Xülasə Tədqiqatın məqsədi məqsədimiz dövlətin fiskal siyasət alətlərinin xidmət sek
Cədvəl 2. Modelin asılı və izahedici faktorları
Yüklə 438,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aylar Biznes Şəraiti İndeksi Büdcə xərcləri Mənfəət
- Büdcə xərcləri Mənfəət ver- gisinin dərəcəsi
- Cədvəl 3. Etibarlılıq testlərinin parametrləri Mənbə: “EViews” proqram paketi vasitəsi ilə aparılmış hesablamaların nəticələri. Variable
- Şəkil 2. Normal paylanmanın testi
- Şəkil 3. Stasionarlığın qrafiki
- Cədvəl 4. Heteroskedastikliyin yoxlanması Mənbə: “EViews” proqram paketi vasitəsi ilə aparılmış hesablamaların nəticələri. t-Statistic
- Аббасов Джейхун Аббас оглы
- Abbasov Jeyhun Abbas oglu
- Keywords
|
Cədvəl 2. Modelin asılı və izahedici faktorları
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən 05.2009-01.2012-ci tarixləri aralığı üçün təqdim olunan “Sosial iqtisadi inkişaf” aylıq məcmuələri. Aylar Biznes Şəraiti İndeksi Büdcə xərcləri Mənfəət ver- gisinin dərəcəsi Aylar Biznes Şəraiti İndeksi Büdcə xərcləri Mənfəət ver- gisinin dərəcəsi BŞİ BX MVD BŞİ BX MVD 2009:05:00 71.6 657.4
22 2010:10:00 109.6 807.2
20 2009:06:00 103.9 742.6
22 2010:11:00 113.8 777.2
20 2009:07:00 88.6 900
22 2010:12:00 118 3344.9
20 2009:08:00 91.9 561.4
22 2011:01:00 116.5 382.9
20 2009:09:00 86.1 638.6
22 2011:02:00 126.8 803.5
20 2009:10:00 104.8 700
22 2011:03:00 127 940.1
20 2009:11:00 94.5 700
22 2011:04:00 114 2823.7
20 2009:12:00 137 2603.9
22 2011:05:00 125.7 859.3
20 2010:01:00 123.3 320.4
20 2011:06:00 123.8 1199.1
20 2010:02:00 109.8 761.2
20 2011:07:00 105.6 1319.1
20 2010:03:00 109.1 897.5
20 2011:08:00 130.9 1336.8
20 2010:04:00 108.6 800.8
20 2011:09:00 123.5 1196.8
20 2010:05:00 112.9 3559.1
20 2011:10:00 125.2 1162.7
20 2010:06:00 107.8 717.6
20 2011:11:00 85.8 1489.7
20 2010:07:00 107 967.4
20 2011:12:00 158.5 4007.5
20 2010:08:00 112.4 800.4
20 2012:01:00 157.5 460.8
20 2010:09:00 101.8 792.1
20 151
AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. Cədvəl 2-də verilmiş məlumatlardan istifadə etməklə BŞİ-nin mənfəət vergisi dərəcəsindən və büdcə xərclərindən hansı formada asılı olduğunu görmək olar. Qeyd edək ki, biznes şəraiti indeksi və izah edici faktorlar loqorofmik götürülmüş və on- ların nəticələrinin izahı faizlə aparılacaqdır. Cədvəl 2-də verilən məlumatlara nəzər yetirsək, biznes şəraiti indekslərinin bəzilərinin mənfi ədədlərə bərabər olduğunun şahidi olarıq. Məlumdur ki, mənfi ədədlərə malik sıranın loqorofmik götürülməsinin heç bir mənası yoxdur, ona görə də biz adı çəkilən sıranı bu sıranın hər bir elemen- tinin üzərinə 100 ədədini əlavə etməklə modelə daxil etmişik. LBŞİ = 10.23 + 0.07*LBX - 2.0*LMVD (2)
Burada, BŞİ – biznes şəraiti indeksi, BX – büdcə xərcləri, MVD – mənfəət ver- gisinin dərəcəsidir. Asılılığın şəklinə (2) nəzər salsaq görmək olar ki, büdcə xərclərinin bir faiz art- ması biznes şəraiti indeksini 0,07 faiz artırır. Digər tərəfdən mənfəət vergisinin dərəcəsinin bir faiz artması biznes şəraiti indeksini 2,0 faiz azaldır. Lakin aldığımız bu nəticələr nə dərəcədə reallığı əks etdirir, alınmış bu rəqəmlər nə dərəcədə etibarlıdır. Bütün bu və ya digər məsələlər qalıqların stasionarlığının, normal paylanmanın, hetroskedastikliyin, styudentin t paylanmasının və digər testlərin həyata keçirilməsi ilə aydınlaşdırılmalıdır.
