifadə edilə bilər. 
USB Driverlar çıxdıqdan sonra artıq Disket kompüterlərdə bir əhəmiyyəti 
qalmamışdır. 
İlk disket, 1960-cı illərin sonunda ixtira edilib. İlk vaxtlar bir adı yoxidi. İlk 
disketin diametri 8 düym (200 mm) olmuşdur. 1960-ci illərin sonunda ixtira edilsə 
də disket ancaq 1971-ci ildə ticari olaraq istifadə edilməyə başlayıb. İlk 
kommersiya disketini IBM firması istehsal edib. Daha sonralar Memorex, Shugart 
Associates və Burroughs Corporation kimi şirkətlər disket istehsalçısı kimi 
tanınmağa başlayıb. Disket termini 1970-ci ildə istifadə edilməyə başlandı. 1980-ci 
illərdə disketlərə bir sıra yeniliklər gətirilib. Bir disket ən çox 5 düym ölçüyə malik 
idi.O vaxta qədər orijinal disketlər 8 düym diametrə malik idi və çox böyük idilər. 
1990-cı illərə gəldikdə isə artıq disketlər 2 düym kiçilib 3 düym olmuşdular. Və 
disketlər ilk dəfə o zamanlar plastik materiallardan istehsal edilməyə 
başlandı.Disketlər, fərqli ölçü və həcmlərə malikdirlər. Bir disketin fiziki ölşüsü bir 
kənarının düym olaraq uzunluğu ilə hesablanır. Son illərədək istifadəsi ən geniş 
yayılmış olan disket növü 3,5 düyümlük (3.5″) disketlər olmuşdur. Keçmişdə 5,25 
düyümlük və 8 düyümlük olanları da istifadə edilmişdir. 

---

7 
Disketlər informasiya saxlama tutumuna görə də siniflərə bölünür. Disket tutumu 
sağ üst küncündə yazılan DD və HD hərflərindən istifadə edilərək fərqləndirilir. 
DD (Double Density) disketlər 720 KB, HD (Hight Density) disketlər 1,44 MB-lıq 
informasiya saxlama tutumuna malikdir. 
Fərdi kompüterlərdə istifadə edilməkdə olan disket növləri aşağıdakı cədvəldə 
verilmişdir. Bunlardan başqa Amiga Kompüterləri DD Disketlərə 880 KB, HD 
Disketlərə də 1.76 MB informasiya yaz bilirlər. 
Ölçü İnformasiya qeydiyyat tipi Tutumu 
5,25 dyüm Bir istiqamətli 180 KB 
5,25 dyüm İki istiqamətli 360 KB 
5,25 dyüm Yüksək sıxlıqlı 1,38 MB (HD) 
3,5 dyüm Bir istiqamətli 720 KB (DD) 
3,5 dyüm İki istiqamətli 1,44 MB (HD) 
Disketlər, sabit disklərə oxşar olaraq cığır və sektorlardan ibarət olan 
materiallardır. Quruluşlarında səs və video kasetlərin də istifadə edilən lentə 
bənzəyən dairəvi bir lent istifadə edilir. Ancaq cığır və sektorlardan meydana 
gəlmələri səbəbindən göstəricilər səs və video kasetlərin də olduğu kimi zamanlı 
yazılmaz. Məsələn, faylın bir hissəsi 1 saylı sektorda yer alır və ikinci hissəsi 15 
nömrəli sektorda yer alırsa, yazma/okuma başı 1den 15-ci sektora gedə bilər 
Disketlər üzərində oxuma və yazma əməliyyatı həyata keçirən qurğulara Floppy 
Disk yəni Disket Sürücü deyilir. İngiliscəsi Floppy Disk Drive olan bu Disket 
sürücülər günümüzdə çox istifadə olunmayan sürücülər olaraq qalmışdır. 
CD ROM : Bu tip yaddaşlarda informasiya daşıyıcısı CD (Compact Disk) və ya 
DVD-dir (Digital Versatile Disk). CD-ROM diametri 12 sm və qalınlığı 1,2 mm 
olan bir tərəfinə şəffaf lak qatı ilə zədələnmələrdən mühafizə edilən, işığı əks 
etdirən alüminium qatı tozlandırılmış şəffaf polimer diskdir. Tozlanmanın qalınlığı 
bir millimetrin bir neçə on mində bir hissəsini təşkil edir. 
Diskdəki informasiya diskin oxu yaxınlığındakı sahədən çıxan spiral trekdə 
yerləşən çuxurların (diskdəki dərinliklərin) və çıxıntıların (onların səviyyəsi diskin 
səthinə uyğun gəlir) ardıcıllığı şəklində təsvir edilir. Diskin radiusu üzrə hər bir 
düymdə (2,54 sm) spiral trekin 16 min sarğısı yerləşir. Müqayisə üçün – sərt diskin 
səthində radius üzrə bir düymdə yalnız bir neçə yüz trek yerləşir. CD-nin tutumu 

