Ximiya-texnologiya fakulteti

Tóbeson atomi modeli
Elektron jańalıq ashılǵannan bir az waqıt ótkennen keyin, 1903-jılda ingliz fizigi Jozef Jan Tóbeson diametri tahminan 10 −10 m, ishine elektronlar „sochilgan“, kólemi boyınsha oń zaryadlanǵan sfera formasındaǵı atom modelin usınıs etdi. Elektronlardıń sfera orayına salıstırǵanda tebranganda, atom jaqtılıq nurlantiradi. Tosmon, elektronlar sfera orayı átirapında qatlam bolıp gruppalarǵa bólinedi, dep esapladı.

Rezerford tájiriybesi

Tóbeson usınıs etken modelde atom massası onıń kólemi boyınsha bir tegis bólistirilgen. Bunday boljawdıń hato ekenligin tez arada ingliz fizigi Ernest Rezerford tastıyıqladı. 1908-1911-jıllarda onıń baslıqlıǵında α-bólekler (geliy yadroları ) dıń metal folga (zer qaǵaz ) de shashılıwına tiyisli tájiriybeler ótkerilgen edi. (qarang Alfa dárz ketiw). α-bólek juqa folgadan (qalıńlıǵı 1 mkm) ótip hám altıngugurtli qorǵasınnan etilgen ekranǵa túsip, mikroskopda jaqsı kórinetuǵın chaqnashni vujudga keltirar eken. Ekrandı α-bólektiń dáslepki háreket baǵdarında hár qıylı múyeshlerde jaylastırildi hám folgadan ol yamasa bul múyeshka shashılǵan bólekler sanı sanaldi. Kópshilik bólekler folgadan bir az og'ib ótip ketiwi anıqlandi, biraq ayırım jaǵdaylarda (tahminan 10 000 lan birewinde) α-bólektiń 90˚ den úlken múyeshka og'gani gúzetildi.

Bul, eger 15 duymli snaryadni bir bet papiros qaǵazına otganingizda, snaryad qaǵazdan qaytıp kelip, sizge tekkanidek, aqıl bovar etpeytuǵın hal edi ”
— dep keyinirek eslagan edi Rezerford. α-bólekshelerdiń shashılıwına tiyisli tájiriybeler sonı ayqın kórsetdiki, atomning pútkil massası júdá kishi kólemde — atom yadrosında tóplanǵan bolıp, onıń diametri atom diametrinen 10 000 ret kishi bolıp tabıladı. Kópshilik α-bólekler salmaqli yadro janından, oǵan tiyip ketmasdan ushıp ótedi, biraq bunda ol keyin basıp „sakrab ketiwi“ múmkin.

Rezerford tájiriybeleri atomning yadro modeli ni jaratıw ushın tiykar boldı. Bul model biziń atom dúzilisi haqqındaǵı búgingi qıyallarimizni ańlatadı.