Xususiyatlari haqida

TADQIQOT METODOLOGIYASI. 
Maqolada kompyuter o`yinlari yordamida boshlang`ich sinf o`quvchilariga 
dasturlash elementlarini o`rgatish muhokama qilinadi. Xususan, shunday turdagi 
o`yinlardan biri “Taqqosla” o`yinining metodik xususiyatlari tavsiflanadi. 
O`zbekistonda dasturlashni qachon va qanday ko`rinishda o`rgatilayotgani tahlil 
qilindi va rivojlangan davlatlar bilan solishtirildi. 
TAHLILLAR VA NATIJALAR. 
Tafakkur shakllari bevosita bir-biriga bog`liq bo`lib, bittasining yaxshi 
rivojlanishi keyingisining ham rivojlanishiga olib keladi. Yoki aksincha, birortasi 
rivojlanishdan ortda qolsa, o`z navbatida keyingilari ham yaxshi rivojlanmasligi 
mumkin. Ushbu jarayon bolaning yosh xususiyatlariga ham bog`liq bo`lib, o`z 
vaqtida berilmagan e`tibor natijasida u o`zligini, qiziqishlarini namoyon eta olmay 
qolishiga olib keladi. Bolaning tafakkur shakllari zanjiriga quyidagilarni kiritish 
mumkin: Ko`rgazmali harakatli, ko`rgazmali obrazli, topologik, proyeksion, 
2
A.A.Abduqodirov, G.U.Umarova. “Boshlang`ich ta`limda informatika elementlarini o`qitish metodikasi”
, 2016 y.-6 s. 
3
O.K.Тихомиров. Психология компьютеризации. - Киев: Знание, 1988 г. - 16 с.; Е.И.Машбиц. Психолого-педагогические 
проблемы компьютеризации обучения. - М.: Педагогика, 1988. - 192 с.; Е.Е.Лысенко. Психология компьютерной игры 
// Тезисы докладов конференций. Серия 9. Экономика и системы управления. Выпуск 2 (299). Проблемы 
компьютеризации дошкольного воспитания. Материалы научно-технического семинара.-М.,1989. - С. 23-27; 
Б.С.Гершунский. Компьютеризация в сфере образования: Проблемы и перспективы. - М.: Педагогика, 1987 г. – 255 с.;

---

tartibli, metrik, kompozitsion, algebraik, mantiqiy, abstrakt va boshqalar. 
Yuqoridagilarning yetarli darajada rivojlanishini kompleks nazorat qilish muhim 
ish bo`lib, hozirgi zamonaviy dunyoda zamonaviy metodikalarga asoslangan 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish zarur hamda sozdir. 
“Taqqosla” o`yini foydalanuvchi, ya`ni, bolaning metrik tafakkur shaklini 
rivojlantirishga qaratilgan. O`yin dasturi “Soddadan murakkabga” tamoyiliga ko`ra 
spiralsimon o`qitish metodikasiga asoslanadi. Shu mazmunda bola o`yin o`ynash 
asnosida o`lchovli ya’ni metrik tafakkuri asta-sekin rivojlanib boradi. Ushbu 
tafakkur shaklining yaxshi rivojlanishi o`z navbatida mantiqiy tafakkurning yaxshi 
rivojlanishiga olib keladi. O’yinni ishlab chiqishda milliylikka, personajlarning 
hayotiyligi va bola faoliyatiga yaqinligi, tanlangan ranglarning yorqinligi va bola 
psixologiyasiga mos kelishi, personajlarning harakatlanishi, o’yinning dinamik 
hamda intellektuallik xususiyatlariga katta e’tibor qaratilgan. 
1-rasm. O`rgatuvchi test ko`rinishidagi taqqoslash 
O`yinning e`tiborli jihatlari quyidagilar: 
1.
O`yinning boshlanishida yordamchi animatsiya mavjud bo`lib, u bolani 
yetaklovchilik xususiyatiga ega. Ya`ni bolada kimningdir (tarbiyachi, 
o`qituvchi yoki ota-onasi) yordamisiz o`yinni qanday o`ynash haqida 
tushuncha hosil bo`ladi. (Navbatdagi qadamlarda esa bu vazifani bola o`zi 
bajarishi kerak.) 