---

8 
700 Mbayta çatır. İnformasiya diskə onun hazırlanması zamanı yazılır və 
dəyişdirilə bilməz. 
CD-ROM yüksək xüsusi informasiya tutumuna malikdir ki. İnformasiya tutumuna 
görə 
bir 
CD 
təxminən 
500 
disketə 
bərabərdir. 
CD-ROM-dan 
informasiyanın oxunması kifayət qədər yüksək ancaq sərt diskdə olan yaddaş 
qurğularının iş sürətindən hiss olunacaq dərəcədə az sürətlə baş verir. CD- ROM-
lar sadə və işdə rahatdırlar, verilənlərin saxlanmasının aşağı xüsusi xərcinə 
malikdirlər, praktiki olaraq aşınmırlar, viruslarla zədələnə bilməzlər, onlardan 
təsadüfən informasiyanı pozmaq mümkün deyil. 
Maqnit disklərindən fərqli olaraq, kompakt-disk çoxlu dairəvi treklərə deyil, bir 
spiral trekə malikdir. Bununla əlaqədar olaraq, diskin bucaq fırlanma sürəti sabit 
deyil. Oxuyan lazer başlığın diskin kənarına i rəliləməsi prosesində bucaq 
fırlanma sürəti xətti azalır.
CD-ROM-la işləmək üçün kompyuterə CD-ROM-un sət- hindəki dərinliklərin və 
çıxıntıların ardıcıllığını ikilik siqnallar ardıcıllığına çevirən CD-ROM yaddaş 
qurğusunu qoşmaq lazımdır. Bunun üçün mikrolazerli və işıq diodlu oxuyan 
başlıqdan istifadə edilir. Diskin səthində çuxurların dərinliyi lazer işıq dalğasının 
uzunluğunun dörddə birinə bərabərdir. Əgər informasiyanın oxunmasının iki 
ardıcıl 
taktında 
lazer 
başlığının 
işıq 
şüası 
çıxıntıdan 
çuxurun 
dibinə və ya əksinə keçirsə, bu taktlarda işıq yollarının uzunluqları fərqi 
yarımdalğa qədər dəyişir ki, bu da işıq dioduna birgə düşən düz və diskdən əks 
olunan işığın güclənməsi və ya zəifləməsinə səbəb olur. 
Əgər ardıcıl oxuma faktlarında işıq yolunun uzunluğu dəyişmirsə, onda işıq 
diodunun vəziyyəti də dəyişmir. Nəticədə işıq diodundan axan cərəyan trekdəki 
çuxurların və çıxıntıların kombinasiyasına uyğun olan ikilik elektrik siqnallarının 
ardıcıllığını əmələ gətirir. 
İnformasiyanın iki ardıcıl oxuma taktında işıq şüasının optik yolunun müxtəlif 
uzunluğu ikilik vahidlərə uyğun gəlir. Eyni uzunluq ikilik sıfırlara uyğun gəlir. 
Bu gün demək olar ki, bütün fərdi kompyuterlər CD-ROM yaddaş qurğusuna 
malikdir. Lakin bir çox multimedia interaktiv proqramları bir CD-yə yerləşmək 
üçün həddən artıq böyükdür. Bu halda DVD disklər tətbiq edilir. Bu disklər adi 
CD-lər kimi ölçüyə malikdirlər, lakin 4,7-17 Qbayta qədər verilənləri saxlayırlar, 
yəni həcminə görə 20 standart CD-ROM diskini əvəz edirlər. Belə disklərdə 
multimedia oyunlarını və videofilmləri saxlamaq mümkündür. 
Yazan CD-R yaddaş qurğusu (Compact Disk Recordable) adi kompakt-diskləri 
oxumaqla yanaşı 700 Mbayt tutumlu optik disklərə informasiyanı yaza bilir. CD-R 

---

9 
disklərində əks etdirici qat qızıl təbəqədən hazırlanmışdır. Bu qatla polikarbonat 
əsas arasında qızdırıldıqda qaralan üzvi materialdan olan qeyd edici qat yerləşir. 
Yazılma zamanı lazer şüası qatın seçilmiş nöqtələrini qızdırır. Bu nöqtələr qaralır 
və çuxurlara analoji olan sahələri əmələ gətirərək əks etdirici qata işıq buraxmağı 
dayandırır. 
CD-RW maqnito-optik kompakt disklərində olan yaddaş qurğuları CD-
RW disklərindən dəfələrlə yazma 
üçün istifadə etmək olar. Tutumu 128 Mbaytdan 2,6 Qbayta qədərdir. DVD-
RW yazan yaddaş qurğusu CD və DVD disklərini oxumaqla yanaşı onlara 
informasiyanı yaza da bilir. DVD-RW disklərindən dəfələrlə onlara informasiya 
yazmaq üçün istifadə etmək olar. Onların tutumu 4,7 Qbaytdan 17 Qbayta qədər 
dəyişir.