Xx ásir baslarında Fransiya -germaniya munasábetleri Mazmunı : Kirisiw I bap. XIX ásir aqırı XX ásir baslarında Fransiya -germaniya munasábetleri

I.2. Birinshi jáhán urısı hám 1920 -jıllarda Fransiya -Germaniya munasábetleri
1870—1871-jıllardaǵı Fransiya -Prussiya urısındaǵı jeńiliwge qısqa múddetli fransuz reaksiyası kúshli boldı : tereń ashshı sezim, jerkenish hám Germaniyadan ósh alıw talabı, ásirese Elzas hám Lotaringiya joǵallıǵi sebepli. Jeńiliwdiń kewilge tiyiwin aytıp ótken súwretler, mısalı, Alfons de Neuvilniń súwretlerine talap úlken bolǵan.
Elzas-Lotaringiya mashqalası 1880-jıldan keyin áhmiyetsiz tema bolıp qaldı. Respublikashılar hám sotsialistlar bul máseleni úzliksiz túrde kemeytirdiler hám monarxistlar (bul máseleni aytıp ótkenler) joǵaldı. Revanshizm 1914-jılda urıstıń tiykarǵı sebebi emes edi, sebebi ol 1880-jıldan keyin sónib bolǵan. JFV Keiger sonday degen edi: „1880-jıllarǵa kelip Franko-Germaniya munasábetleri salıstırǵanda jaqsı bolǵan“.
1880-jıldan keyin Germaniya xalqı hám ekonomikasıniń tez ósiwi Fransiyanı barǵan sayın arqada qaldırdı. 1890 -jıllarda munasábetler jaqsı bolıp qaldı, sebebi Germaniya Afrika koloniyalari boyınsha Britaniya menen qıyınshılıqlar waqtında Fransiyanı qollap -quwatladi. Hár qanday uzaq dawam etip atırǵan uyqaslıq 1905-jılda, Germaniya Fransiyanıń Marokashga dawalarına agressiv dushpanlıq pozitsiyasini iyelegeninde, joq qılıw boldı. Urıs haqqında boljaw Fransiya Angliya hám Rossiya menen baylanısların bekkemledi.¹⁰
XIX ásirdiń 90 -jıllarındayaq Germaniya imperalizmniń ushiga shıqqan wákilleri keń kólemde jırtqıshlarsha qaraqshılıq jobaların propaganda etetuǵın Pangerman birlespe dep atalǵan arnawlı shólkem dúzdiler. Ol birlespe óziniń awızsha hám baspasóz arqalı alıp barǵan propogandasida ingliz, fransuz, Belgiya, Portigaliya mámleketlerin basıp alıwdı, Fransiyaniń temir ruda alınatuǵın shegara rayonların pútkil Belgiyanı, Gollandiyanı, Skandinaviya mámleketleri hám hátte Germaniya menen birlespe bolǵan Avstriya aymaǵın Germaniyaǵa qosıp alıwdı talap etip shıqtı. Pangermanshilar Turkiyanı tásirge salıwdı qáler ediler, Rossiyadan Pribaltikani ajıratıp alıwǵa Polsha patshalıǵın basıp alıwǵa imtilar ediler. Olar Ukrainanı hám Kavkazdi basıp alıwdı, ondan Britaniya Indiyaǵa qol sozıwshı boldı. Pangermanshilar Amerikanı da tınısh qoyıwshı emes ediler. Olar Braziliyanı hám basqa Latin Amerikası mámleketlerin AQSHǵa qarsı gúres ushın paltsdarmǵa aylandırıw jobaların dúzib shıqtılar. Axmaqlıqtan ibarat bul basqınshılıq ideyasini nemis baspasóziniń úlken bólegi etip, nemislar sanasına agressiv shovinizm menen uwlı zatladi.
Húkimet joqarına “tariyxıy shınatsizliqdi” ońlaw zárúrligi haqqında anıq sóyleytin kisiler keldi. Sırtqı jumıslar boyınsha shtat-sekretarb, keyinirek bolsa reyxkantsler, knzyaz fon Byulov nemis agressiyasıniń ashıqtan -ashıq úgitshisi edi, Úlken bas shtabniń general graf Al'fred fon SHliffen 15 jıl dawamında Rossiya hám Fransiya menen urıs jobaların dúziw ústinde isledi. Shliffenniń “dushpandı jalǵız urib tar-mar qılıw” jobası Fransiyanı, odan keyin bolsa Rossiyanı jıldırım tezliginde tar-mar qılıwdı názerde tutqan edi.
