Xorijiy investitsiyalar fanidan

 
 
3.3. O’zbekiston Respublikasida investitsiya loyihalarini ishlab chiqish
Investitsiya loyihasi (loyiha) - iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa manfaat ko’rish 
maqsadida investitsiyalar kiritgan holda oldindan belgilangan muddat mobaynida 
amalga oshiriladigan o’zaro bog’liq tadbirlar va ishlar kompleksidir.
Экологик 
мезонлар
Ижтимоий 
мезонлар
Иқтисодий 
мезонлар 
Барқарор ривожланиш миллий 
мезонлари 

---

11 
O’zbekiston Respublikasida investitsiya loyihasini amalga oshirish shartlariga 
bog’liq holda investitsiya loyihasi hujjatlari quyidagicha izchillikda ishlab chiqiladi:
a) dastlabki texnik-iqtisodiy asoslash (DTIA) - moliyalashtirish manbalari va 
shartlarini kelishish; 
b) dastlabki texnik-iqtisodiy hisoblash (DTIH) - moliyalashtirish manbalari va 
shartlarini kelishish; 
v) ishchi loyiha-tanlov hujjatlari. 
 
 3.4. Investitsiyalarning eksporti va importi. 
 
Tobora kengayib borayotgan kapitallar bozorining baynalmilallashuv jarayoni 
bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar o’rtasidagi kapital oqimi hajmining ortib 
borishi bilan ajralib turadi. 
Xalqaro kapitallar oqimi
- bu ishlab chiqarish 
omillaridan birining harakatidir. Bunda alohida tovar va xizmatlar boshqa 
mamlakatlardagi ishlab chiqarishning iqtisodiy afzalligi tufayli o’sha tomonga oqib 
o’tadi. Bu haqda bevosita va portfelь investitsiyalar hajmining umumiy o’sishi, qisqa 
va uzoq muddatli kreditlar hajmining ortishi, yevrovalyuta bozorlaridagi operatsiyalar 
miqyosining oshib borishi va boshqalar darak beradi. 
Xalqaro kapitallar migratsiyasi xalqaro iqtisodiy munosabatlarda yetakchi 
o’rinlardan birini egallar ekan, u o’z navbatida jahon xo’jaligi rivojiga sezilarli ta’sir 
o’tkazadi. Bu ta’sir, avvalombor, kapitallar migratsiyasining jahon iqtisodiyotini 
o’sish sur’atlarida o’z aksini topadi. Kapital ishlab chiqarishning kulay investitsiya 
muhiti mavjud sohalarni izlab, chegaralarni kesib o’tadi. Xalqaro investitsiyalar 
ko’pchilik mamlakatlar uchun ishlab chiqarishdagi kapital yetishmasligi muammosini 
hal etish, investitsiya salohiyatini oshirish va iqtisodiy o’sish sur’atlarini tezlatish 
imkonini beradi. Kapitalning chetga chiqishi xalqaro mehnat taqsimotining 
chuqurlashuvi va rivojlanishining eng muhim shartlaridan biri hisoblanadi. 
Mamlakatlararo kapitallar harakati ular o’rtasidagi iqtisodiy aloqalar va hamkorlikni 
mustahkamlaydi, ishlab chiqarishning xalqaro ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvini 
chuqurlashtiradi.
Kapitalni eksport kiluvchi mamlakatlar uchun kapitallar migratsiyasi 
quyidagicha salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin: 
-chetga chiqarilayotgan kapital o’rnini qoplovchi xorijiy investitsiyalarni jalb 
qilmaslik chetga kapital chiqaruvchi mamlakatning iqtisodiy o’sish sur’atlarini 
sekinlashtirishi mumkin; 
-kapitalni eksport qiluvchi mamlakatlar uchun kapitalni chetga chiqarish ularda 
bandlik darajasining pasayishiga olib keladi; 
-chetga kapital chiqarish mamlakat to’lov balansiga salbiy ta’sir kiladi. 
Kapitalni qabul qiluvchi mamlakatlar uchun esa quyidagi ijobiy tomonlar xos: 
-boshqariladigan kapital importi mamlakat iqtisodiy o’sishiga yordam beradi; 
-jalb qilingan kapital qo’shimcha ish o’rinlarini yaratadi; 
-xorijiy kapital yangi texnologiyalarni olib keladi, samarali menejment esa 
mamlakatda ilmiy-texnika taraqqiyoti (ITT)ni tezlashtiradi; 
-kapitalning kirib kelishi retsipient mamlakat to’lov balansining yaxshilanishiga 
olib keladi. 

---

12 
O’z navbatida kapitalni jalb qilishning salbiy oqibatlari ham mavjud: 
-xorijiy kapital milliy kapitalning o’rnini egallab, uni foyda normasi yuqori 
tarmoqlardan siqib chiqaradi, natijada ma’lum sharoitlar ta’sirida mamlakat 
iqtisodiyotining bir tomonlama rivojlanishi va uning iqtisodiy holati xavf ostida 
qolishi mumkin; 
-kapital importi ko’pincha retsipient mamlakat bozorlarida o’z hayotiy tsiklini 
o’tab bo’lgan tovarlarni o’tkazish bilan bog’liq, shuningdek, ishlab chiqarishdan 
sifatsizligi aniqlanganligi bois olib tashlangan tovarlar bilan bog’liq bo’ladi; 
-ssuda kapitali importi mamlakat tashqi qarzining ko’payishiga olib keladi; 
-moliyaviy inqirozlar natijasida va fond bozorlaridan kapitalning oqib ketishi 
mamlakat valyutasining barqarorligiga va umumiy moliyaviy-iqtisodiy holatga jiddiy 
zarar yetkazadi. Misol uchun 1997 yilda Janubiy-SHarqiy Osiyo mamlakatlarida yuz 
bergan moliyaviy inqiroz va uning jahon iqtisodiyotiga ta’sirini keltirish mumkin.