Xirurgik kasalliklar

Davolash va profilaktikasi. Shoshilinch muolaja: tezlik bilan kasalxonaga 

yotqizish, morfin in’ektsiyasi va suyuqlik kiritish hamda me’dani yuvish uchun 

ko’p  qilib  moy  surtilgan  me’da  zondi  kiritishdan  iborat.  Ishqorlar  bilan 

zaharlanishda  suyultirilgan  sirka  kislota  eritmasi  yoki  o’simlik  moyi  bilan, 

kislotalardan  zaharlanishda  soda  eritmasi  bilan  yuviladi.  Shubhali  hollarda 

me’da sut yoki bufer eritmalari bilan yuviladi. Zond kiritishdan avval kimyoviy 

modda  tabiatiga  ko’ra  soda,  sirka  kislota  yoki  sutni  ko’p  miqdorda  ichish 

buyuriladi. Neytrallaydigan modda kiritish zaharlanishdan keyin dastlabki 4 soat 

ichidagina maqsadga muvofiq deb hisoblanadi. 

---

 

264 

Dastlabki  kunlari  hiqildoq  shishishi,  shok,  aspiratsion  zotiljam, 

periezofagit, mediastinit, buyrak zararlanishi, atsidoz sababli degidratatsiya yoki 

koma singari asoratlar davolanadi. 

Profilaktika  maqsadida  antibiotiklar  (penitsillin,  streptomitsin,  neomitsin) 

parenteral  yuboriladi.  Agar  bemor  3  kun  ichida  suyuqlik  icha  olmasa, 

gastrostomiya  qilish  buyuriladi.  Og’ir  disfagiyada  sutkasiga  2-3  l  glyukoza 

eritmasi  yoki  0,85%li  NaCl  eritmasi  tayinlanadi.  Sog’ayish  davrida  1-2  xafta 

o’tgach  rentgenologik  tekshiruv  o’tkazish  qizilo’ngachning  boshlanib 

kelayotgan torayishini aniqlashga imkon beradi. 

Kimyoviy  kuyishdan  keyin  qizilo’ngach  strikturasini  davolashning  asosiy 

usuli  bujlash  hisoblanadi,  bu  usul  90-95  foiz  bemorlarning  sog’ayib  ketishiga 

olib keladi. Kuyishning 9-11-kunidan boshlab bujlashga turi bo’yicha, kechikib 

bujlash  qizilo’ngachning  rivojlanib  bo’lgan  torayishini  kengaytirish  maqsadida 

o’tkaziladi.  Bujlash  7-haftadan  boshlanadi.  Bujlashni  qizilo’ngachning 

kuyishdan  keyin  strikturalari  qolgan  hamma  bemorlarda  toraygan  joy  orqali 

metall o’tkazgich kiritish mumkin bo’lgan hollarda o’tkaziladi. 

Bujlashga  monelik  qiladigan  hollar:  mediastinit,  qizilo’ngach-bronxial 

oqma  yarasi.  Barqaror  klinik  natija  olish  uchun  bujlash  bilan  davolashni  bir 

necha  haftalar  va  xatto  oylar  mobaynida  o’tkazish  zarur  bo’ladi  va  quyidagilar 

qo’llaniladi:  1)  og’iz  orqali  «ko’rmasdan»  bujlash;  2)  qizilo’ngachni  rentgen 

kontrast  kovak  plastmassa  bujlar  bilan  bujlash;  3)  ezofagoskop  nazorati  ostida 

bujlash; 4) «to’xtovsiz bujlash» tamoyili bo’yicha bujlash; 5) retrograd bujlash. 

Og’iz  orqali  «ko’rmasdan»  bujlash  qizilo’ngachning  yuqori  va  o’rta 

ko’krak  bo’limlaridagi  uncha  katta  bo’lmagan  barmoqsimon  strikturalarida 

qilinishi  lozim.  Davolash  maxsus  bujlar  yig’indisi  yordamida  o’tkaziladi.  Agar 

buj oson o’tsa, keyingi gal raqamiga qarab yo’g’onroq buj kiritiladi. 

Bujlash  usuli  metall  o’tkazgichlar  va  rentgenkontrast  kovak  bujlar 

qo’llanilganda  takomillashtirilgan.  U  striktura  yo’lini  va  bujning  qizilo’ngach 

bo’yicha surilishini aniqlash uchun rentgenologik nazorat qilish imkonini beradi, 

bu  hol  muolaja  samaradorligini  oshiradi  va  qizilo’ngachning  teshilish  xavfini 

---

 

265 

kamaytiradi.  Ezofagoskop  nazorati  ostida  bujlash  o’tkazgichni  kiritish 

qiyinlashgan  ekstsentrik  joylashgan  strikturada,  buralgan  torayish  kanalida, 

ro’y-rost suprastenotik kengayishda bajarilishi kerak. 

