Ġxtisas: MÜhasibat üÇotu fənnin adi : sahibkarliğin əsaslari fənn müƏllimii: HƏbibi həbib məMMƏd o

Motivasiya funksiyası 
Motivləşdirmə, birinci növbədə fizioloji və psixoloji tələbatdan irəli gəlir. Ayrı-ayrı müəlliflər bu 
anlayışı: ehtiyac, məqsəd, arzu, istək, ehtiras, tələbat, sövqetmə, zərurət, mükafatlandırma və s. 
kimi ifadə edirlər. Qeyd edək ki, «
motivasiya
» sözü latınca olub «sövqetmə», «maraq oyatma» 
mənası daşıyır. Hər bir rəhbər başa düşməlidir ki, hətta çox gözəl hazırlanmış planlar və ən kamil 
struktur belə, icraçı olmadan təşkilatın faktiki işinin yerinə yetirilməsində heç bir əhəmiyyət kəsb 
etmir. Motivləşdirmə funksiyasının qarşısında duran əsas məqsəd odur ki, təşkilatın üzvləri–hər 
bir icraçı, tapşırılmış vəzifələrə uyğun və planları anlayaraq qarşıda duran işləri yerinə 
yetirsinlər. Menecment fəaliyətində ən başlıca amil, işçiləri qarşıya qoyulmuş məqsədin yerinə 

---

yetirilməsinə yönəltmək və icranı təmin etməkdir. Tədbiq olunan hər hansı motivasiya metodu 
müəyyən bir şəxsi motivasiya etdiyi halda, digərlərini eyni işin görülməsinə motivasiya etməyə 
də bilər. Bu baxımdan tətbiq ediləcək motivasiya metodlarının seçilməsi zamanı hər bir insanın 
şəxsi keyfiyyətlərindən, onun özünəməxsus gözləntilərə malik olması amilindən çıxş etmık 
zəruridir. Ümimilikdə, motivasiya metodlarını iki qrupa ayırmaq olar: 
1. Maddi; 
2. Qeyri-maddi. 
Maddi motivasiya üsulları, əsasən, aşağıdakılardır: -Əmək haqqının artırılması; -
Bonusların
 verilməsi; -Mənfəətdə iştirak payı; -Pul mükafatları. 
Motivasiyanın məzmun nəzəriyyələri 
Motivasiyanın məzmun nəzəriyyələrinə aşağıdakılar aiddir: 
1. A.Maslounun 
tələbat
ların 
iyerarxiya
sı 
nəzəriyyə
si 
2. D.Mak-Klellandın qazanılmış tələbatlar nəzəriyyəsi 
3. K.Alderferin ERG nəzəriyyəsi 
4. F.Hersberqin ikiamilli tələbat nəzəriyyəsi 
Abraham Maslou tələbatın iyerarxiya prinsipi üzrə əlaqəli olan aşağıdakı beş növünü müəyyən 
etmişdir. 

fizioloji tələbat; 

təhlükəsihzlik tələbatı: fiziki təhlükəsizlik; iqtisadi təhlükəsizlik; 

sosial tələbat; 

şöhrətə tələbat; 

özünüifadə tələbatı. 
Devid Mak-Klelland ilkin hesab edilən fizioloji 
tələbatın
 rolunu inkar etməmək şərtilə qeyri-
maddi, «ikinci» tələbata üstünlük vermiş, üç yüksək səviyyəli tələbatın daha önəmli olmasını 
irəli sürmüşdür: 
1. Uğurlara olan tələbat: məqsədə çatma, özünü reallaşdırma, fərdi inkişafa nail olma, 
əsassız risklərdən uzaq olma və s.; 
2. 
Hakimiyyət
ə tələbat: rəhbər vəzifəyə cəhd etmə, başqasının davranışına nəzarət etmə; 
3. Mənsubiyyət tələbatı: müxtəlif səviyyəli pillələrdə olan menecerlərin tələbatlarındakı 
fərqlər. 
Abraham Masloudan fərqli olaraq K. Alderfer, üç qrup tələbat növünü əsas götürmüşdür: 
1. Yaşama (mövcud olma) tələbatı; 
2. Sosial tələbat; 
3. Şəxsi 
inkişaf
 tələbatı. 
Frederik Hersberq, iki əsas amilin əməyin motivləşdirilməsinə müxtəlif səviyyədə təsir etməsini 
tədqiq etmişdir: 
1. Gigiyenik (
sağlamlıq
) amillər; 
2. Motivləşdirici amillər. 
Motivasiyanın prosessual nəzəriyyələri 
Prosesual nəzəriyyələr tələbatların mövcüdluğunu təkzib etmir, lakin hesab edir ki, insanların 
davranışı təkcə tələbatlarla müəyyən edilmir. Prosesual nəzəriyyələrə əsasən insanın davranışı 