LMVD
-1,991 0,5464
-3,644 0,0011
LBX 0,0703
0,0323 2,1761
0,0385 C 10,237 1,7003 6,0211
0 MA(1)
0,2728 0,0923
2,9563 0,0064
MA(2) -0,246
0,1087 -2,264
0,0318 MA(3)
-0,874 0,0785
-11,13 0 R-squared 0,4867 Mean dependent var 4,7153 Adjusted R-squared 0.3916 S.D. dependent var 0,1662 S,E, of regression 0,1296 Akaike info criterion -1,085 Sum squared resid 0,4538 Schwarz criterion -0,813 Log likelihood 23,905 Hannan-Quinn criter, -0,994 F-statistic 5,1201 Durbin-Watson stat 1,9343 Prob (F-statistic) 0,002 152
C.Abbasov. Dövlətin fiskal siyasətinin biznes şəraitinə təsir edən alətləri və onlar arasında asılılığın... Bildiyimiz kimi, ekonometrik təhlilin əsasını Qaus-Markov şərtləri təşkil edir. Bu baxımdan qalıqların avtokorelyasiyası mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu meyarı biz Durbin-Watson statistikası vasitəsi ilə analiz edə bilərik. Metodoloji baxımdan qalıqların avtokorrelyasiyası, daha doğrusu avtokorrelyasiyanı xarakterizə edən Durbin-Watson əmsalı aşağıdakı düstur vasitəsi ilə hesablanır [8]. (3)
burada, DW – Durbin-Watson əmsalı, e – qalıqlardır. Cədvəl 3-də Durbin-Watson əmsalı verilmişdir. Məlumdur ki, bu əmsal 2 ədədinə yaxın qiymət aldıqda daha etibarlı hesab edilir. Əmsalın alınmış qiyməti kifayət qədər etibarlıdır və qalıqların avtokorrelyasiyası mövcud deyil. Digər bir əhəmiyyətli kriterya determinasiya əmsalı (R
) ilə müəyyən edilir. Determinasiya əmsalı göstərir ki, Biznes Şəraiti İndeksində mövcud olan dəyişikliyi 48% izahedici faktorların dəyişmələri ilə izah etmək olar. Büdcə xərcləri (LBX), mənfəət vergisi (MVD) və nominal effektiv məzənnənin (NEM) əmsallarına gəldikdə isə onların 95%-dən yuxarı bir inamlı intervalda etibarlı olduqlarını müşahidə etmək olar. Ekonometrik təhlildə normal paylanma böyük əhəmiyyətə malikdir. Qeyd etmək lazımdır ki, qalıqların normal paylanması Qaus-Markov şərtlərinə daxildir. Ədəbiy - yatlarda normal paylanmanın müəyyənləşdirilməsi üçün bir neçə test və ya üsul göstərilir. Bu testlərə histoqram of residuals, normal probability plot və Jarque-Bera testlərini nümunə göstərmək olar [9, s. 152]. Biz təhlildə normal paylanmanı Jarque-Bera testi vasitəsi ilə yoxlayacağıq. Şəkil 2. Normal paylanmanın testi Mənbə: “EViews” proqram paketi vasitəsi ilə aparılmış hesablamaların nəticələri. 153
AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. Şəkil 2-də normal paylanma haqqında məlumatlar verilir. Jarque-Bera əmsalına diqqət yetirsək onun kifayət qədər etibarlı olduğu qənaətinə gəlmək olar [9, s. 153]. Jarque-Bera paylanmasında əmsal sıfra yaxınlaşdıqca, onun ehtimalı (probability) isə sıfırdan uzaqlaşdıqca paylanma normal şəkil alır [9, s. 154]. Şəkil 2-ə nəzər yetirsək görmək olar ki, təhlil etdiyimiz asılılıqda qalıqların pay- lanması normal paylanmadır. Ekonometrik asılılıqlar təhlil olunarkən əsas məsələlərdən biri qalıqların stasio - narlığıdır. Şəkil 3-də modelin stasionarlığını göstərən qrafik verilmişdir. Ümumi olaraq asılılığı stasionar qəbul etmək olar, lakin qrafikə nəzər yetirsək görərik ki, şkalanın 2009-cu ilin sonunu göstərən hissəsində o, sərhəd xəttindən kənara çıxmışdır.
