Xirurgik kasalliklar

O’PKA  VA  PLEVRA  KASALLIKLARI 

Anatomik-fiziologik ma’lumotlar 

O’pka  –  juft  a’zo  bo’lib,  ikkala  o’pka  ham  ko’krak  qafasi  ichida 

joylashgan.  O’ng  o’pkani  chap  o’pkadan  ko’ks  oralig’i  ajratib  turadi.  Har  bir 

o’pka  ko’krak  bo’shlig’ida  tolali-elastik  parda  (plevra)  bilan  qoplangan  katta 

bo’shliqni  to’ldirib  turadi.  Bu  parda,  ya’ni  parietal  plevra  yuzasini  mezoteliy 

yassi  hujayralari  bilan  qoplangan  bo’lib,  har  bir  o’pka  ham,  o’z  navbatida 

shunday  parda  –  vistseral  plevraga  o’ralgan  bo’ladi.  Nafas  olish  harakatlari 

amalga  oshirilayotgan  vaqtda,  har  qaysi  o’pkaning  ko’krak  qafasida  ozod 

harakatlanishini ta’minlash uchun, parietal va vistseral plevralar orasida juda oz 

miqdorda  sirpanuvchan  xususiyatlari  nihoyatda  yuqori  bo’lgan  –  plevralararo 

suyuqlik  bo’ladi. Bu harakatlarda o’pkaning bronxlar va qon tomirlar kiradigan 

qismi – o’pka o’zagi (darvozasi) ishtirok etmaydi. Parietal plevra o’z navbatida 

3 qismga bo’linadi: qovurg’a qismi, diafragmal va ko’ks oralig’i plevrasi. O’ng 

o’pkaning  hajmi,  chap  o’pkaga  nisbatan  kattaroq  bo’lib,  ayni  vaqtda  u  bir-

muncha kalta va serbar bo’ladi. 

---

 

38 

Har  qaysi  o’pkada  uchta  yuza:  tashqi  (qovurg’a),  pastki  (diafragmal)  va 

ichki  (ko’ks  oralig’i)  yuzalari  farq  qilinadi.  Har  bir  o’pka  egatlar  vositasida 

bo’laklarga  bo’linadi.  Ikkala  o’pkada  bo’ladigan  egatlardan  biri  –  egri  egat 

nisbatan  yuqorida  (o’pka  cho’qqisidan  6-7  sm  pastda)  boshlanadi,  so’ngra 

pastga  diafragma  yuzasiga  qiya  holda  tushib,  o’pka  to’qimasiga  chuqur  kiradi. 

Shu  egatlar  yordamida  har  bir  o’pka  yuqori  va  pastki  bo’laklarga  bo’linadi. 

Chap  o’pkadan  farqli  ravishda  o’ng  o’pka  yana  ikkinchi  –  gorizontal  egatga 

ega.U  IV  qovurg’a  sathidan  o’tadi.  Shu  bilan  u  o’ng  o’pka  yuqori  bo’lagidan 

o’rta bo’lakni tashkil qiladigan ponasimon qismini ajratib turadi. Shunday qilib, 

o’ng  o’pkada  uchta  bo’lak:  yuqori,  o’rta  va  pastki  bo’laklar  bo’ladi.  Chap 

o’pkada esa ikkita bo’lak: yuqori va pastki bo’lak tafovutlanadi. O’ng o’pkaning 

o’rta bo’lagiga chapda “til” bo’lagi to’g’ri keladi. O’pkalarning har bir bo’lagida 

bosh bronx tarmog’i hisoblangan alohida bronx bo’lagi bo’ladi. Bronx bo’laklari 

o’z navbatida segmentar bronxlarga bo’linib, ularning har biri o’pkaning tegishli 

bo’limi  bilan  birga  bronx-o’pka  segmenti  nomini  olgan  segmentlarni  hosil 

qiladi.  Segment  o’z  tashqi  ko’rinishi  bo’yicha  asosi  o’pka  periferiyasiga, 