German imperalizmi koloniyalar izlewge dúbeleydey kirdiler. “Basqa xalıqlar jer hám suwdi óz-ara bolıp alǵan, biz, nemis bolsa, tek ózimizdiń aspanımız astında jasaǵan waqıtlar ótip ketti,- degen edi reyxstagda fon Byulov - “Biz de ózimiz ushın quyash astından jay beriliwin talap etemiz”. 90 -jıllardıń aqırında Kitaydıń TSzlo-Chjou qoltıqı hám SHandun' yarım atawıniń bir bólegi basıp alındı. Sol waqıttayaq Germaniya Tınısh okeanı daǵı Korolin, Marshall atawların hám Sambo atawıniń bir bólegin iyelegen edi. Germaniya 1885 jıldayaq Marshall atawların basıp aldı. Ol Aziya hám Avstraliya arqalı baratuǵın teńiz jolındaǵı zárúrli punktlerdi de qolǵa kirgizgen edi. 1898 jılda Vilgelm II “payǵambar qabrina” bas iyiw nıqabı astında Palestinaǵa bardı. Kayder Sultan Saladin sag'anasi janında sóylew sóylep, ózin 300 millionlı musulman xalıqtıń dosı hám qorǵawshısı dep járiyaladı : Vilgelm II nemis bankiniń dáldalshısı retinde háreket etip, Turkiya sultanı menen nemis kapitalıstlari tárepinen Bosfordan Kishi Aziya arqalı Messopotamiyagasha baratuǵın, Kuveyt portı janında Iran qoltıqına shıǵıs úlken temirjol qurıw haqqında kelisip aldı. Bunday jol Germaniya ushın úlken strategiyalıq áhmiyetke iye bolıp, Berlinni Iran qoltıqı qig'oqlari menen baǵlardı.
Jol qurıw nemis sanaatshıları ushın júdá napli edi, olar relslerge, paravozlarga, vagonlarga úlken buyırtpa alǵan edi. Nemis bankleri jol qurılısına óz kapitalların kóbeytirdiler. Germaniya temirjoldan tısqarı Bog'daddagi porttı úskenelew huqıqın aldı, ol Dajla hám Frot dáryalarında kemeler qura basladı, 1904 jılda bolsa Sáykesuya rayonında neft qıdırıwǵa kirdilerlar.
Angliya Germaniyanıń Turkiyaǵa kirip keliwinen júdá uwayımǵa túsip qalǵan edi; sebebi oniń ózi Araabiston menen Messopotomiyani basıp alıw niyetinde edi. Bunnan tısqarı, German imperialistlariniń Iran qoltıqına tárep háreketine onıń Indiya daǵı máplerin qáwip astında qaldırardi. Angliya Bog'dod temirjolıniń Iran qoltıqına shıǵıwına jol qoymaw ushın 1901 jılda Kuveyt ústinen prorektorat járiyaladı. Bul zat eki imperialistik jırtqısh mámleketlikler ortasındaǵı qarama-qarsılıqtı júdá keskinlashtirib jiberdi. Germaniya Jaqın Shıǵısqa etken ekspantsiyasi menen bir waqıtta tez pát penen áskeriy teńiz imaratları hám áskeriy kemeler qurıwǵa kirdiler. 1898-jılda admiral Tirpidniń usınısı menen 20 jılǵa mólsherlengen áskeriy flot qurıwdıń úlken programması qabıl etilgen edi. Biraq 1900-jıldayoq kemeler qurıw programması 1898 jıl programmasına salıstırǵanda eki ese asırılǵan edi.