Aparılan təhlilin dolğunluğu baxımından qrafikin qeyd olunan dövrdə dəhlizdən kənarlaşması izah olunmalıdır. Cədvəl 2-də verilmiş sıralara diqqət yetirməklə gör- mək olar ki, büdcə xərcləri 2009-cu ilin dekabrında fərqlənmişlər. Araşdırma nəticəsində məlum olmuşdur ki, 2009-cu ilin dekabrında büdcə xərclərində in- vestisiya xərcləri 78% artmışdır. İnvestisiya xərclərindəki bu tendensiyanı hökumətin ilin sonunda investisya xərcləri baxımından davranışı ilə izah etmək olar.
Augmented Dickey-Fuller test statistic -5,502 0,0001
Test critical values: 1% level
-3,662 5% level
-2,96 10% level -2,619 White Heteroskedasticity Test: F-statistic 0,3847
Probability 0,684
Obs*R-squared 0,8252
Probability 0,6619
C.Abbasov. Dövlətin fiskal siyasətinin biznes şəraitinə təsir edən alətləri və onlar arasında asılılığın... 154
Böyük əhəmiyyətə malik olan stasionarlığın yoxlanılması üçün “EViews” pro- qram paketinin köməyi ilə Unit Root testi (Dickey-Fuller testi) yoxlanılır. Dickey- Fuller testinin nəticələri cədvəl 4-də verilmişdir. Belə ki, Dickey-Fuller əmsalının alınmış qiyməti 99% inamlı intervalda kritik qiymətdən böyükdür (5,5>3,66). Deməli 99% inamlı intervalda qalıqlar stasionardır. Ekonometrik təhlil aparılarkən “White“ testin yoxlanılması önəmlidir. Bu test va- sitəsi ilə hetroskedastiklik yoxlanılır. Cədvəl 4-də verilmiş White testin nəticələrinə diqqət yetirsək ehtimalın (probability) 0,05-dən böyük olduğunu görərik və bu da testin nəticələrinin etibarlı olduğu qənaətinə gəlməyə imkan verir. İzahedici faktorların əmsalları Wald testi vasitəsi ilə yoxlanılmışdır və bu test nəticəsində büdcə xərclərinin əmsalının 0.07 olmasını, mənfəət vergisi dərəcəsinin əmsalının -2,0 olmasını çox böyük ehtimalla söyləmək olar. 4. Nəticə İqtisadi konyukturun təhlil edilməsi biznes şəraiti ilə sıx bağlıdır. Qeyd edildiyi kimi Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının Statistika Departamenti tərəfindən aparılan keyfiyyət sorğuları vasitəsi ilə iqtisadi konyukturun bir neçə istiqaməti öyrənilməkdədir. Bu sorğular iqtisadiyyatın sənaye, ticarət, tikinti və xidmət sektorlarında həyata keçirilir. Təhlildə xidmət sektoru üzrə hesablanan biznes şəraiti indeksi ilə izahedici faktorlar - büdcə xərcləri, mənfəət vergisi dərəcəsi və nominal effektiv məzənnə arasındakı asılılığın ekonometrik qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Qiymətləndirmə nəticəsində asılılığın şəkli (2) aşağıdakı kimi alınmışdır. -LBŞİ = 10.23 + 0.07*LBX - 2.0*LMVD (4)
burada, BŞİ- biznes şəraiti indeksi, BX-büdcə xərcləri, MVD-mənfəət vergisinin dərəcəsidir. Asılılığın şəklinə (2) nəzər salsaq görmək olar ki, büdcə xərclərinin bir faiz art- ması biznes şəraiti indeksini 0,07 faiz artırır. Digər tərəfdən mənfəət vergisinin dərəcəsinin bir faiz artması biznes şəraiti in- deksini 2,0 faiz azaldır. Mətnin 2-ci hissəsində göstərilmiş və eyni zamanda təhlilin mətninə daxil etmədiyimiz digər testlər vasitəsi ilə bu nəticələrin etibarlı olduğu qə- naətinə gəlinmişdir. Mənfəət vergisi dərəcəsinin 2005-ci ildən etibarən mərhələlərlə 24%-dən 20%-ə endirilməsi biznes şəraitini 8% (4*2,0) yaxşılaşdırmışdır. Deməli, dövlətin vergi yükünün azaldılması yönündə apardığı iqtisadi siyasət biznes şəraitinin yaxşılaşdırıl- ması baxımından müsbət nəticələr verə bilər. AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. 155
156 C.Abbasov. Dövlətin fiskal siyasətinin biznes şəraitinə təsir edən alətləri və onlar arasında asılılığın... Ədəbiyyat siyahısı: 1. “The Joint Harmonised EU Programme of Business and Consumer Surveys.” Special Report N5 Brussels 2006, 128 s. (“Avropa İttifaqının biznes və istehlak
2. J.M.Keynes “The General Theory of Employment, Interest and Money” 1936, Cambridge University. (C.M.Keynis “Məşğulluğun, faizin və pulun ümumi
