XƏDİCƏ heydərova


Açar növü: gizli naqil üçün batırılmış



Yüklə 2,56 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/19
tarix01.04.2020
ölçüsü2,56 Mb.
#30744
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19
Azərbaycan filoloji lüğətlərində ümumişlək olmayan sözlərin verilməsi


  
Açar növü: gizli naqil üçün batırılmış.
23
   
Birmənzilli və ya bliklənmiş yaşayış evlərinin isidilməsi və 
isti  su  təchizatı  üçün  nəzərdə  tutulmuş  istilik  aqreqatlarının 
yerləşdirilməsi üzrə Müvəqqəti Təlimat (СНиП II-35-76 “Котель-
ные установки” normativ sənədə əlavə).
24
   
Maraqlıdər ki, bəzən sözləri internet məkanında, kitabların 
pdf-lərində  axtarışa  verərkən  yalnız  feili  sifət  və  feili  isimlərini 
tapa  bilirik.  Məsələn:  tabəksildilmiş  (tex.)  və  tabəksiltmə
teksturlanmış  və  teksturlanma  və  s.  Bu  sözlərin  feillərinin  işlək 
olmaması bir fakt kimi qarşımızda durur. 
Zənnimizcə, feili sifətin lüğətçiliklə bağlı probleminin həll 
edilməsinə böyük ehtiyac vardır. Feili sifətlərin Azərbaycan dilinin 
akademik  lüğətlərinə  salınmasının  əhəmiyyəti  ondan  ibarətdir  ki, 
dilimizin  lüğət  tərkibi  ətraflı  və  dolğun  şəkildə  əks  olunacaq, 
nəticə  etibarilə  isə  lüğətlərimizdə  söz  azlığı  problemi  müəyyən 
qədər aradan qalxmış olacaqdır. 
 
 
Azərbaycan dilində ərəb, rus və rus dili vasitəsilə dilimizə 
keçmiş alınmaların transliterasiya məsələsi 
 
Orfoqrafiya  lüğətinə  sözlər daxil edən lüğətçi  transliterasi-
yanın qanunlarını da gözəl bilməyə borcludur. Çünki alınma sözlər 
dilimizin  yazı  sisteminə  elmi  əsaslarla  uyğunlaşdırıldıqdan  sonra 
lüğətə daxil edilə bilər.  
                                                           
21
 ELEKTRONİKA. İngilis, rus və Azərbaycan dillərində izahlı terminoloji 
lüğət. Bakı, Elm, 2013. s. 59. 
22
 Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. — Bakı: Nafta-Press, 2006. 679 səh., s. 513. 
23
 Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) Marketinq və 
İqtisadi əməliyyatlar idarəsi. 2017. 
24
 Tikinti üzrə normativ, metodiki və rəhbəredici sənədlər. 
http://www.arxkom.gov.az 

50 
 
Transkripsiya  əcnəbi  sözün dəqiq  tələffüzünü  əks etdirmə-
lidirsə, transliterasiya tərkibi eyni olmayan iki əlifbanın ortaq məx-
rəcə  gətirilməsi  prosesini  həyata  keçirir.  Bu  zaman  əcnəbi  dilin 
hərflərinin ifadə etdiyi səslər nəzərə alınmır. M.İ.Matuseviç göstə-
rir ki, canlı dillərin transliterasiyasında kompromisə getmək, canlı 
ifadə formasından tam fərqlənməməsi məqsədilə oxunuşuna diqqət 
yetirmək  lazımdır;  başqa  sözlə  desək,  transliterasiya  edilən  əlifba 
deyil, məhz həmin dildə qəbul edilmiş qrafika sistemidir. Məsələn, 
fransız  familyası  Daudet  tələffüzə  uyğun  olaraq  Dode  yazılmalı-
dır.
25
 