Xalıq aralıq kólemdegi eń tiykarǵı jaǵdaylar barǵan sayın kóbirek ingliz-german qarama-qarsılıqları bóle basladı. Bgolov kantserligi dáwiri iri monopolistik burjuaziyaniń yunkerlar menen birlespesi jáne de bekkemlaganligi menen xarakterlenedi. Ǵalabalıq jumısshılar háreketiniń jáne de rawajlanıwınan qorqıp ketiw yunkerlar, burjua partiyaların jáne de kóbirek jaqınlashtirdi. Germaniya húkimetiniń imperialistik sırtqı siyasatı da olardı birlestirdi.
XX-ásirdiń basında katolik “Oray” partiyası reyxstagdagi eń kóp sanlı fraksiya edi. Bul partiya Germaniyanıń qubla -batıs jerlerindegi iri burjuaziya hám pomeshchiklar mápin qorǵaw eter edi. «Oray» partiyası siyasiy tarawda konservatorlar partiyasına júdá jaqın bolıp, kóbinese ol menen shártnamalar dúzerdi. Lekin, “Oray” partiyası atap aytqanda polyaklarni germanlashtirish siyasatina qarsı shıqtı, sebebi ol ózin katolik xalıq mápleriniń qorǵawshısı etip kórsetip kelgenligi ushın húkimettiń polyaklarga salıstırǵanda tutqan siyasatın qaralamasligi múmkin emes edi; bul tarawda passivlik kórsetiw ushın tásirin bosanıwtirib qoyǵan bo'lar edi. Betman-Gol'veg óz kontslerliginiń dáslepki jıllarında reyxstagdan oraydıń konservatorlar “qaromoviy blokiga” súyene otirip jumıs kórdi. Bul eń reaksion blok hár qanday reformalarniń dushpanı edi, konservatorlar hátte Elzas menen Lotaringiya ushın konstituciyalıq nızam shıǵarıwǵa belgilewge de qarsı shıqtılar.
1907-jılı orıs-ingliz pitimi imzolangandan keyin ingliz-Fransuz-orıs koalitsiyasi payda boldı. Sırtqı siyasiy sharayat ulıwma Germeniya paydasına emes edi. Mámleket ishindegi ústemlikler de qáweterli waqıyalar Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde turardı. Bıyılǵı jılılar jumısshılar ommasiniń prus saylaw sistemasın demokratiyalastırıw ushın qatań gúres jılları 1910 -jılda Berlinda barrikada qurıwǵa ósip ketken keskin stachka gúresi jılları bolǵan edi. Klasıy gúres barǵan sayın keskinlesip atırǵan hám xalıq aralıq ohvol jáne de saldamlı tús alıp atırǵan bir dáwirde german imperializmi jańa koloniyalar basıp alıw ushın ashıqtan -ashıq háreket etdi. 1911-jıl jazında ekinshi Marokash jánjeli baslawda Fransiya menen Germaniya ortasındaǵı munasábetler júdá keskinlesdi. Tek Angliyaniń abay urısigina Germaniya húkimetin sheginiwge hám óz talapların sheklewge májbúr etdi.
Ekinshi Marokash jánjelinen keyin xalıq aralıq jaǵday barǵan sayın keskinlew tús ala bardı. Kúnden-kunga jáhán urısı qáwipi o'saverdi. German imperializmi óziniń Antanta lageridagi raxiplerin tar-mor etiwine tayarlana basladı. Ekinshi jáhán krizisinen paydalanǵan húkimet reyxstag arqalı tınısh dáwir ushın armiya sostavini jaqınnan kóbeytiw haqqındaǵı nızamın tastıyıqlatib aldı. 1913 jılda Germaniya óziniń rekrut kontingentini taǵı 29 mıń kisige keńeytirip, eki jańa armiya korpusı quradı. Usıniń menen bir waqıtta reyxstog 8 linkordan ibarat úshinshi eskadra shólkemlestiriwge qarar etdi. Bul teńiz kúshleri smetasiniń 107 million ret kóbeytiw edi. 1914-jılda Germaniyanıń drednoutlari sanı 21 danege etdi. Nemislar suw astı flotın qura basladı. Urıstan ilgeri Germaniya qurallanıwǵa Rossiyaǵa salıstırǵanda bir yarım ese kóp aqsha sarpladi. Bunday úlken áskeriy ǵárejetlerge aqsha tabıw ushın húkimet tazadan jańa salıqlar engiza basladı. Germaniyada klasıy