3. “Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi” Bakı: 2009. 4. “Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi” Bakı: 2010. 5. Dövlət Statistika Komitəsinin “Sosial iqtisadi inkişaf” məcmuələri. 6. Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının “Statistik Bülleteni”. 7. Y.Həsənli, R.Həsənov. “İqtisadi tədqiqatlarda riyazi üsulların tətbiqi” Bakı: 2002, 301 s. 8. C.Dougherty “Introduction to econometrics” third edition Oxford, 336 s. (K.Douqerti “Ekonometrikaya giriş” üçüncü nəşr, Oksford, 336 s.) 9. Gujarati “Basic Econometrics” 4th edition, 2004, 1003s (Cujarati “Ekonometrikanın əsasları” 4-cü nəşr, 2004, 1003 s.). 157 AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. Аббасов Джейхун Аббас оглы Центральный Банк Азербайджанской Республики Инструменты фискальной политики государства, влияющие на бизнес-среду и оценка эконометрической зависимости между ними Аннотация Цель исследования - дать характеристику влияния государственных фис- кальных инструментов на бизнес-среду, таким образом определить степень важности фискальной политики в улучшении бизнес-среды в сфере обслужи- вания.
Методология исследования - используемый в данном исследовании Индекс бизнес-среды вычислен Центральным банком на основе рекомендаций Евро- пейской Комиссии [1]. Мы определили форму регрессионной модели с помо- щью метода наименьших квадратов. Результаты исследования - в результате анализа установлено, что увеличе- ние бюджетных расходов 1 процент в свою очередь увеличивает Индекс биз- нес-среды на 0,07 процента. В то же время, увеличение ставки налога на прибыль на 1 процент уменьшает рост Индекса бизнес-среды на 2 процента. Ограничения исследования - автор столкнулся с некоторыми проблемами, которые в будущем могут стать источником для новых исследований. Иссле- дования такого рода также можно проводить во всех сферах экономики. Тем не менее, существуют некоторые трудности для обобщения индексов в каждом отдельном секторе.
мулы можно увидеть взаимосвязь между зависимыми и объясняющими фак- торами.
ставки налога на прибыль с 2005 года с 24% до 20% привело к улучшению биз- нес-среды на 8% (4х2,0).
158 C.Abbasov. Dövlətin fiskal siyasətinin biznes şəraitinə təsir edən alətləri və onlar arasında asılılığın... Abbasov Jeyhun Abbas oglu The Central bank of Azerbaijan Republic The tools of fiscal policy of government which influence the business condition and estimate of the their econometric correlation Abstract Purpose - our main aim is to explain the influence of implements of government’s fiscal policy to business environment in Service sector and to define the materiality of this fiscal policy in order to improve the business environment in Service sector.
lated by Statistic department of Central Bank on the basis of metodology recom- mended by European Commission. We defined the form of regression model by last square method. Findings - as a result of research, it has been defined that one percent increase of budget expenses raises Business Condition Index in 0.07%. At the same time, one percent increase of profit tax rate reduces Business Condition Index in 2%.
that these can be new subject for future research works. This kind of research works can be implemented on all the sectors in the future. But, there is some difficulties in generalizing of appropriate indexes on each sector. Practical implications - we can see change of dependent factor on the change of independent factor by the form of regression model which we will define it. Originality/value - reducing of profit tax rate from 24% to 20% by stages since 2005 has improved Business Condition Index 8% (4*2,0). Keywords: Business Condition Index, the profit tax rate, normal distribution, budget expenditure, econometric estimation. JEL Classification Codes: С13, E21, G27 Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 07.06.2012. Təkrar işlənməyə göndərilmişdir: 17.06.2012. Çapa qəbul olunmuşdur: 29.08.2012. Yüklə 438,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|