J.N.Saranqayeva və L.V.Darjinova isə,  bundan əlavə, belə 
hesab  edirlər  ki,  transliterasiya  zamanı  söz  doğma  dilin  oxunuş 
qaydalarına  uyğunlaşdırılmalıdır,  məs.,  klub  (club),  Vaşinqton 
(Washington) və s. 
26
  
Ərəb  dilindən  Azərbaycan  dilinə  transliterasiya  qaydaları-
nın öyrənilməsi təkcə alınma sözlərin lüğətlərdə orfoqrafik cəhət-
dən  düzgün  əks  etdirilməsi  üçün  deyil,  eyni  zamanda  SSRİ  döv-
ründə qadağan edilmiş  dini  mətnlərin, Quranın  surə  və ayələrinin 
transliterasiya edililməsində böyük əhəmiyyət daşıyır.  
Bu baxımdan, ərəbmənşəli sözlərin dilimizdəki  əsrlərin sı-
nağından çıxmış transliterasiyasını öyrənmək alınma sözlərin doğ-
ma dilin səs və hərflərinə uyğunlaşma prosesinə aydınlıq gətirmiş 
olar.  Məsələn,  ərəb  dilində 
عَأ
ْ
نلا   [aʹlə̄n]  dilimizdə  “elan”  şəklində 
transliterasiya edilmişdir. Burada fonetik prinsip əsas götürülmüş-
dür.  Bəzən  isə  tarixi-ənənəvi  prinsip  transliterasiyaya  öz  təsirini 
göstərir. Ərəb dilində qadın  cinsində olan sözlərin sonunda  gələn 
tə mərbutə (ة) şəkilçisi əski əlifbadan gələn bir ənənəyə (əski əlif-
bada  ةhərfinin  nöqtələri  atılmışdı  −  ه)  uyğun  olaraq  “Azərbaycan 
dilində  deyildiyi  şəkildə  gah  ə,  gah  da  t    ilə  yazılır” 
27
,  məsələn, 
ərəb sözü  ِّ  لَعُم
ِّ م
ِّ ة
 [muʹallimə] indi də əski əlifbada olduğu kimi  هملعم  
                                                           
25
 М.И. Матусевич. Введение в общую фонетику. М., 1941. С. 106. s. 45. 
26
 Сарангаева Ж. Н., Даржинова Л. В. // Роль заимствований в английском 
языке. Сарангаева Ж. Н., Даржинова Л. В.  М.: Вестник калмыцкого 
университета, 2015. – 70 с. s. 18. 
27
 Ərəb dilinin qısa kursu. Dərslik. Bakı, Maarif, 1988, 384 səh., s. 60 

51 
 
“müəllimə”şəklində  yazılır.  Halbuki  müasir  dilimizdə  bu  söz 
[məlimə]  kimi  tələffüz  olunur.  Yaxud  ِّ ة
َمْك  ح  [h̝ıkmə]  əski  əlifbada 
تمكح  şəklində  olduğuna  görə,  müasir  dövrdə  də    “hikmət” 
yazılmaqda  davam  edilir.  Ümumiyyətlə,  əski  əlifbada  ərəb 
dilindən  alınmış  sözlərlə  bağlı  ümumi  qəbul  edilmiş  qaydalar 
müasir dövr orfoqrafiyamıza təsirsiz ötüşməmişdir. Məsələn, “ərəb 
mənşəli  sözlərdə  söz  əvvəli  və  sonunda  olan  həmzə  əski  əlifbada 
atılmışdı”. 
28
  
Həmin qaydanın nəticəsidir ki, ərəb dilində ءار
ْجإ [icrāʹ], ءلاَب 
[bələ
̄ ʹ],  ﺫ
ءاك   [zəkāʹ],  ِّْع َر
ءان  [raʹnāʹ] tipli sözlər əski əlifba ilə  
ِّ
ِّ،لاب

