Xiy-xvi asrlarda amir temur va temuriylar davri falsafasi

xdlqparvar, yurtparvar, dono, Odil hukmdor libosini

kiydiradi; Buning asosiy sababi shuki, Alisher Navoiy yashagan
davrda Temuriylar davlati parchalanib, teinuriy shahzodalar
o‘rtasida o'zaro hokimiyat, toj-u taxt uchuri urushlar, avj'olib,
mamlakat va xalqni xarob qila boshlagan, natijada, odamlar og‘ir
ahvolga tushib qolayotgan edi. Bu ahvolni ko'rgan ilg'or fikr egalari
mamlakatni, xalqni bu azob-uqubatlar va kulfatlardan qutqazish
uchun biron-bir yo‘l izlashayotgan edilar. Alisher Navoiy o‘i
davrining ilg‘or kishisi sifatida, odafrilarning baxtiydr yashashi
uchun mamlakat tinch, osuda, osoyishta bo'lishi, uni boshqa
rUvchi shoh odil, insofli, adolatli, elparvar, yurtparvar bo‘lishini'
xohlaydi. Uning fikricha, mamlakatning tinchligi, xalqning
osoyishtaligi, ma’rifatning jaholat ustidan g'alaba qozonishi uchun
Iskandar kabi dono, aqlli shoh bo'lishi, u jamiyatdagi bema’ni
urashlarga qarshi kurashib, mamlakatda tinchlik о 'rnatishi,
osoyishtalikni ta’minlab, insonlar orzu-istagini yuzaga chiqarishi

Alisher Navoiyning ijtimoiy-falsafiy qarashlari haqida so‘z
ketganda, shuni ham e’tiborga olish lozimki, u tasavvufning XV
asrda O'rta Osiyoda keng tarqalgan Naqshbandiya tariqatini e’tirof
etib, bu tariqatning asoschisi Bahovuddin Naqshbandni o'z
asarlarida ulug'laydi. 0 tasavvufning nazariy masalalari haqida fikr
yuritib, ba’zi saltiiy aqida va odatiarini tanqid qiiadi, xususan,
tasawufdagi zohidlikka qarshi kurashib, o'z asarlarida riyokor,
hiylaga zqhidlarni ayovsizfosh etadi.
Tasawufda ma’naviy yetuklikka erishish oliy maqsad hisoblanadi, : unda ma’naviy yetuklikka erishgan shaxs — orif kishi
saji^adi.; Buning uchun u o'zidagi nuqson va illatlarni bartaraf
etishi, ya’ni johillikd^n ,ma’rifatga, yomonlikdan pxshilikka
o'tishi lozim bo'ladi. Alisher Navoiyning bu qarashlari,, uning
komil inson ta’limoti bilan chambarchas bog'liqdir.
Alisher Navoiyning ijtimoiy-falsafiy qarashlari shu bilan birga,
insonning dunyoni bilishi haqidagi fikrlari ham muhim ahamiyatga
ega, ya’ni falsafaning bilish nazariyasiga-o'zining munosib hissasini
Uning fikricha, insonning bilishdan asosiy niaqsadi—- borliqni5<: tabiatni, insonning о ‘zini o ‘rganib, anglab, yomonlikni
yo'qotish, yaxshilikni ko'paytirishdir. Insonning borliqni to'g'ri
bilishi, uning dunyoda baxtli, farovon hayotini ta’miri etishi —
bilishning asosiy vazifaMdir. AJisKer:Navoiy inson bilishini sezgilar,
his etishdan boshlanishi, bunda sezgi a’zolari muhim rol o‘ynaydi,
lekin sezgi a’zolari orqali olingan ma’lumotlar hali tartibga
tushmagan va yuzaki bo‘lishi, ularni hofiZa (miya)da tafakkur orqali
tartibga solinishi, tahlil qilinishi, taqqoslanishi va jamlanishi, so‘ng
fikrda ifodalanishi haqida gapiradi.
Xulosa qilib aytganda, Amir Temur va temuriylar davri 0 ‘rta
Osiyo xalqlari tafakkuri tarixida о‘ziga xos bir bosqichni tashkil
etgan. Biroq, „Ota-bobolarimiz shuhratining soyasiga mahliyo bo ‘lib
yuradigan davrlar endi o ‘tdi. Bugun jahon bizdan o ‘z so ‘zimizni
aytishimizni, о ‘z tafakkurimizni namoyan etishimizni talab qilmoqda.
Boshqa xalqlar, boshqa millatlar bizga yotsirab — bepisand
qaramasligi; balki bizni e ’tirof etishi, biz.ni ehtirom etishi kerak.
Biz ana shu yuksak Munosabat va hurmatga loyiq bo‘lishimiz
darkor.