gúrestiń keskinlesiw munasábeti menen sotsial-demokratiyalıq partiya saplarındaǵı qarama-qarsılıqlar da tereńlesdi. Partiya ǵayratkerleriniń siyasiy túsi olardıń ulıwma siyasiy stachka, qurallı qo'zg'alonga hákimiyattı revolyuciyalıq jol menen qolǵa alıp, proletariat diktaturasi ornatıwǵa, partiyanıń revolyuciyalıq gúres degi roli sıyaqlı zárúrli máselelerge munasábeti sınaqtan ótiwi kerek edi. Bul másele átirapında gúres barǵan sayın keskinlew tús aldı, sotsial-demokratiyalıq partiya saplarında ajırasıw barǵan sayın tereńrek boldı. Anıq úsh aǵıs: ashıq revizionistlar (E. Bernshteyn, e. Dediv, G. Fol'mar, K. Legin), Sentristlar (F. Kaustkiy, R. Gil'freding, G. Gaaze), so'llar (K. Libkiext, F. Merring) aǵımı kórinip qaldı. Mámlekette klasıy qarama-qarsılıqlar keskinlesken tárepke revizionistlar ápiwayı sotsial reformistlarga aylanıp barıp, burjua liberallar menen chatishib keta basladılar.
Germaniya sotsal-demokratiyalıq partiyasıniń eń jaqsı traditsilaridan biri burjua partiyaları menen blok dúziwden bas tartıw edi. Sotsial demokratiyalıq partiyada opportunizmniń kusheytiwi soǵan alıp keldiki, partiyanıń 1911 jılǵı sezdi natsional-liberallar menen saylawda blok dúziw múmkinligi haqqında qarar qabılladı. 1912 jılǵı saylawlarda liberallar óz kandidatleri ushın dawıs berdiler. Burjuaziya menen kelisiw esabında reyxstagda deputatlıq orınlarındı alıw Germaniya sotsial-demokratiyalıq partiyasıniń pútkil siyasiy iskerliginde tiykarǵı princip bolıp qaldı. Kautskiy áne sol opportunistik parlamentalizm siyasatın tiykarlawǵa urunib, pútkil siyasiy rawajlanıwdıń tiykarǵı salmaǵı reyxtagda bolıp tabıladı, dep tastıyıqlamoqchi boldı, tek “parlametdagi sawashlar”gina siyasiy gúresten waz keshiw Kautskiyniń pútkil siyasiy iskerligi shıńı boldı.
Revizionistlar hám Sentristlar zárúrli siyasiy máselelerde partiyanıń so'l qanatı tárepinen keskin zarbaga dus kelip turdi.
Klara Setkin ( 1857-1933 ) Germaniya proletariati arasında kútá úlken abıray qazanǵan edi. Ol sekseniyalik oqıtıwshınıń qızı bolıp, Bismarkniń terorchilik rejiminen qorıqpay, “favqulotda” nızam jıllarında sotsial-demokratiyalıq partiya aǵzası bolıp kirgen edi.
K. Setkin 2-Internotsionalniń birinshi kongressini shaqırıwǵa járdem berdi jáne bul kongressda hayal-qızlar máselesi maydanınan ájayıp doklad etdi. K. Setkin sotsalizm hám jumısshılar jamayı jumisına tereń sadıq bolǵan jumısshı hayallardı xalıq aralıq kólemde birlestiriw ushın kóp jumıs etdi.
Ol 25 jıl dawamında “Ravistno” jurnalınıń redaktorı bolıp, bul jurnal Germaniyanıń jumısshı áyelleriniń jangovor organına aylantırdı.
Roza Luksyunburg (1871-1919 ) so'l sotsial-demokratlarniń kósemsi edi. Ol jas qızlıǵı sıyaqlıdayoq jumısshılar háreketine - áwele Polshada, ózi tuwılǵan orında, odan keyin Germaniyada aktiv qatnasdı. Ájayıp arator, kózge kóringen teoretik, bárháma kewilli, ǵayratlı, túsingish Roza Luksenburg proletarichtniń klasıy dushpanların hám opportunistlarni fosh etip keldi. Roza Luksyunburg 90 -jıllardıń aqırındayoq revizionizmga qarsı gúresdi, 1905-1906 jıllarda ol orıs revolyuciyaında qatnasdı, varshavada islep turǵanında tutqınǵa alıwqa alındı, lekin tutqınǵa alıp atırn qashıp qutıldı. Roza Luksyunburg Germaniyaǵa qaytıp barǵannan keyin xalıq arasında túsindiriw jumısların kúshaytirdi.
