Xirurgik kasalliklar

O’tkir appenditsitning atipik kechishi 

Yallig’lanishga 

uchragan 

chuvalchangsimon 

o’simta 

retrotsekal 

joylashganda  o’tkir  appenditsit  kasalligi,  aksariyat  hollarda  tipik  (xos)  klinik 

manzarasi  aniq  yuzaga  chiqqan  holda  o’tadi.  Og’riqlar  odatda,  o’ng  yonbosh 

sohasida  paydo  bo’lib,  keyinchalik  o’ng  chov  sohasiga  va  son  sohasiga 

irradiatsiya  qiladi  (beradi).  O’simtaning  ko’richak  orqasida  joylashganligi 

hisobiga  bemorlarda  mushak  taranglanishi  belgisi,  hatto  gangrenoz  o’simtada 

ham  umuman  namoyon  bo’lmaydi.  Pti  uchburchagida  og’riq  qayd  qilinadi. 

Pasternatskiy simptomi musbat bo’lishi mumkin. Yallig’lanish jarayoniga qorin 

orqasidagi  kletchatkaning  tortilishi  oqibatida  siydikda  ko’pincha  eritrotsitlar 

topiladi  va  dizurik  hodisalar  bilan  o’tishi  mumkin.  O’ng  oyoqning  bukilgan 

kontrakturasi  kabi  belgilar  bilan  o’tadi  va  oyoq  yozilganda  Pti  uchburchagi 

sohasida og’riq qayd qilinadi (Koup simptomi). 

Chuvalchangsimon  o’simta  chanoqda  joylashganda  ham  o’tkir  appenditsit 

klinik  manzarasi  atipik  holatda  o’tadi.  Odatda,  og’riq  unchalik  ifodalanmagan, 

asosan qov ustida bo’ladi, dizurik hodisalar bilan o’tadi. Aksariyat hollarda, ich 

ketish,  tenezmlar  kuzatiladi,  mushaklarning  himoya  taranglanishi  ham  ba’zan 

ifodalangan  bo’ladi.  Chuvalchangsimon  o’simta  kichik  chanoqda  joylashganda 

rektal  va  vaginal  tekshirish  Duglas  kengligida  og’riq  va  infiltratni  aniqlashga 

yordam berib, o’tkir appenditsit diagnostikasida katta ahamiyatga ega bo’ladi. 

Chaqaloqlar  hayotining  birinchi  yillarida  o’tkir  appenditsit  kasalligi 

kamdan  kam  hollarda  uchraydi  va  uning  yuzaga  kelishida  quyidagi  faktorlar 

sabab bo’ladi: 



 

ko’richak va chuvalchangsimon o’simta shaklining konussimon bo’lishi 

va uning tarkibidagi moddalar evakuatsiyasini tezlashishi; 



 

o’simta limfoid apparatining yaxshi rivojlanmaganligi; 

---

 

373 



 

ovqatlanish  hususiyatlariga  ko’ra  (odatda  bu  yoshda  bolalar  dag’al 

ozuqa iste’mol qilmaydi).  

Biroq,  o’tkir  appenditsit  kasalligi  yosh  bolalarning  barcha  yoshida 

kuzatilishi  mumkin.  Bolalik  yoshida  o’tkir  appenditsit  kasalligining  kechishi, 

ular  chuvalchangsimon  o’simtasida  destruktiv  jarayonlarning  tez  va  shiddat 

bilan  rivojlanishidan  ko’pincha  peritonit  asorati  kelib  chiqadi.  Klinik 

manzarasida esa, asosan quyidagi simptomlar: o’qtin-o’qtin og’riq bo’lishi, ko’p 

marta qayt qilish, ich ketish ustunlik qiladi. Tana harorati ko’pincha yuqori (39-

40°C) darajalarga ko’tariladi va og’ir intoksikatsiya belgilari bilan ifodalangan 

bo’ladi. Kasallik ko’pincha shiddat bilan kechadi, ba’zan esa o’tkir zaharlanish 

yoki o’tkir gastroenterit klinik manzarasiga o’xshab ketadi. 

Keksalarda  chuvalchangsimon  o’simta,  odatda  atrofiyaga  yoki  sklerotik 

o’zgarishlarga  uchraydi,  uning  hajmi  kichrayadi,  limfoid  apparatining 

xususiyatlari yo’qoladi. Bunga keksa bemorlarda bo’ladigan areaktiv holat ham 

inobatga olinsa, ularda o’tkir appenditsit kasalligi klinik kechuvining birmuncha 

sust  o’tishi  tushunarli  bo’ladi.  Keksa  bemorlarni  qorindagi  og’riq  kamroq 

bezovta  qiladi,  mushaklarning  himoya  taranglashuvi  belgisi  deyarli  bo’lmaydi, 

qorin  pardasining  ta’sirlanishi  sust  yuzaga  chiqqadi  yoki  umuman  bo’lmaydi, 

ba’zan  gangrenoz  appenditsitda  ham  aniqlanmaydi.  Tana  harorati  normal  yoki 

subfebril.  Leykotsitlar  miqdori  oz  darajada  oshgan,  leykotsitar  formulaning 

chapga surilishi ham kam sezilarli darajada qayd etiladi. 

Demak, yoshi ulug’ va keksa bemorlarda o’tkir appenditsit anchagina farq 

bilan  o’tadi  va  chuvalchangsimon  o’simta  tomirlarining  sklerozi  natijasida, 

uning destruktsiyasi birmuncha tezroq rivojlanadi. Bemorlar ko’pincha klinikaga 

kechikkan muddatlarda, asoratlar rivojlanib bo’lgandan keyingina keltiriladilar. 

Homilador  ayollarda  o’tkir  appenditsit  kasalligining  klinik  kechuvi 

homiladorlikning  birinchi  yarmi  mobaynida  odatdagi  (tipik)  kechuvdan  deyarli 

farq  qilmaydi.  Homiladorlikning  ikkinchi  yarmida  esa,  xomilasi  bor 

bachadonning  kattalashgani,  yuqori  va  yon  taraflarga  kengayganligi  hisobiga, 

umuman qorin bo’shlig’i a’zolarining, jumladan ko’richak va chuvalchangsimon 

---

 

374 

o’simtaning  yuqoriga  surilishi  kuzatiladi  va  shu  sababli  kasallikning  klinik 

kechishi  anchayin  o’zgaradi.  Og’riqlar  o’ng  yonbosh  sohasidan  yuqoriroqda 

joylashgan  bo’lishi  mumkin.  Bachadon  kattalashganligi  sababli  Sitkovskiy, 

Bartome-Mixelson,  Rovzing  simptomlari  yaxshi  aniqlanmasligi  yoki  manfiy 

bo’lishi  mumkin.  Aksariyat  homilador  ayolarda  o’tkir  appenditsit  kasalligi  tez 

va  shiddat  bilan  rivojlanib,  odatdagidan  ilgariroq  asoratlarga  olib  kelishi 

mumkin.  Shu  sababli,  homilador  ayollarda  o’tkir  appenditsit  kasalligi  belgilari 

qayd etilganda, barvaqtroq jarrohlik amaliyotini o’tkazish zarur bo’ladi. Albatta, 

bu bemorlar amaliyot jarayonida va undan keyingi davrda ginekolog nazoratida 

bo’lib,  xomilani  saqlab  qolish  (xavf  solayotgan  bola  tashlash)  uchun  barcha 

chora-tadbirlar qo’llanilishi lozim bo’ladi.