---

onun qavrama və gözləmələrinin (situasiya ilə əlaqədar) funksiyasıdır və eyni zamanda 
seçilmiş 
davranış
ın nəticələrindən asılıdır. Aşağıdakı prosesual motivasiya nəzəriyyələri 
mövcuddur:
[4]
 
1. Gözləmələr nəzəriyyəsi, 
2. Ədalət nəzəriyyəsi, 
3. Porter-Louler nəzəriyyəsi (modeli), 
4. D.Mak Qreqorun X və Y nəzəriyyəsi 
İlk dəfə gözləmələr nəzəriyyəsi 1964-cü ildə amerikan tədqiqatçısı V.Vrum tərəfindən “İş 
motivasiyası" əsərində verilmişdir. Nəzəriyyənin əsas elementləri aşağıdakılardır: 
1. əmək sərfi və əmək nəticələrinin nisbəti, 
2. əmək nəticələri və mükafat ölçülərinin nisbəti, 
3. nəticələrin valentliyi. 
Motivləşdirmənin ədalət nəzəriyyəsi Vrum modelinin zəifliklərini aradan qaldırmağa 
istiqamətlənmişdir. Ədalət nəzəriyyəsinin əsasını Steysi Adams qoymuşdur. Ədalət 
nəzəriyyəsinə görə müqayisə prosesində obyektiv informasiyadan istifadə edilsə də (misal üçün 
əmək haqının həcmi) insan tərəfindən müqayisə şəxsi qavrayış və davranış həcminin digərlərinin 
eyni cəhətlərinin müqayisəsi əsasında aparılır. 
Amerikan tədqiqatçıları L.Poretr və E.Louler 1968-ci ildə gözləmələr və ədalət nəzəriyyəsini 
vahid motivasiya modeli çərçivəsində birləşdirirlər. Porter-Louer nəzəriyyəsində 
mükafatlandırma və nəticə arasında nisbət müəyyən edilir.İnsan öz tələbatlarını əldə edilmiş 
nəticələrə görə mükafatlandırmaya əsaslanaraq ödəyir.Modelə əsasən işçinin fəaliyyət nəticələri 
üç dəyişəndən asılıdır: 
1. sərf edilmiş səylərdən, 
2. işçinin qabiliyyətləri və unun fərdi xüsusiyyətlərindən (fəaliyyət prosedurunun 
qavranılmasından), 
3. işçinin öz rolunun və itehsal prosesində əhəmiyyətinin başa düşülməsindən. 
İdarəetmə üslublarında Duqlas Mark Qreqor tərəfindən 
təklif
 edilmiş «X» və «Y» nəzəriyyələri 
tətbiq edilir. «X» nəzəriyyəsinə görə: 
1. Adamlar işləməyi xoşlamırlar və imkan olan kimi işdən yayınırlar; 
2. Adamlar şöhrətpərəst deyillər, məsuliyyətdən qaçmağa cəhd edirlər və istəyirlər ki, onları 
idarə etsinlər; 
3. Adamlar daha çox mühafizəni xoşlayırlar; 
4. Adamları işələməyə məcbur etmək üçün onları nəzarətdə saxlamaq, zorla işlətmək və 
cəzalandırmaqla qorxutmaq lazımdır. 
«Y» nəzəriyyəsinə görə: 
1. 
Əmək
 - təbii prosesdir. Əlverişli şərait olarsa, adamlar bütün cavabdehliyi öz üzərlərinə 
götürməyə hazırdırlar. 
2. Əgər məqsəd birliyi varsa, adamlar özünüidarə və özünənəzarətdən istifadə edəcəklər. 
3. Birgə işləmək məqsədə çatmaq üçün mükafatlandırma funksiyasıdır. 
4. Problemin həllinə yaradıcılıqla yanaşmaq qabiliyyəti tez-tez müşahidə olunur, lakin orta 
səviyyəli adamın intellek potensialından(imkanlarından) qismən istifadə olunur.
[5]
 

---