Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti

 
2.3.4. Tabiiy resurslar va Energetika
Kanada mineral resurslarga juda boy bo‘lib magmatik va metamorfik 
jinslarning massasi bilan ko'plab yirik konlarni o'z ichiga oladi. Metall minerallar 
G'arbiy Kordillera va Appalachiyada bunday tog‘ jinslari juda keng tarqalgan. 
Mamlakat atroflari suvliklardan iborat bo‘lgani uchun cho'kindi jinslardagi ba'zi 
metall minerallar va qazilma yoqilg'i konlari mavjud. Bugungi kunda g'arbiy 
Kanadada ichki tekisliklarda ko'mir va neftning eng katta miqdori sanoatga katta 
miqdorda xom ashyo yetkazib bermoqda. Kanallar Kanadaning shimoliy 
hududlarini rivojlantirishda muhim omil bo'ldi. Ko'p joylarda yangi kon 
qazishmalariga xizmat qilish uchun qurilgan magisytal yo'llar va temir yo'llar 
o'rmon hamda rekreatsion resurslarni yanada rivojlantirishga yordam berdi. Bunday 
rivojlanish hozirgi junda global muammolardan sanaladigan atrof-muhitga zarar 
yetkazmoqda. 
Kanada, uran, rux, nikel, kaliy, asbest, oltingugurt, kadmiy va titanium qazib 
olish bo'yicha dunyodagi yetakchi mamlakatlar orasida o‘z o'ringa ega. Bundan 
tashqari, temir javhari, ko'mir, neft, oltin, mis, kumush, qo'rg'oshin va bir qator 
ferroalloylarning asosiy qayta ishlabchisi hisoblanadi. Ayniqsa, shimoli-g'arbiy 
hududlarda oltin qazib olish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tog' jinslarini qayta 
ishlash bundan buyon avtomatlashtirilganligi sababli, endi u Kanada ishchilarining 
faqat kichik qismini ish bilan ta'minlaydi. Biroq, tog'-kon sanoati (masalan temir va 
po'lat) ancha katta ulushga ega bo‘liv qolmoqda. Kanada qazib olishning 

---

XORIJIY MAMLAKATLAR IQTISODIYOTI
- 116 - 
mineralllarni katta qismini eksport qilar ekan, tog'-kon sanoati jahon narxlarining 
o'zgarishiga katta ta‘sir o‘tkaza oladi. Yuqori talab qilingan davrda narxlar ko'tarilib, 
kon qazib olish korxonalari o'zlarining faoliyatini oshiradilar va yangi konlarni 
ochadilar; talab tushganda esa, qazib olish sekinlik bilan pasayadi, konlar yopiladi 
va ishchilar vaqtincha ta‘til beriladi.
Kanada ko'plab gidroelektr energiya manbalariga ega bo‘lib, jahonda 
o'rnatilgan gidroenergetika quvvatining oltidan bir qismi tashkil etadi. Biroq, 
tegishli gidroelektr stantsiyalarining aksariyati yuqori darajada ishlab chiqish 
quvvatiga 
ega. 
Kanada 
energetikasining 
beshdan uch qismi gidroelektr 
manbalaridan ishlab chiqaradi. Ayniqsa, Kanada energiya ishlab chiqarishning 
sakkizdan bir qismini ta'minlaydigan atom energetikasini ishlab chiqaradigan 
mamlakatdan ko'mir yoqilg'isidagi issiqlik energiyasi oladigan tizimni afzal 
ko‘rmoqda. Kanada g'arbiy viloyatlarda (Manitoba'dan tashqari) va Nyu-Bruntsvik 
va Novak Shotlandiyada katta ko'mir zahiralariga ega. Kanada o'z neft va tabiiy gaz 
ehtiyojlarini qondira oladi shuningdek, katta miqdorda ortiqcha elektr manbasiga 
ega. Eng katta qazib oladigan neft va gaz konlari Albertada joylashgan bo'lsada, 
potentsial zahiralari Arktikada va sharqiy sohillarda ham topilgan.
Qumliklarda aralashtirilgan uran, neft va ko'mirning katta konlari mavjud. 
Kanada sof energiya eksportchisi bo'lgan rivojlangan mamlakatlardan biri bo'lib, 
2009 yilda energiya mahsulotlarining aniq eksporti YaIMning 2,9 foizini tashkil 
etdi. Eng muhimi, Alberta va Shimoliy hududlardagi yirik neft va gaz resurslari, 
shuningdek, qo'shni Britaniya Kolumbiya va Saskachevanda joylashgan. AQShning 
"Atabask" neft qumlari Saudiya Arabistoni va Venesueladan keyin dunyodagi eng 
katta uchinchi neft zahirasi hisoblanadi.