Roza Luksyunburg revizionistlarga hám Sentristlarga qarsı gúres aparıw menen birge ózi de menshevistik qátelerge jol qoydı. Ol partiyanıń revolyuciya daǵı basshıları hám shólkemlestiriwshilik rolin biykar etdi.
Roza Luksyunburgniń jaqın áskeriy xızmette bir sapta bolǵanlarlarınan biri vilgilm Libknextniń balası Karl Libknext (1871-1919 ) edi.
Karl Libknext Roza Luksenburg sıyaqlı, so'l sotsial-demokratlarniń kóplegen qátelerin tákirarlaǵan sonda da, Germaniya sotsial-demokratiyalıq partiyanıń jetekshisi retinde nemis xalqiga shın berilgen xızmet etdi. Ol militarizmga qarsı gúres ushın jumısshı jaslardı uyushtirishda aktiv qatnasdı. Roza Luksyunburg Karl Libknext haqqında bunday jazǵan edi: “Libknext reyxstag yamasa landtag minbariga shıqqan kúni bárháma húkimet jáne onıń malayları ushın qapa kún bolar edi. Usınıń menen birge, parlament minbari onıń ushın tek parlament diywali ústinen proletarlar toparına olardıń xalıq aralıq birshilik minnetleri haqqında yadǵa salatuǵın, olardı xalıqlardıń oba etiwishiga, imperalizmiga qarsı gúreske shaqırıp shaqırıq etetuǵın kriteryası edi”. Germaniya sotsial-demokratiyalıq partiya basshıları arasında A. Bebel (1840 -1913) bólek orın tutadı. Ol sotsial-demokratiyalıq partiyaniń shólkemlestiriwshilerinen biri bolıp sotsialistlarga qarsı qaratılǵan “favqulotda nızam” jıllarında Germaniya jumısshılar jamayı ushın salmaqli bolǵan jıllarda donolik menen partiyaǵa basshılıq etdi.
A. Bebel ómiring aqırǵı on jılı tariyxıy sharayat ózgergen waqıtqa tuwrı keldi, imperalizm dáwiri baslanǵan, kún tártibinde gúrestiń jańa metodların qóllawdı talap etip jańa wazıypalar qoyılǵan edi. Áne sol jańalıqlar bárháma da Bebelniń eski túsiniklerine uyqas kelebermadi. XX ásirdiń daslabki jıllarında Germaniyada baslanǵan ǵalabalıq jumısshılar háreketi 1905 jılǵı orıs revolyuciyası tásiri astında jáne de kúsheyip ketib, 1914-jılǵı jáhán urısına shekem toqtamadı. Jáhán imperialistik urısı Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde Germaniyada klasıy gúres júdá keskinlesdi, tez-tez stachkalar bolıp turdi, jumısshılardıń revolyuciyalıq keyipi ósip bardı.
Nemis proletariati monarxiya tásirine qarsı, demokratiyanı keńeytiw, Prussiyada ulıwma saylaw huqıqın engiziw ushın barǵan sayın keskinlew gúres alıp bardı. 1910 jıl martında Berlinda áne sol talaplardı qoyǵan úlken kórsetiw bolıp ótti. Atlıq politsiya kórsetiwchilarni semser menen chopa basladı. Jumısshılar bul kúni Prussiya “Qanlı ekshembi” dep atadılar.