ِّ،اك
انْع َر
،
ِّ
ارجا
  şəklndə  yazıldığına  görə  müasir  orfoqrafiyamızda  da 
icra, bəla, zəka, Rəna olaraq qəbul edilib. 
Beləliklə,  ərəb  mənşəli  sözlərin  azərbaycanlaşdırılması 
prosesi müasir dilimizdə aşağıdakı dəyişikliklərlə nəticələndi: 
a)  tə mərbutə və sözün sonundakı həmzə atıldı;  
b)  tə mərbutə (ة) gah ə, gah da  ilə əvəzləndi; 
c)  ərəb  sözlərinin  saitlər  sistemi  dilimizin  doqquz  saitinə 
uyğunlaşdırıldı və səs dəyişiminə məruz qaldı: ö, ü, e, o;  
d)  səs dəyişimi samitlərdə də baş verdi: ğ→q, q→ğ, ğ→g; 
e)  müasir əlifbada ərəb sözlərindəki  (
ِّ
ِّث  ) və sad ( ص ) hərfləri 
bir  s;  zəl  (ﺫ),  za  (ظ),  dad  (ض)  hərfləri  bir  z;    (ت)  və  ta  (ط) 
hərfləri bir th
̝ a (ح) və  (ه) hərfləri bir h ilə ifadə edildi; 
f)  ərəb sözlərinin sonunda gələn ayn (ع) hərfi atıldı; 
g)  sukunlu ayn (ع), sukunlu və ya məddəli həmzənin (ِّئِّ،ؤِّ،آِّ،أ) 
göstəricisi  olan  apostrof  zamanın  sınağından  çıxaraq 
ümumiyyətlə istifadədən düşdü. 
 
 
 
 
 
 
                                                           
28
 Ərəb dilinin qısa kursu. Dərslik. Bakı, Maarif, 1988, 384 səh., s. 60 
 

52 
 
Ərəb əlifbasının Azərbaycan dilinə transliterasiya 
cədvəli 
Samitlər 
 
Ərəb  
Azərbaycan 
Əski əlifba  
Müasir 
 transli-
terasiya 
 
Hərf 
 
Hərfin  
adı  
Trans-
kripsi-
yası  
 
Nümu-
 
Transli-
terasi-
yası 
 
Nümu-
 
Transl
itera-
siyası 
 
Nümunə 
ا  ف لأ 
 
əlif 
[ā, ə
̄ ] 
ءارجإ 
آِّ،ا 
،ارجا 
a, ə, i 
icra,  
 
ﺏ  ءاَب 
 

̄ ʹ 
[b] 
ءلاَب 
ﺏ 
لاب 

bəla 
ت  ءاَت 
 

̄ ʹ 
[t] 
خيرْأت 
ت 
خيرات 

tarix 
ث  ءاَث 
 
s̠ə̄ʹ 
 
[s
̠ ] 
ت باث 
ث 
تباث 

sabit 
ج  مي  ج 
 
cīm 
 
 
[d͡ʒ] 
 
ِّ يبونَج 
ج 
بونج
ي 

cənubi 
ح  ءاَح 
 
h̝āʹ 
 
[h
̝ ] 
ةمْك  ح 
ح 
مكح
ت 

hikmət 
خ  ءاَخ 
 
xə̄
ʹ  
 
[x] 
ة َر طاخ 
خ 
رطاخ
ه 

xatirə 
د  لاَد 
 

̄ l 
 
[d] 
ة َوعَد 
د 
وعد
ت 

dəvət 
ﺫ  لاَﺫ 
 
z̠ə̄l 
 
[ð] 

