Xodimlarni rag’batlantirish

Iqisodiy funksiya:
eng avvalo, mehnatni rag’batlantirish, ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirishga ko’maqlashishda namoyon bo’ladi. Bu mehnat 
unumdorligining oshishi va mahsulot sifatining yaxshilanishida o’z ifodasini topadi. 

---

Axloqiy funksiya:
U mehnatni rag’batlantirish, faol hayotiy pozitsiyani, 
jamiyatda sog’lom axloqiy-ijtimoiy muhitni shakllantiradi. Bunda rag’batlantirish 
tizimini an’analar va tarixiy tajribani hisobga olgan holda shakllantirish katta 
ahamiyatga ega. 
Ijtimoiy funksiya.
U jamiyatning ijtimoiy tizimini daromadlarning turli 
darajasini hisobga olgan holda shakllantirish bilan ta’minlanadi. Ushbu daromadlar 
esa rag’batlantirish omillarining turli insonlarga ta’siriga ko’p jihatdan bog’liqdir. 
Umuman olganda ehtiyojlarni shakllantirish pirovard darajada shaxsni rivojlantirish, 
jamiyatda mehnatni tashkil etish va rag’batlantirishga bog’liqligi yaxshi ma’lum. 
Ragbatlarning sinflashuvi. 
Inson oldida turgan vaziyatga duch kelar ekan 
uni hal etish uchun o’zini-o’zi qiziqtirishi mumkin. Bu insonning o’zida uning 
irodasi bilan paydo bo’ladi. Ana shu qiziqish muvaffaqiyatga erishishga, ishni 
oxiriga yetkazishga, bilimni egallashga, manfaatga intilish va hokazolar bo’lishi 
mumkin. Shu bilan birga qiziqishni tashqi muhit, jumladan bevosita rahbar 
rag’batlar orqali uyg’otishi mumkin. Xodimni rag’batlar orqali vazifani hal etishga 
undash –ekstravert qiziqtirish deb nomlanadi. Korxonada ishga qiziqtirish 
jarayonlari, masalan mukofotlash, farmoyish chiqarish, ijtimoiy e’tirof etish va 
hokazolar qiziqtirishning xuddi shu turiga taalluqlidir. Maqsadlarni oddiy ijrochilar 
uchun tushunarli holda yetkazish, bu xodimlarda ushbu maqsadlarga erishishda 
o’zlarining rolini anglab etishlari, o’z kuch-g’ayratlarini iqtisodiy va texnik 
vazifasini bajarishga yo’naltirish, topshiriq bilan maqsad o’rtasidagi bog’liqlikni 
anglab yetishdan iborat personalning o’z-o’zini qiziqtirishlarini ta’minlash yuqori 
bo’g’in rahbariyatining birinchi darajali vazifasi, deb hisoblanadi. 
Inson oldida turgan vaziyatga duch kelar ekan uni hal etish uchun o’zini- o’zi 
qiziqtirishi mumkin. Bu insonning o’zida uning irodasi bilan paydo bo’ladi. Ana shu 
qiziqish muvaffaqiyatga erishishga, ishni oxiriga yetkazishga, bilimni egallashga, 
manfaatga intilish va hokazolar bo’lishi mumkin. Shu bilan birga qiziqishni tashqi 
muhit, jumladan bevosita rahbar rag’batlar orqali uyg’otishi mumkin. Xodimni 
rag’batlar orqali vazifani hal etishga undash–ekstravert qiziqtirish deb nomlanadi. 
Korxonada ishga qiziqtirish jarayonlari, masalan mukofotlash, farmoyish chiqarish, 
ijtimoiy e’tirof etish va hokazolar qiziqtirishning xuddi shu turiga taalluqlidir. 
Maqsadlarni oddiy ijrochilar uchun tushunarli holda yetkazish, bu xodimlarda ushbu 
maqsadlarga erishishda o’zlarining rolini anglab etishlari, o’z kuch-g’ayratlarini 
iqtisodiy va texnik vazifasini bajarishga yo’naltirish, topshiriq bilan maqsad 
o’rtasidagi bog’liqlikni anglab yetishdan iborat personalning o’z-o’zini 
qiziqtirishlarini ta’minlash yuqori bo’g’in rahbariyatining birinchi darajali vazifasi, 
deb hisoblanadi. 

---

Xodimga nisbatan quyidagi rag‘batlantirish choralari qo‘llanilishi mumkin 

tashakkurnoma e’lon qilish (faxriy yorliq); 

pul mukofoti berish; 

qimmatbaho sovg‘a bilan taqdirlash; 

davlat mukofotlariga taqdim etish. 
Quyidagi to‘lovlar rag‘batlantirish turi hisoblanmaydi 

ish haqi 

mukofotlar; 

qo‘shimcha to‘lovlar; 

ustamalar. 
180-modda. Mehnat uchun rag‘batlantirish 

Ishdagi yutuqlar uchun xodimga nisbatan rag‘batlantirish choralari 
qo‘llanilishi mumkin. Rag‘batlantirish turlari, ularni qo‘llanish tartibi, afzallik 
va imtiyozlar berish jamoa shartnomalari, ichki mehnat tartibi qoidalari va 
boshqa lokal hujjatlarda, jamoa kelishuvlarida, intizom to‘g‘risidagi ustav va 
nizomlarda belgilab qo‘yiladi. 

Xodimlar mehnat sohasida davlat va jamiyat oldidagi alohida xizmatlari 
uchun davlat mukofotlariga taqdim etilishi mumkin. 

Ish haqi, mukofotlar, qo‘shimcha to‘lovlar, ustamalar va mehnat haqi tizimida 
nazarda tutilgan boshqa to‘lovlar rag‘batlantirish turlariga kirmaydi. 

Intizomiy jazo amal qilib turgan muddat mobaynida (183-modda) xodimga 
nisbatan rag‘batlantirish choralari qo‘llanilmaydi.