cho’qqisi esa o’pka ildiziga qaragan piramida shaklini eslatadi. Insonda har bir 

o’pka asosan o’n segmentdan tashkil topgan bo’ladi, bunda yuqori bo’lakda 3 ta 

bronx-o’pka  segmenti,  o’rta  bo’lagida  va  chap  o’pkaning  unga  o’xshash  til 

qismida  2  ta  segment,  pastki  bo’lagida  5  ta  (yuqori  va  4  ta  bazal)  segmentlari 

bo’ladi. Ikkala o’pkaning pastki bo’laklarida hamma hollarning deyarli yarmida 

qo’shimcha segment uchraydi. 

O’pkani  segmentlarga  bo’linishi  klinika  uchun  katta  ahamiyatga  ega 

bo’ladi.  Chunki  bunga  qarab,  bemorda  patologik  “o’choq”ning  qaerda 

joylashganini  (lokalizatsiyasini)  aniq  topish  va  o’pkani  maqsadga  muvofiq 

(tejamli, segmentar) rezektsiya qilish imkoniga ega bo’lamiz. 

Bronx-o’pka  segmentlari  o’z  arteriyalari  va  nervlariga,  venalari  esa 

segmentlararo biriktiruvchi to’qima tarkibida boradigan segmentlararo vena qon 

tomirlariga  ega  bo’ladi.  O’pkani  qon  bilan  ta’minlashda  ikkita  sistema  –  o’pka 

va bronxial qon tomirlari qatnashadi. O’pka qon tomirlari sistemasi asosan nafas 

---

 

39 

olish  faoliyatida  ishtirok  etadi,  bronxial  qon  tomirlar  sistemasi  esa,  o’pka 

to’qimasini oziqlantirish faoliyatini bajaradi. Bronxial arteriyalar ko’krak aortasi 

tarmoqlari  bo’lib,  odatda  bronxiolalargacha  etib  boradi,  o’pka  alveolalari  esa 

o’pka arteriyasi sistemasi orqali amalga oshiriladi. Bronxial va o’pka arteriyalari 

tarmoqlari  orasida  anastomozlar  bo’ladi.  Venoz  qon  oqimi  v.  azygos  yoki  v. 

hemiazygos ga quyiladigan qisman o’pka venalari, qisman esa bronxial venalar 

tomonidan amalga oshiriladi.  

O’pka  to’qimasi  simpatik  nerv  tarmoqlari  (II-IV  bo’yin  va  I-V  ko’krak 

tugunlaridan)  va  adashgan  nerv  tarmoqlaridan  innervatsiyalanadi.  O’pka 

to’qimasining limfatik tomirlari asosan bronxlarning tarmoqlanadigan joylardagi 

o’pka  ichidagi  limfatik  tugunlarga  quyiladi,  bu  limfatik  tugunlarning  olib 

ketadigan tomirlari esa, o’pka ildizi tugunlarigacha etib boradi va tugaydi. Limfa 

suyuqligi,  o’pka  ildizi  limfa  tugunlaridan  traxeyaning  yon  qismida  joylashgan, 

o’pkaning  bosh  regionar  limfatik  tugunlariga  oqib  keladi.  Gorizontal 

(ko’ndalang)  tekislikda  o’pka  ildizi  tarkibi  quyidagicha  joylashadi:  oldingi 

tomonda  o’pka  venalari,  ular  orqasida  o’pka  arteriyasi  tarmoqlari  va  yanada 

orqaroqda  bronx  tarmoqlari  yotadi,  ya’ni  tomirlar  o’pka  ildizining  qolgan 

elementlaridan oldinda joylashadi. Bronxial arteriyalar bosh bronxlarning pastki 

yuzasiga yondoshib turadi. O’pka to’qimasi ichida o’pka tomirlari tarmoqlari va 

bronxlarning  o’zaro  munosabati  odatda  quyidagicha  bo’ladi,  bronxlar  venalar 

bilan arteriyalar orasida joylashadi.