ءاك  
ﺫ 

اك  

zəka 
ر  ءا َر 
 
rā
ʹ  
 
[r
̝ ] 
سي ئر 
ر 
سيئر 

rəis 
ز  يا َز 
 

̄ y, 
zeyn 
[z] 
ِّ ق َز
مو  
ز 
موقز 

zəqqum 
س  ني س 
 
sīn 
 
[s] 
تْمَس 
س 
تمس 

səmt 
ش  ني ش 
şīn 
[ʃ] 
ةع ياش 
ش 
هعياش 
ş 
şayiə 

53 
 
ص  داَص 
 
s̝ād  
[s
̝ ] 
ب  حاص 
ص 
حاص
ﺏ 

sahib 
ض  داَض  d̝ād̝ 
[d
̝ ] 
ِّ ي  رورَض 
ض 
ورض
ير 

zəruri 
ط  ءاَط 
t̝āʹ 
[t
̝ ] 
ِّ يَط
ةرا  
ط 
هرايط 

təyyarə 
ظ  ءاَظ 
z̝āʹ 
[z
̝ ] 
رَفَظ 
ظ 
رفظ 

zəfər 
ع  نْيَع  aʹyn 
[aʹ] 
نلاْعَأ 
ع 
ِّنامعا  a, ə, e 
elan 
غ  نْيَغ  ğayn 
[ğ] 
ل فاغ 
غ 
لفاغ 
ğ 
qafil 
ف  ءاَف 

̄ ʹ 
[f] 
ِّ يلوضُف 
ف 
لوضُف
ي 

Füzuli 
ق  فاَق  q̝āf 
[q̝] 
ل تاق 
ق 
لتاق 

qatil 
ك  فاَك 
 

̄ f 
[k] 
ةبات ك 
ک 
هباتك 

kitabə 
ل  مَلا 
 

̄ m 
[l] 
دْيَقلا 
ل 
ديقلا 

laqeyd 
م  مي م  mīm 
[m] 
ِّ  لَعُم
ةَم  
م 
هملعم 

müəlli
mə 
ن  نوُن 
 
nūn 
[n] 
ةرْعَن 
ن 
هرعن 

nərə 
ه  ءاَه 
 

̄ ʹ 
[h] 
ةلاه 
ه 
هلاه 

halə 
و  وا َو 
 
uvāuv 
[w] 
ةَد لاو 
و 
هدلاو 

validə 
ي  ءاَي 
 

̄ ʹ 
[y] 
ميتَي 
ي 
ميتي 

yetim 
 
 
 
 
 
 
 
 

54 
 
Ərəb saitlərinin transliterasiyası:  
1) 
Ərəb  dilində  au  (ْ و  َ)  diftonqu  Azərbaycan  dilində 
öv ilə əvəzlənir.  
Ərəb 
dilində 
 
Transkripsiyası 
 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
ةَل ْوَد 
[daulə] 
dövlət  (تلود) 
ر ْوَد 
[daur] 
döv
ع ق ْوَم 
[mauqıʹ] 
mövqe 
عوُض ْوَم 
[maud
̝ ūʹ] 
mövzu 
ع ْوَن 
[nauʹ] 
nö
ةَب ْوَن 
[naubə] 
növbə 
دلا ْوأ 
[au
̄ d] 
övlad 
ق ْوَش 
auq] 
şövq 
ةَب ْوَت 
[təubə] 
tövbə 
َﺫ
ق ْو  
[zauq̝̝] 
zöv
 
2)  Ərəb dilində  qısa u  (damma −  ُُِّ) saiti  Azərbaycan dilində 
aşağıdakı saitlərlə əvəzlənir:  
a)  çox zaman ü kimi yazılır. Məsələn:  
Ərəb dilində 
Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
يس ْرُكلاةيآ  [āyətulkursiy] 
ayətül- Kürsi 
ي  صوصُخ 
[xus
̝ ūs̝iy] 
xüsusi 
ةَخ لاعُم 
[muālicə] 
müalicə 
ر  صاعُم 
[muās
̝ ır] 
müasir 
ن واعُم 
[muāvin] 
müavin 
ةَل دابُم 
[mubādilə] 
mübadilə 
ك َرابُم 
[mubārak] 
mübarək 
وُفُن
ﺫ  
[nufūz] 
nüfuz 