---

2.
O`yinda dastlab taqqoslash usullari (yonma-yon solishtirib, chamalab, 
o`lchab) o`rgatuvchi test ko`rinishida aks etgan.(1-rasm) 
3.
Bosqichlarning ketma-ket o`ynalishi talab etiladi. (ya’ni, bola bir bosqichni 
muvaffaqqiyatli o`ynab yakunlagandan so`ng, unga navbatdagi bosqich 
ochiladi. O`zi xohlasa ham soddasini o`ynab yutmasdan turib, murakkabini 
o`ynay olmaydi.) 
4.
O`yin boshlang`ich sinf o`quvchilari uchun mo`ljallangan bo`lsada, 
maktabgacha ta`lim muassasalari tarbiyalanuvchilari ham o`zlarining 
intellektual darajalaridan kelib chiqib o`yindan foydalanishlari mumkinligini 
inobatga olgan holda masalalar hamda rag`bat va milliylik effektlari ovozli 
ifodalangan. 
5.
Navbatdagi bosqichlarda esa, maqsad tartibni aniqlashga qaratilgan. Ya`ni 
belgilangan yo`llar bo`ylab harakat yo`nalishini shart bo`yicha to`g`ri 
tanlaganlik yoki noto`g`riligi baholanadi. Agar yo`nalish to`g`ri tanlangan 
bo`lsa, o`yin qahramonlari(ot, kuchuk, fil, zebra…) yo`nalish bo`ylab 
harakatlanadi va manzilga yetib boradi. 
6.
Yo`nalish tanlash shartlari tobora murakkablashib borib, o`yinning so`nggi 
bosqichlarida foydalanuvchi eng optimal yo`nalishni tanlashi kerak bo`ladi. 
7.
O`yin o`rgatuvchi hamda sinovchi ruhda bo`lganligi uchun tanlangan 
noto`g`ri javob nima uchun noto`g`riligi animatsiya natijasida ko`rinib 
turadi. Bu esa, bolani to`g`ri yo`lni qaytadan tanlashga majbur qiladi. 
To`g`ri yo`lni tanlanganida esa, rag`bat effektlari milliylik asosida 
ifodalangan. 
8.
Bolaning kompyuter o`yinini o`ynashi uning ko`ziga salbiy ta`sir 
ko`rsatmasligi uchun har 15 daqiqada ekranning o`ng yuqori burchagidan 
har gal turli rangda va turli sonda kapalaklar uchib chiqib, ko`zni mashq 
qildiruvchi trayektoriya bo`ylab harakatlanib chiqib ketadi. Shuningdek, 
ko`z ekvalayzeriga ta`sir ko`rsatuvchi mashq effektlari dastur tarkibiga 
xuddi o`yindek biriktirib olingan.(2-rasm) 

---

2-rasm. Ko`z mashqi effektlari 
3-rasm. Ovozni sozlash 
9.
O`yinning ma`lum sinov bosqichi yakunlanganida yoki foydalanuvchi 
o`zgarganda ma`lumotlar bazasini tozalash (barcha ma`lumotlarni o`chirib 
yuborish) mumkin. 
10.
O`yin davomida bola agar xohlasa, rag`bat tovushlarining balandligini 
o`zgartirishi ham mumkin. (3-rasm) 
11.
Bolaning o`yin davomidagi barcha harakatlari ma`lumotlar bazasiga yozib 
boriladi. (Bu ishlab chiquvchilar uchun ma`lumotlarni tahlil qilish, qayta 
ishlash imkonini beradi. Nazorat qiluvchilar uchun esa, bola nechta to`g`ri 
javobni tanlagani, necha marta adashgani va qancha vaqt o`ylagani hamda 
bitta bosqichni qancha vaqt o`ynaganini tahlil qilish imkoniyatini beradi.)