Xirurgik kasalliklar
Yüklə 10,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Gipersplenizm
Klinik amaliyotda “gipersplenizm” va “splenomegaliya” tushunchalarini farqlash talab etiladi. Splenomegaliya deganda taloq o’lchamlarining kattalashganligi tushuniladi. Gipersplenizm – taloqning qon hujayra elementlarini ortiqcha emirishidir. Bu klinik jihatdan, aylanib yuradigan qon tarkibidagi eritrotsitlar, leykotsitlar yoki trombotsitlar miqdorining pasayishi bilan namoyon bo’ladi. Splenomegaliya ko’pincha gipersplenizm bilan o’tadi, biroq hamsha ham bunday birga qo’shilib kelish kuzatilavermaydi. Gipersplenizm yaqqol ifodalangan splenomegaliyasiz ham paydo bo’lishi mumkin. Splenomegaliya taloq va inson organizmining boshqa a’zolari sistemalarining qator kasalliklari simptomi hisoblanadi va bunday sharoitlarda hamisha ham splenektomiya, davo tadbiri sifatida tanlanaverilmaydi. Gipersplenizm taloqning qon emiruvchi faoliyatida buzilishlarning bir ko’rinishi bo’lib, kasallikning kechishini bemorning jiddiy ravishda og’irlashuviga olib keladi, bu ko’pchilik hollarda taloqni olib tashlashni talab etadi. Uzoq muddat ichida taloqning ishchan gipertrofiyasini keltirib chiqargan splenomegaliya bilan bog’liq birlamchi gipersplenizmni, uning boshqa kasalliklarida (yallig’lanish, parazitar, autoimmun va b) paydo bo’ladigan ikkilamchi gipersplenizmdan farq qilish kerak bo’ladi. Birlamchi gipersplenizm tug’ma (gemotilik anemiya, talassemiya, gemoglobinoopatiya va b.) va ortirilgan (trombotsitopenik purpura, birlamchi neytropeniya) bo’lishi mumkin. Ikkilamchi gipersplenizm tif (terlama), sil (tuberkulyoz), Bek sarkoidozi, bezgak, jigar tsirrozi, qopqa yoki taloq venasi trombozi, retikulez (Goshe kasalligi), amiloidoz, limfogranulematoz va boshqa ko’pgina kasalliklarga bog’liq bo’lishi mumkin. 523
Diagnostikasi. Kattalashagan taloq paypaslaganda, ayniqsa o’ng yonbosh bilan yotilganda yaxshi aniqlanishi mumkin. UT tekshiruvida uning kattalashganini, tuzilishidagi o’zgarishlarni qayd etish mumkin. Qorin bo’shlig’i a’zolarining obzor rengenografiyasi ham qo’shni a’zolar (me’da, yo’g’on ichak) ning ezilishi hisobiga, splenomegaliyaning bilvosita belgilarini berishi mumkin. Tekshirishdan ko’proq ma’lumot olish uchun rentgenografiyani me’da va yo’g’on ichak bo’shlig’iga oldindan havo yuborib (insuflyatsiya qilib) keyin bajariladi. Radiologik tekshiruv usullari: taloqni radioaktiv texnetsiy yoki indiy bilan skanerlashdan keng foydalaniladi. Usul preparatning taloq retikuloendotelilal hujayralari tomonidan tanlab yutilishiga asoslangan. Cr 51
qo’llaniladi. Tekshirishdan oldin eritrotsitlar 50 C gacha qizdiriladi, shundan so’ng ular sferik shaklga (normada ikki tomoni botiq shaklda) kiradi. Taloq bu eritrotsitlarni faol ushlab oladi va emiradi. Bunday hollarda skanerlash taloq o’lchamlarini aniqlashga imkon beradi. Gipersplenizmning funktsional belgilar qon shaklli elementlari miqdorining pasayishi bilan ifodalanadi, bu gemogrammani sinchiklab tekshirishda topilishi mumkin. Ba’zan gemogramma ko’rsatkichlari suyak ko’migining gemopoetik faoliyatini kuchayishi hisobiga patologik sharoitlarda 5-10 marta oshishi, ba’zan esa normaga yaqin bo’lishi mumkinligini yodda tutish lozim. Shuning uchun ham, ko’pincha suyak ko’migi bioptati yoki surtma preparatini tekshirishga kirishiladi. Bunda retikulotsitlar miqdoriga, qizil va oq kurtak elementlarining nisbatiga va boshqalarga ahamiyat beriladi. Ba’zi bir kasalliklarda periferik qonda anomal (sferotsitlar) eritrotsitlar, xujayra – nishonlarni aniqlash mumkin. Gemolitik anemiyalarda bilvosita billirubin miqdorining ortishiga, axlatda sterkobilin kontsentratsiyasining ko’payishiga e’tibor beriladi. Anomal eritrotsitlar, odatda funktsional jihatdan o’zgarmagan eritrotsitlarga qaraganda to’la qimmatli emas va barqarorligi kam bo’ladi. To’la qimmatli bo’lmagan eritrotsitlar uchun, ularda osmotik barqarorlikning pasayishi xosdir.
|