55 
 
ِّ ةَخْسُن 
[nusxə] 
nüsxə 
حْبُص 
[s
̝ ubh̝] 
sübh 
ةنوكُس 
[sukūnə] 
      sükunət (تنوكس) 
توكُس 
[sukūt] 
sükut 
لوُمُش 
umūl] 
şümul 
دوج ُو 
[wucūd ] 
vücud 
 
b) ö ilə yazılır: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
رُهُم 
[muhur
̝ ] 
möhür 
م َرَتْحُم 
[muh
̝ tər̝am] 
möhtərəm 
تا ي وَتحُم 
[muh
̝ təwiyyāt] 
möhtəviyyat 
ناَصْق ن 
[nuqs
̝ ān] 
nöqsan 
ِّ ةَطْقُن 
[nuqt
̝ a] 
nöqtə 
ِّ ةَموكُح 
[h
̝ ukūmə] 
      hökumət (تموكح) 
ِّ ةَبْحُص 
[s
̝ uh̝bə] 
söhbət 
ِّ ةمْهُت 
[tuhmə] 
töhmət 
ِّ ةفْحُت 
[tuh
̝ fə] 
töhfə 
رْهَظ 
[z
̝ ahr̝] 
zöhr (günorta) 
ة َرْه َز 
[zəhr
̝ a] 
Zöhrə (ulduz) 
 
 
c) 
bəzən isə o ilə əvəzlənir: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
لُقُن 
[nuqul] 
noğul 
 
3)  Ərəb  dilində  kobud  samitlərin  qalınlaşdırdığı  saitlər 
Azərbaycan dilində incəlir: 
Ərəb dilində 
Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
فَصاَع 
[ʹās̝af ] 
A
ِّ  سيئ َر 
[r
̝ aīs] 
is 

56 
 
ميح َر 
[r
̝ ahı̄m] 
him 
ِّ ة َراي  ز 
[ziyār
̝ a
       ziyat ( ت
َراي  ز ) 
ريز َو 
[wazīr
̝ ] 
vəzir 
ِّ ي  ض َو
ِّ ة
 
[wad̝ıyya] 
   vəziyyət ( تيضو ) 
 
4)  Ərəb  dilindəki  uzun  ə  saiti  ( ْ
 َ
ا )  Azərbaycan  dilində  a  ilə 
yazılır. Məsələn: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
ﺏاب 
[bə̄b ] 
bab (qapı) 
ز  راب 
[bə̄r
̝ ız] 
bariz 
 
Ərəb samitlərinin transliterasiyası: 
1)   2002-ci il avqustun 1-nə qədərki kiril və latın qrafikasında 
qəbul  olunmuş  apostrof  işarəsi  ərəb  əlifbasında  söz  ortasında  və 
sonunda  ayn  samiti  (ع)  üzərində  və  ya  yanında  sukun  (ُِّْ)  gəldiyi 
zamana; həmzə (ﺃ) üzərində sukun (ُِّْ) və  ya məddə (آ) qoyulduğu 
məqamlara təsadüf edir.  
Ərəb 
dilində 
Transkripsiyası 
2002-ci ilə 
qədərki 
transliterasiya 
Müasir 
transliterasiya 
راب تْعأ 
[tibār
̝ ] 
tibar 
etibar 
ضالا تْعأ 
[tilād
̝ ] 
tiraz 
etiraz 
ِّ ةَع ْرُج 
[cur
̝ ʹa
cürʹə
cürət 
نآرُقلا 
[əlqur
̝ ʼə̄n] 
Qurʼan   
Quran  
عَق ْوَم 
[mauqeʹ] 
mövq 
mövqe 
تلاومْعَم 
[məʹmūlāt] 
məʹmulat 
məmulat 
رومْعَم 
[məʹmūr
̝ ] 
məʹmur 
məmur 
عَفانَم 
[mənafəʹ
mənaf 
mənafe 
َِّم
ِّ ي وَنْع  
[məʹnəwiy] 
məʹnəvi 
mənəvi 
ءانْع َر 
[r
̝ nāʹ] 
Rə’na 
Rəna 
مي لْعَت 
[təʹlīm] 
təʹlim 
təlim 
جوجْأَي 
[yəʹcūc] 
Yəʹcuc 
Yəcuc 