Mámlekette tereń siyosay krizis yetilib kelip atır edi. Birinshi jáhán urısı Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde Germaniyada, oniń batıs polyak jerlerinde, Elzas hám Lotarengiyada zorlıq balın germanlashtirish xalıqtıń narazılıǵı sebepli bolǵan edi. Elzas menen Lotarengiya ushın 1911 jılda qabıl etilgen, Germaniya tárepinen anneksiya etilgen áne sol wálayatlarǵa hátte avtonomaya da bermegen konstitutsiya olardıń jaǵdayın derlik ózgertirmegen edi. 1913 jıl noyabrinde pruss urısqaqlarıniń qopal háreketleri Elzasniń Sabern qalasındaǵı xalıqtıń ǵázepine sebep boldı. German administratorları Sabernda qamal jaǵdayı járiyaladılar, qalada úlken sanlı áskerler alıp kelindi, Elzasliklarni urıw hám qamash baslanıp ketti. Prussiyaliklarniń Elzasdagi o'zboshimchaligi pútkil Germaniyada ǵázep otını háwij aldırıp jiberdi. Mámleket degi pruss urısqaqlarına qarsı ǵalabalıq narazılıq háreketi háwij aldı, bul háreket jumısshılar jamayıniń imperalistik reaksiyaǵa qarsı ekonomikalıq hám siyasiy gúres menen qosılıp ketti. Mámlekette ósip baratırǵan háreket aldında, 1913-jıl 4-dekabrde, reyxstagda sotsial-demokratlar hám burjua deputatları dawıs beriw menen imperiya húkimetiniń siyasatınan narazı ekenligin bildiriw etdiler. Lekin sotsial-sonday ekenratik partiya basshıları bul hárekettiń ǵalabalıq revolyuciyalıq háreketke aylanıwǵa múmkinshilik bermadilar. Partiya administraciyası jergilikli partiya shólkemlerine narazılıq mitinglari ótkeriw hám kóshe kórsetisleri bolıwına jol qoymaw haqqında kórsetpe berdi.
K. Libkxent, Roza Luksenburg hám basqa so'l sotsial-demotratlar jumısshılar jamayın militarizmga hám imperialistik burjuaziyaga qarsha gúreske, ǵalabalıq stachkalar ótkeriwge shaqırdılar.
Germaniya sotsial-demotratik partiya urıs aldından san tárepten talay ósińki edi. Biraq partiyanıń áne sol júzeki qudıreti arqalı siyasiy tárepten zaiflashib qalǵanı bilinib turar edı.
Partiya basshıları mayda burjuaziyani óz tárepine awdarıp alıw ushın reyxstagga ótkerilgen saylawlarda ámelde “Barlıq mámleketlikler koloniyalarda teń haqılı” degen imperialistik urandı kóterip shıqtılar. Sol munosobat menen sotsial-demotratik partiyanıń basshıları xalıq aralıq sotsialistik byuroǵa shaqırıq etip, Marokash máselesin talqılawdı keyinge surıwdı soradı.
Birinshi jáhán urısı jaqınlasıp barǵan sayın Germaniya sotsial-demotratik partiyası basshıları gúrestiń revolyuciyalıq metodlarınan paydalanıwdı kórsetiw etdiler.
Sentristlar baslıqlıǵı, opportunistlarniń qısıwı astında Germaniya sotsial-demotratik partiyası az-azdan proletlar partiyası xarakterin joǵatıp bardı. Ol barǵan sayın kóbirek proletariat máplerin burjua máplerine boysınıw ettirip baratuǵın partiyaǵa sheńber basladı. German húkimeti revolyuciyanıń jarılıwınan qutılıp qalıwǵa umtila otirip, jáhán urısın baslawdı tezlestirip jiberdiler. German xalqiniń eń úlken fojeasi Sonda ediki, Germaniya jumısshılar klası, Evropa mámleketlerindegi basqa jumısshılar jamayı sıyaqlı, imperalistlarniń jáhán urısın baslawǵa irkinish etpediler. Bendan paydalanǵan zorlıqshı kúshler óz maqsetlerine ańsatǵana eristiler.
1917-jıldaǵı fransuz úgit plakatida Prussiya basqarıw ushın gúresip atırǵan shatırların cho'zayotgan segizoyoq retinde suwretlengen. Ol XvIII asrga tiyisli kóshirip alınǵan menen jazılǵan : „ 1788-jılda Mirabeau da urıs Prussiyaniń milliy sanaatı ekenligin aytqan“.