«To’xtovsiz  bujlash»  naysimon,  buralma  yoki  ko’p  sonli  strikturalari  bor 

bemorlarda  gastrostoma  orqali  qo’llaniladi.  Og’iz  orqali  kiritilgan  va 

gastrostoma  orqali  kiritilgan  ipak  ipga  turli  xil  diametrdagi  rezina  naychalar 

mahkamlanadi.  Ularni  to’g’rilab,  toraygan  qism  orqali  o’tkaziladi  va  bir  necha 

soatcha qoldiriladi. Gastrostoma orqali retrograd bujlash xavfsizroq hisoblanadi 

va bemorlar ularni osonroq, ko’taradilar. 

Ayrim  bemorlarda  ezofagit  hosil  bo’lishiga  olib  kelishi  mumkin. 

Qizilo’ngach  teshilishi  va  mediastini  rivojlanishi  bujlashning  xavfli  asorati 

hisoblanadi.   

Qizilo’ngachning chandiqli strikturalarida operatsiyaga ko’rsatmalar:  

1)  qizilo’ngach  bo’shlig’ining  to’liq,  obliteratsiyasi  (berkilib  qolishi);  2) 

striktura  orqali  buj  o’tkazishga  bir  necha  marta  muvaffaqiyatsiz  urinishlar;  3) 

takroriy  bujlashdan  keyin  chandiqli  strikturalarning  tez  qaytalanib  turishi;  4) 

traxeya  yoki  bronx  bilan  qizilo’ngach  oqma  yaralari  borligi;  5)  bujlashda 

qizilo’ngachning takroriy teshilishi. 

Bemor  juda  ozib  ketganda  davolashning  birinchi  bosqichi  sifatida  unga 

gastrostoma qo’yiladi. Operatsiya usulini tanlashda bemorning yoshi va umumiy 

xolati,  qizilo’ngachning  toraygan  joyi  va  uning  qancha  sohani  egallagani 

hisobga  olinadi.  Ko’pchilik  bemorlarda  bir  bosqichli  plastik  operatsiyalar 

o’tkaziladi.  Ko’p  bosqichli  plastikani  esa,  holsizlangan  bemorlarda  bajariladi. 

Segmentar  strikturalarda  qizilo’ngachda  har  turli  qisman  plastik  operatsiyalar 

qilinadi. Qizilo’ngachning quyi qismi yoki kardiyasi zararlanganda quyidagilar: 

chetki  qizilo’ngach-me’da  anastomozi  qo’yish,  zararlangan  qismni  rezektsiya 

qilish  va  uni  me’daning  katta  egriligidan  hosil  qilingan  naycha,  ingichka  yoki 

yo’g’on  ichakdan  olingan  transplantat  bilan  almashtirish  qo’llaniladi.  Halqum, 

qizilo’ngachning  buyin  yoki  bo’yin-ko’krak  bo’limi  zararlanganda  proksimal 

qisman  plastika  bajariladi.  Ingichka  va  yo’g’on  ichaklardan  olingan 

---

 

266 

transplantatlardan  foydalaniladi.  Transplantatning  bir  uchini  qizilo’ngachning 

toraygan joyidan yuqorida, boshqa qismini undan pastda anastomoz qilinadi. 

Striktura  ko’p  joyni  egallagan  hollarda  ingichka  yoki  yo’g’on  ichakdan 

olingan  transplantatni  to’sh  oldida  va  to’sh  ichida  (retrosternal,  plevra  ichi, 

mediastinum orqasida) joylashtiriladigan total plastika qilish tayinlanadi. 

Kuyish  sodir  bo’lganidan  2  yil  o’tmasdan  sun’iy  qizilo’ngach  vujudga 

keltirishga 

kirishmaslik 

kerak. 

Shu 

muddat 

o’tgandan 

keyingina 

qizilo’ngachning  chandiqlanish  darajasi  aniqlanishi  mumkin  va  shakllanib 

bo’lgan  chandiqli  to’qimaning  qizilo’ngach  bo’shlig’ini  konservativ  usullar 

bilan kengaytirishga imkon bermasligi ma’lum bo’ladi.