57 
 
2)  Ayn samitinin (ع) və həmzənin (ء) üzərində, ya əvvəlində 
qısa  u  saiti  (damma 
ِّ
ْ َ
ِّ

)  olduğu  zaman  ayn  hərfi  və  həmzə 
Azərbaycan dilində ö kimi yazılır: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
ِّ ةَدْهُع 
[hdə] 
öhdə 
ن  م ْؤُم 
[mmin] 
mömin 
رَبَتْعُم 
[mtəbər
̝ ] 
mötəbər 
 
3)  Ərəb  dilində  ayn  samiti  (ع)  üzərində  sukun,  fətha  və  ya 
kəsra  yanaşı  gəldiyi  zaman  Azərbaycan  dilində  e  ilə  əvəzlənir.  E 
səsinin  əmələgəlmə  halları  ərəbmənşəli  sözlərin  ilk  və  son 
hecalarına təsadüf edir. 
Ərəb dilində 
Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
ِّع َراب 
[bə
̄ r̝
bar 
نلاْعَأ 
[
̄ n] 
elan  
مْلَع 
[lm] 
elm 
ِّْعَف
ل  
[fl] 
feil 
عَناق 
[q̝ān
qan
جارْعَم 
[mr
̝ ac] 
merac 
رامْعَم 
[mmār
̝ ] 
memar 
ع ق ْوَم 
[mauq̝ıʹ
mövqe 
رْعَش 
r
̝ ] 
şeir 
 
4)  Ərəb  sözlərinin  sonunda  olan  həmzə  əski  əlifba  orfoqra-
fiyasında  ləğv  edildiyinə  görə,  bu  ənənə  müasir  orfoqrafiyada  da 
öz əksini tapmışdır: 
Ərəb 
dilində 
Transkripsiyası 
Əski 
əlifbada 
Müasir  
transliterasiyası 
ءلاَب 
[bəlaʼ] 
لاب 
bəla 
ءانْع َر 
[r
̝ aʹnāʼ] 
انعر 
Rəna 
ﺫَ
ءاك  
[ðəkāʼ] 
ﺫَ
اك  
zəka 
ءاَي  ض 
 [d
̝ ıyāʼ] 
ايض 
ziya (işıq) 

58 
 
5)  Ərəb  sözlərinin  sonundakı  ayn  samitinin  ləğvini  əski 
əlifbada deyil, müasir Azərbaycan dilinin orfoqrafiyasında görmək 
mümkündür: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
عارْص م 
[mıs
̝ r̝aʹ] 
misra 
ع ق ْوَم 
[mauqıʹ] 
mövqe 
عوُض ْوَم 
[maud
̝ ūʹ] 
mövzu 
 
6)  Ərəb  sözlərinin  bəzilərində  yanaşı  gələn  samitlər  arasına 
Azərbaycan dilində sait artırılır: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
لْقَع 
[aʹql] 
ı
بْيَع 
[aʹyb] 
ayı
رطَع 
[aʹt
̝ r̝] 
əti
مسإ 
[ism] 
isi
لْعَف 
[fəʹl] 
fei
رك ف 
[fıkr
̝  ] 
fiki
ربَق 
[qabr
̝ ] 
qəbi
رْعَش 
[ʃeʹr
̝ ] 
şei
لْكَش 
[ʃəkl] 
şəki
 
7)  Ərəb  dilində  dad  (ض)  hərfi  Azərbaycan  dilində  z  kimi 
yazılır: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
عوُض ْوَم 
[maud
̝ ūʹ] 
mövz
د  ض 
[d
̝ ıd] 
zid 
تا ي  د  ض 
[d
̝ ıddiyyə̄t ] 
ziddiyyət 
َِّي  ض
ءا  
 [d
̝ ıyāʼ] 
ziya (işıq) 