Fransiya jámiyetshiligi sırtqı jumıslarǵa onsha qızıqmasdi hám fransuz elita pikiri óziniń kúshlilew qońsılassı menen urısqa qattı qarsı bolǵan.¹¹ Fransiyanıń sırtqı siyasatı Germaniyanıń úlkenlesip, barǵan sayın kúsheyip baratırǵanınan qáwipsirashga tiykarlanǵan edi. 1914-jılda urıs baslanǵanında, eki joǵalǵan wálayattı qayta tiklew Fransiyaniń tiykarǵı urıs maqsetine aynalǵan.¹²
1890 -jılda Bismark lawazımınan chetlatilgandan keyin, Fransiyaniń Germaniyanı izolyatsiya qılıw háreketleri tabıslı boldı. Úsh tárepleme Antantaniń tashkil tabıwı menen Germaniya ózin qurshap alǵanın sezim ete basladı.¹³ Ásirese, sırtqı jumıslar ministri Delkasse Rossiya hám Ullı Britaniyanı ózine tartıw ushın júdá kóp háreket etdi. Tiykarǵı belgiler 1894-jıldaǵı Fransiya -Rossiya birlespesi, Ullı Britaniya menen 1904-jılǵı Antanta Kordialesi hám aqır-aqıbetde 1907-jılda Úsh Antantaga aynalǵan Angliya -Rossiya Antantasi edi. Rossiya menen bul rásmiy birlespe, Angliya menen Germaniya hám Avstriyaǵa qarsı rásmiy bolmaǵan birlespe, oxir-aqıbet Rossiya hám Ullı Britaniyanı Birinshi Jáhán urısına Fransiya birlespeshileri retinde kiriwine alıp keldi.¹⁴
Fransiya armiyası áskerleri Reynlandiyadan jo'nab ketiwden aldın tóplanǵan. Maynsni iyelegennen keyin. 1930 -jıl Nemis Wehrmacht askarlari Arc de Triomphe du Carrousel aldında Parijnı iyelep alınǵannan keyin 1940 -jıl Fransiya áskerleri Reyxstag aldında, Berlinni iyelep alǵan.
1920 -jıllar Birlespeshileriniń jeńisi Fransiya Elzas-Lotaringiyani qaytarıp aldı hám qısqa waqıt ishinde Evropa kontinentindegi jetekshi qurǵaqlıq kúshi retinde eski poziciyasin tikledi. Fransiya Parij Tınıshlıq Konferensiyasında Germaniyaǵa qarsı qattı tınıshlıq shártleriniń tiykarǵı tárepdarı edi. Urıs fransuz jayinde alıp barılǵanlıǵı sebepli, ol fransuz infratuzilmasi hám sanaatıniń kóp bólegin wayran etdi hám Fransiya xalıq sanına proporcional túrde eń kóp jábirleniwshi berdi. Fransiyaniń kóp pikiri Germaniyanıń Fransiyaǵa tutas bólegi hám fransuz ambitsiyalariniń eski orayı bolǵan Reynlandiyaniń Germaniyadan ǵárezsiz mámleket retinde ajralıp shıǵıwın qálelerdi. Oxir-aqıbet, olar Reyn aymaǵı quralsızlantirilishi hám Germaniyanıń salmaqli taban tólewleri haqqında wáde qılıwdı. Germaniya imperiyasiniń arqa shetsinde Memel aymaǵı Litva tárepinen qosıp alınıwınan aldın Fransiya tárepinen basıp alınǵan. 1923-jıldaǵı versal shártnamasına kóre, Germaniyanıń taban tólemegenligi haqqındaǵı dawasına Fransiya 1925-jılǵa shekem Germaniyanıń kómir hám polat islep shıǵarıw orayı bolǵan Reynlandiya hám Germaniyanıń sanaat Rur aymaǵın basıp alıw menen juwap berdi. Soniń menen birge, fransuzlar húkimranlıq etetuǵın Xalıq aralıq Olimpiada Komiteti Germaniyanı 1920 - hám 1924-jıllardaǵı Olimpiada oyınlarından qadaǵan etdi. Bul Fransiyanıń Germaniyanı qattılaw izolyatsiya qılıw qálewin kórsetedi.
