Qancha buyuk bo‘lsa,
Tubandir shuncha... (M.yusuf)
Yuqoridagi kabi oksyumoronlar ular tarkibida qarama-qarshi so‘zlarning ketma-ket kelishidan hamda ma’nolaridan aniq ko‘rinib turadi. Ammo ba’zida ularni aniqlash qiyin bo‘ladi, bu, ayniqsa, qo‘shma gap qismlari orasidagi bir-biriga qarama-qarshi fikrlarning birikishidan hosil bo‘lgan sintaktik qurilmada bir qarashda oksyumoron mavjud ekanligini anglash oson emas.
Menga qadrdondir uning siymosi,
Tilim tebranmas hech yomon deyishga.
U shunday buyukki,
Yo‘qdir qiyosi,
Qancha buyuk bo‘lsa,
Tubandir shuncha... (M.Yusuf)
Yuqoridagi nutq parchasida qo‘shma gap komponentlari orasidagi semantik munosabatda g‘ayriodatiylik mavjud. Chunki ayni bir shaxsni tasvirlash uchun qo‘llanilayotgan qo‘shma gapning o‘zida birinchi qismidagi buyuklik va ikkinchi qismdagi tubanlikka sabab bo‘lmoqda, odatiy tushunchada inson buyuk bo‘lsa, u tuban bo‘lmaydi, yaxshi bo‘lishi kerak. Ammo ijodkor qahramonning qanday ish bilan buyukligini oshkor etmaydi, chunki u inson ma’rifatparvarlarni yo‘q qiladi, shuning uchun u qanchalik kuchga to‘lsa, o‘zining kuchidan foydalanib, bundan-da yomon ishlar qilishi mumkinligini ochib berishga harakat qilgan. Buni odatiy bog‘lanishda quyidagicha ifodalash mumkin: qancha buyuk bo‘lsa, yaxshidir shuncha shaklida ifodalansa, mantiqan ham to‘g‘ri bo‘ladi. Biz bu bilan mantiqan deyishdan uzoqmiz, lekin shuni ham ta’kidlash lozimki, bu yerda faqat mantiqsiz ko‘ringan ifodadan mantiq keltirib chiqarilgan.
Yoki:
U xalqlar qotili,
Xalqlar otasi,
Tilim tebranmaydi,
Yomon deyishga.
U shunday ulug‘ki,
Yo‘qdir qiyosi,
Qancha ulug‘ bo‘lsa,
Tubandir shuncha... (M.Yusuf)
Ba’zan istab qoladilar
Temir yo‘lga boshlarini qo‘yib yotmakni
Yoki bir yapon filimidagi kabi o‘z boshlarini o‘zlari
Dostları ilə paylaş: |
