Xvii asr o`rtalari va XIX asrlarda aqsh

Qulchilik , unga qarshi kurash va abolitsion harakat


1809 yilda AQSHga quliarni keltirishni taqiqlovchi qonun chiqdi. Biroq. endi kontrabanda yo`li bilan yiliga 15 mingga yaqin qullar keltirilgan. 1790 yilda AQSIIda 760 ming negr qul bo` Igan bo` Isa, 1860 yilda ularning soni 4 mln.ga etdi.
AQSHda fermerlar bilan plantatorlar o`rtasida Missisipidan g`arbdagi yerlar uchun keskin kurash davom etdi. Shimol aholisining tez o`slshi natijasida shtatlarning vakillik palatasida Shimol deputatlari sonining oshisbi tufayli qulchilik bekor qilindi. Ammo Scnatda quldorlik shtatlarining mavqei baland edi. Quldorlik va ozod shtatlar soni o`zaro tenglashgach, quldorlar quldorlik shtatlarini sonini oshirishga harakat qildilar. 1820 yilda Missuri va Men kabi yangi shtatlar tashkil qitindi. Qullik masalasini endi bu shtatlarning o`zlari hal qilishi lozim edi. Shu yili AQSH kongressi 36° 3()" dan shimolda (Missuridan tashqari) qullikni ta`qiqlivchJ qaror chiqardi. Bu AQSH tarixida Missuri kelishuvi deb nom oldi.
XIX asrning 30-yillaridan AQSHning ijtimoiy hayotida qulchilik masalasi muhim o`rin egalladi. Buning asosiy sabablaridan biri qullar qarshiligining kuchayishi edi. AQSH tarixida qullarning isyonlari va qo`zg`olonlari ko`p bo`lgan. XIX asrning birinchi yarmida ko`tarilgan qullarning qo`zg`olonlari orasida eng yirigi 1831 yil avgustida Virginiyada negr qul Nat Terner rahbartigida ko`larilgan qo`zg`olon edi. Qo`zg`olonlar bilan birga 30-yillardan qulchilikni bekor qilish (abolitsion - bckor qilish) uchun oq tanli aholi orasida ham harakat bohlandi. Bu "abolitsion harakat" deb nomlandi. Abolitsion harakat asosida fermerlar, hunarmandlar va qisman o`rta burjuaziya vakillarining demokratik huquq va erkinliklar, ayniqsa, g`arbdagi yerlarga borib o`rnashishi uchun kurash yotar edi. 1838 yil abolitsionistlar qochoq negr qullarga yordam berisb maqsadida "Yer osti temir yo`llari jamiyati" nomli maxsus tashkilot tuzdilar. Bu maxfiy jamiyat 10 minglab qochoq va ta`qibdagi qullarni mamlakat shimoliga o`tkazib yuborib, ularning xavfsizligini ta`minlash bilan shug`ullandi.
1848 yil Shimol fermerlari, hunarmandlari va burjuaziyasining bir qismi Buffalo shahrida yangi partiya - frisoylerlar (free soil - bo`sh yer) partoyasini tuzdilar. Bu parliyaga ishchilar va negr qullar ham kirdilar. Frisoylerlar, asosan, yangi hududlarda quichilikni joriy qilmaslikni, g`arbdagi yerlarni skvatterlar (ko`chib borib o`rnashib oluvchilar) ga bcpul tarqatilishini va u yerlarni yirik yer egalariga sotilmasligini talab qildilar. Frisoylerlar partiyasining paydo bo`Ioshi 40-yillarning oxirlaridan quldorlarfa qarshi kurashish uchun fermerlar va hunarmandlarning Shimol burjuaziyasi bilan siyosiy ittifoqchilik qilganligidan dalolat beradi. Prczidenl saylovlarida nomzodlarni ilgari surish uchun Shimol burjuaziyasi va fermerlari Janub quldor plantatorlari bilan turli guruh va oqimlarga birlashishi natijasida` AQSHda burjua siyosiy partiyalari tashkil topdi. Jumladan, demokratik partiya tuzildi.
XIX asrning 20-yi!larida AQSHning ichki siyosiy hayotida muhim o`zgarishlar ro`y berdi. Fermerlar sonining oshishi, hunarmandlar va ishchilarning siyosiy huquqlar uchun kurashi. ko`pchilik shtatlarda faqat oq tanli erkaklar uchun umuniy saylov huquqini joriy qilinishi va mulkiy senzni bekor qilinishi natijasida ko`p sonli yangi saylovchilar paydo bo`ldi. Fermerlar, hunarmandlar va ishchilarning aksariyati chet el mahsulotlariga bojxona tariflarini oshirilishidan, 1816 yilda Filadelfiyada ochilgan AQSH Banki tomonidan yirik ycr egalari va sanoatchilarini imtiyozli kreditlar bilan rag`batlantirilishidan norozi cdilar. Chunki, katta kreditlarni olgan mulkdorlar g`arbdagi yer mulklarini davlatdan sotib olib qo`yayotgan edilar. 1828 yilgi prezident saylovlarida plantatoplar, fermerlar. hunarmandlar va hatto ishchilar Janubiy Karolinaga tug`ilib o`sgan Endryu Jekson(1767-1845)ni prezidentlik lavozimiga saylash uchun birlashdilar.
Jekson tarafdorlari o`zlarini demokratik partiya a`zolari deb atay boshladilar. Bu partiya rasmiy ravishda 1828 yilda tashkil topdi.AQShning 7-prezidenti (1829-1837) Jekson prezidentligi davridan boshlab AQSHning siyosiy hayotida ilk bor saylovda g`olib kelgan partiya vakillari muhim davlat. lavozimlarini cgallash tartibi odat tusiga kirdi. Keyinchalik demokratik partiya, asosan, quldorlarning manfaatini aks ettira boshladi.
Quldorlik va fermerlik xo`jaliklarining rivoji nafaqat mamlakatning ichki siyosatiga, balki uning tashqi siyosatiga ham o`z tasirini o`tkazdi. Bu AQSHning g`arbiy va janubiy yo`nalishlarda hududiy- ekspansiya harakatlarini olib borishida yaqqol namoyon bo`idi.