1925-jıl Lokarno shártnamaları
1924-jıl aqırında Germaniya sırtqı jumıslar ministri Gustav Stresemann Evropaniń jetekshi mámleketi retinde Germaniyanıń abıraysı hám jeńilliklerin qayta tiklewdi óziniń eń zárúrli wazıypasına aylantırdı. Fransiyanıń Rurdan shıǵıwı 1925-jıl yanvarına joybarlastırılǵan edi, biraq Stresemann Fransiya óz qawipsizliginen júdá qáweterde ekenligin hám alıp shıǵıwdı bıykarlawı múmkinligin járiyaladı. Stresemann Fransiya óziniń urıstan keyingi shegaralarında Britaniya kepilligin alıwdı júdá qáleyotganini tushundi, biraq London bunı istamadi. Stresemann barlıq tárepler bir qatar shártnamalarda belgilengen kepillikler arqalı qálegen zatların alıwları múmkin bolǵan rejani islep shıqtı. Ullı Britaniya sırtqı jumıslar ministri Osten Chemberlen qızıǵıwshılıq menen razı boldı. Fransiya Rurni basıp alıwı kerek bolǵanınan kóre kóbirek finanslıq hám diplomatik zálel alıp kelgenin tusindi hám rejege ámel etdi. Sırtqı jumıslar ministrleriniń konferensiyası Shveysariyaniń Lokarno kurortida ótkerilip, joba boyınsha kelisip aldılar. Birinshi shártnama eń áhmiyetlisi edi: Belgiya, Fransiya hám Germaniya shegaraların óz-ara kepillik beriw. Shegaralar Angliya hám Italiya tárepinen kepillik berilgen. Ekinshi hám úshinshi shártnamalar Germaniya hám Belgiya, Germaniya hám Fransiya ortasında bolajaq dawlar boyınsha arbitrajni shaqırdı. Tórtinshi hám besinshisi Germaniya hám Polsha, Germaniya hám Chexoslovakiya ortasındaǵı soǵan uqsas arbitrlıq shártnamaları edi. Polsha, atap aytqanda, Chexoslovakiya da Lokarno kelisimleri abayın sezim etdi jáne bul shártnamalar olardı ishontirishga urınıw edi. Dawes jobası sebepli Germaniya endi úzliksiz reparatsiya tólewlerin ámelge asırdı. Lokarno kelisimleriniń tabısı Germaniyanıń Milletler Ligasına qabıl etiliwine alıp keldi. 1926 -jıl sentyabrde onıń turaqlı aǵzası retinde máslahátshi ornın iyeledi. Nátiyjede pútkil Evropada „Lokarno ruhi“ payda boldı — bul tınıshlıqqa erisiw múmkinligi jáne bul tınıshlıqtı kepillikleytuǵın turaqlı sistemanı ańlatpalaǵan.
1929 -33-jıllardaǵı Ullı Depressiya Fransiya daǵı keyipti buzdi hám Germaniyanı ekonomikalıq qıyınshılıqlarǵa, kúshli ishki qattı tınıshsızlanıwlar hám kóterilislerge alıp keldi. 1933-jıldan baslap Adolf Gitler dáwirinde Germaniya Evropada agressiv siyasat júrgize basladı. Usı waqıtta, 1930 -jıllarda Fransiya charchagan, siyasiy tárepten bolınıp ketken hám birinshi náwbette, fransuzlar taǵı úshinshi ret óz topıraǵında urıs etiwleri hám taǵı óz jigitleriniń úlken bólegin joq etiwlerinen qáweterde edi. Fransiya xalqıniń turaqlılıǵı, nemis shabıwılıniń kóp sanlı kúshin ustap turıw qıyın bolıwın anglatardi. Germaniya hár bir fransuz askari ushın jawınger jas daǵı eki kisin maydanǵa qoyıwı múmkin edi. Sonday etip, 1930 -jıllarda fransuzlar ózleriniń ingliz birlespeshileri menen Germaniyanı tınıshlantırıw siyasatın alıp bardi hám Reynlandiyaniń remilitarizatsiyasiga juwap bermadilar, bul Germaniya armiyasın Fransiya shegarasıniń keńlew bólegine kiriwine sebep boldı.