59 
 
ةَب ْرَض 
[d
̝ ar̝bə] 
zərbə 
ضبَق 
[qabd
̝ 
qəbz 
 
8)  Ərəb  dilindəki  ğ  (  غ)  samiti  bəzən  Azərbaycan  dilində  q  ilə 
əvəzlənir. Məsələn:  
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
بئاغ 
[ğaib] 
qayıb 
ِّ اتَلْفَغ 
[ğaflətən] 
qəflətən 
ل فاغ 
[ğāfil] 
qafil 
ب لاغ 
[ğālib] 
qalib 
بْيَغ 
[ğeyb] 
qeyb 
ةَبْيَغ 
[ğeybə] 
qeybət (ت
َبْيَغ) 
دْيَغ 
[ğeyd] 
qeyd 
ةرْيَغ 
[ğeyr
̝ at] 
qeyrət  
رْيَغ 
[ğeyr
̝ ] 
qeyri 
ض َرَغ 
[ğərad
̝ ] 
qərəz 
ض َرَغلا 
[əlğər
̝ ad̝] 
əlqərəz 
 
9)  Ərəb  dilində  q  (ق)  samiti  Azərbaycan  dilində  bəzən  ğ  ilə 
yazılır: 
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
ِّ لْقَع 
[aʹl] 
ağıl 
ِّ ماقُم 
[muām] 
muğam 
 
Ərəb şəkilçilərinin transliterasiyası: 
1)  Ərəb  dilində  [iyyun]  (ِّ
 ي  ُ),  [avıyyun]  (ِّ ي و َُ)  nisbi  sifət 
şəkilçiləri  Azərbaycan  dilində  işlənən  ərəb  sözlərində  -i  və  -vi 
şəkillərini almışdır:  
Ərəb dilində  Transkripsiyası 
Azərbaycan dilinə 
transliterasiyası 
ِّ يعام تْجإ 
[ictimāıʹyyun
ictimai 
ِّ ي  صوصُخ 
[xus
̝ ūs̝ıyyun
xüsusi 

60 
 
ِّ ي وَنْعَم 
[məʹnəwıyyun
mənəvi 
َِّفَص
ِّ ي و  
[s
̝ afawıyyun
Səfəvi 
ِّ ي ساي س 
[siyāsiyyun
siyasi 
ِّ ي  زي  رْبَت 
[təbr
̝ ı̄zıyyun
Təbrizi 
ِّ ي و َروكْفَم 
[məfkūr
̝ awıyyun
məfkurəvi 
 
2)  Azərbaycan  dilinin  qrammatikasında  leksik  şəkilçi  kimi 
öyrənilən -at

(ِّ تا) suffiksi ərəb mənşəli olub qadın cinsinin cəmini 
bildirir. Məsələn,  məlumat,  təbliğat,  mühacirət, tədqiqat  və  s.  Bu, 
dövlət,  hikmət,  qeybət  və  s.  bu  tip  sözlərdəki  şəkilçi  ilə 
qarışdırılmamalıdır.  Sonuncu  tə  mərbutə  (ة)  şəkilçisinin  əski 
əlifbada  transliterasiya  olunmuş  variantıdır.  Aşağıda  bu  barədə 
məlumat verilir. 
3)  Ərəb  dilində  qadın  cinsini  ifadə  edən  tə  mərbutə  (ة) 
şəkilçisi  əski  əlifbadan  gələn  bir  ənənəyə  uyğun  olaraq  (əski 
əlifbada  ة  hərfinin  nöqtələri  atılmışdır  −  ه  )  Azərbaycan  dilində 
deyildiyi şəkildə gah ə, gah da  ilə yazılmışdır: 
 
 
Yüklə 2,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin