Xx ásir baslarında Fransiya -germaniya munasábetleri Mazmunı : Kirisiw I bap. XIX ásir aqırı XX ásir baslarında Fransiya -germaniya munasábetleri

II. 2. Evropa Birlespeindegi Fransiya -Germaniya sherikliginiń asası
1948-jıl basında fransuz mámleket xızmetinde nemislar menen shártlesiwdi, soniń menen birge, Germaniyanı óz ishine alǵan integraciyalasqan Evropanı qollap -quwatlaytuǵın zárúrli jetekshiler bar edi. Fransiyanıń Evropa departamenti Rur-Lorraine-Lyuksemburg aymaǵı ushın hámmege teń haqılı kómir hám polat shártlesiwi ústinde islep atır. Bir fransuz mámleket xizmetkeri „aste-aste rawajlanıp atırǵan Batıs shólkemi sheńberine qosılıp ketetuǵın Fransiya -Germaniya ekonomikalıq hám siyasiy birlespesiniń tiykarların jaratıwin“ usınıs etdi. Deyton fransuz basshıları nemislar menen sheriklikti integraciyalasqan Evropa jolında tiykarǵı faktor retinde kóriwlerin qatań suwretleb berdi.
Ámeliy dárejede, Batıs Germaniya hám Fransiya ortasındaǵı sheriklik dárejesiniń asıwı da Gollniń AQShdan ǵárezsiz túrde kúsh blokın qurıw qálewi menen baylanıslı bolǵan. Adenauer ele da basıp alınǵan Batıs Germaniya mámleketi ushın tolıq huqıqlardı alıw, sonıń menen birge, sovet abayınan qorǵaw ushın batıs strukturalarǵa demde qosıwǵa imtildi. AQShǵa ǵárezlilik mashqalası hesh bolmaǵanda DeGol óz lawazımında qolar eken (mısalı, Germaniya parlamenti Yelisey shártlesiwine NATOni qollap –quwatlaytuǵın kirisiwdi kirgizgen, bul Fransiya húkimetin saldamlı tańlanıwda qaldırǵan ) awrıwlı noqat bolıp qalıp atır. Biraq, olardıń sheriklikti kúsheytiwge bolǵan ulıwma qızıǵıwshılıqı ele da ámeldegi hám tiyisli puqaralıq jámiyeti tárepinen kúshli qollap -quwatlandı, sebebi bul eki xalıq ortasında keyingi qan tógiliwin aldın alıwdıń eń jaqsı sheshimi retinde ko'rildi.
Izbe-iz, Evropa birliginiń tiykarlawshisi hám bas arxitektorı retinde suwretlengen Jan Monne 1950-jıl 9 -mayda fransuz Shuman rejesin járiyaladı, bul bolsa bir jıldan keyin Evropa kómir hám polat jámiyetshiliginiń (ECSC) dúziliwine alıp keldi. Joba Fransiya hám Germaniyanı jarawtirishga alıp keldi. Siyasiy Evropa integraciyası o'qi, bunnan tısqarı, joba Evropa armiyasıniń usınısın járiyaladı. Bul 1952-jılda Evropa qorǵaw jámiyetshiliginiń (EDC) shártnamasın qol qoyıwǵa alıp keldi. Bunday jámiyetshilikti shólkemlestiriwden tiykarǵı maqset áskeriy hám qawipsizlik salasında Fransiya -Germaniya sherikligi arqalı „Evropa qawipsizlik ayriqshaligini“ jaratıw edi.
Tap sonday, Germaniya ekonomika ministri Lyudvig Erxard Germaniya ekonomikasında sezilerli evolyutsiya hám Federativ Respublikası, oniń Evropa qońsılasları ortasında bekkem, jaqsı ornatılǵan sawda baylanısların jarattı. Keyinirek, 1958-jılda Rim shártnaması kúshke kirgeninde, nemis milleti, onıń Batıs Evropadaǵı burınǵı jábirleniwshileri ortasında payda bolǵan jańa siyasiy hám ekonomikalıq munasábetlerdi bekkemlew, qollap-quwatlaw juwapkerligin óz moynına aldı. Onıń janındaǵı shártnama qaptal pitimlerdi óz ishine alǵan bolıp bajıxana birlespein jaratadı hám báseki mexanizmin tuwrı islewi ushın zárúr bolǵan qaǵıydalardı ornatadı.
Suwıq urıs dáwirinde Sovet Birlespesi abayı menen Batıs Germaniya óziniń milliy qawipsizligin Batıs Evropaǵa qayta integraciyalashuvdan qıdırdı. Fransiya bolsa Ullı Millet retinde qayta tikleniwge intildi. Urıstan keyingi Fransiya -Germaniya sherikligi 1963-jıl 22-yanvarda Sharl de Goll hám Konrad Adenauer tárepinen imzolangan Yelisey shártnamasına tiykarlanadı [36]. Shártnamada sırtqı siyasat, ekonomikalıq hám áskeriy integraciya hám studentler tálimi almasinuvi boyınsha qospa sheriklik tuwrısında bir qatar kelisimler bar edi.
Sharl de Goll hám Konrad Adenauer. 1961-jıl
Fransua Mitteran hám Helmut Kol. 1987-jılda
Shártnama sol waqıttaǵı qıyın siyasiy jaǵdaylarda imzolangan hám Fransiya hám de Germaniya daǵı qarsılası partiyalar, sonıń menen birge, Ullı Britaniya hám AQSh tárepinen sın pikir etilgen. Birlesken Korollıǵılıq hám Qospa Shtatlardıń qarsılıgına qosımsha kirisiw juwap berdi, ol jaǵdayda olar (sonday-aq NATO) menen jaqın sheriklik hám Germaniyanı qayta birlestiriw maqset etilgen.
Shártnama Evropa integraciyasın hám transatlantik munasábetlerde Franko-Germaniya sherikligin bekkemlewde kóp zatqa eristi.
Fransiya -Germaniya sherikliginiń dáslepki konsepsiyası Yelisey shártnamasınan talay uzaqqa barıp taqaladı hám Evropadaǵı ásirler dawamında franko-german urısların jeńip ótiwge tiykarlanǵan. Bul eramizǵa shekemiy 843-jılǵı verden shártnaması bóliniwinen aldın ámeldegi bolǵan Ullı Karlniń Evropa imperiyasiniń qayta tikleniwi menen salıstırıwlandi.


Juwmaq
Fransiya hám Germaniya ortasındaǵı munasábetler yamasa Franko-Germaniya munasábetleri Evropanıń siyasatınıń ajıralmaytuǵın bólegin quraydı, hár eki mámleket de Evropa Birlespesiniń tiykarlawshilari hám tiykarǵı jetekshi aǵza mámleketleri.
Ulrix Krotsdiń sózlerine kóre, 1871-jıldan beri eki mámleket ortasındaǵı ulıwma munasábetler ush úlken dáwirdi óz ishine aladı : „irsiy kek“ (1945-jılǵa shekem), „kelisiw“ (1945-1963) hám 1963-jıldan baslap Franko-Germaniya doslıǵı (fransuzsha: Amitié franco-allemande; nemissha: Deutsch-Französische Freundsshaft) dep atalǵan „maxsus munasábetler“de óz ańlatpasın tapqan. Evropa Birlespesi kontekstinde eki mámleket ortasındaǵı sheriklik úlken hám jaqın bolıp tabıladı. Fransiya, ásirese, Prezident Sharl de Goll dáwirinde, geyde yevroskeptik bolǵan sonda da, Fransiya -Germaniya kelisimleri hám sheriklikleri mudamı Evropa integraciyası ideyaların ilgeri jıljıtıw ushın gilt bolıp kelgen.
Sońǵı waqıtlarda Fransiya hám Germaniya Evropa Birlespesiniń keyingi integraciyalasuwınıń eń ǵayratlı tárepdarları qatarında. Olar geyde „egizek dvigatel“ yamasa „tiykarǵı mámleketler“ retinde suwretlenedi¹⁷. 2017-jıl 28-aprelde eki mámleket ortasındaǵı munasábetler bekkemligi ramzi bolǵan Reyn dáryası arqalı Strasburgdan Kelga ótetuǵın tramvay jolı ashıldı.
1880-jıldan keyin Germaniya xalqı hám ekonomikasıniń tez ósiwi Fransiyanı barǵan sayın arqada qaldırdı. 1890 -jıllarda munasábetler jaqsı bolıp qaldı, sebebi Germaniya Afrika koloniyalari boyınsha Britaniya menen qıyınshılıqlar waqtında Fransiyanı qollap -quwatladi. Hár qanday uzaq dawam etip atırǵan uyqaslıq 1905-jılda, Germaniya Fransiyanıń Marokashga dawalarına agressiv dushpanlıq pozitsiyasini iyelegeninde, joq qılıw boldı. Urıs haqqında boljaw Fransiya Angliya hám Rossiya menen baylanısların bekkemledi.¹⁸
XIX ásirdiń 90 -jıllarındayaq Germaniya imperalizmniń ushiga shıqqan wákilleri keń kólemde jırtqıshlarsha qaraqshılıq jobaların propaganda etetuǵın Pangerman birlespe dep atalǵan arnawlı shólkem dúzdiler. Ol birlespe óziniń awızsha hám baspasóz arqalı alıp barǵan propogandasida ingliz, fransuz, Belgiya, Portigaliya mámleketlerin basıp alıwdı, Fransiyaniń temir ruda alınatuǵın shegara rayonların pútkil Belgiyanı, Gollandiyanı, Skandinaviya mámleketleri hám hátte Germaniya menen birlespe bolǵan Avstriya aymaǵın Germaniyaǵa qosıp alıwdı talap etip shıqtı.
Fransiya hám Germaniya ortasındaǵı munasábetler yamasa Franko-Germaniya munasábetleri Evropanıń siyasatınıń ajıralmaytuǵın bólegin quraydı, hár eki mámleket de Evropa Birlespesiniń tiykarlawshilari hám tiykarǵı jetekshi aǵza mámleketleri.
Ulrix Krotsdiń sózlerine kóre, 1871-jıldan beri eki mámleket ortasındaǵı ulıwma munasábetler ush úlken dáwirdi óz ishine aladı : „irsiy kek“ (1945-jılǵa shekem), „kelisiw“ (1945-1963) hám 1963-jıldan baslap Franko-Germaniya doslıǵı (fransuzsha: Amitié franco-allemande; nemissha: Deutsch-Französische Freundsshaft) dep atalǵan „maxsus munasábetler“de óz ańlatpasın tapqan. Evropa Birlespesi kontekstinde eki mámleket ortasındaǵı sheriklik úlken hám jaqın bolıp tabıladı. Fransiya, ásirese, Prezident Sharl de Goll dáwirinde, geyde yevroskeptik bolǵan sonda da, Fransiya -Germaniya kelisimleri hám sheriklikleri mudamı Evropa integraciyası ideyaların ilgeri jıljıtıw ushın gilt bolıp kelgen.
Sońǵı waqıtlarda Fransiya hám Germaniya Evropa Birlespesiniń keyingi integraciyalasuwınıń eń ǵayratlı tárepdarları qatarında. Olar geyde „egizek dvigatel“ yamasa „tiykarǵı mámleketler“ retinde suwretlenedi. 2017-jıl 28-aprelde eki mámleket ortasındaǵı munasábetler bekkemligi ramzi bolǵan Reyn dáryası arqalı Strasburgdan Kelga ótetuǵın tramvay jolı ashıldı.
Fransiyanıń da, Germaniyanıń da dáslepki tariyxı Ullı Karl dáwirine barıp taqaladı. Karlniń úlken imperiyasi zamanagóy Fransiya hám Germaniyanıń kóp bólegin, sonıń menen birge, Gollandiya, Belgiya, Lyuksemburg, Shveytsariya, Avstriya, Sloveniya hám Arqa Italiyanı óz ishine alǵan.
Ullı Karlniń balası Lui Piousniń ólimi hám 843-jılǵı verden shártnamasında Franklar imperiyasiniń keyingi bóliniwi birden-bir mámlekettiń tawısıwın kórsetdi. Batıs hám Arqa qirallıqlarınıń xalqı salıstırǵanda birdey til gruppalarına iye bolsa -da (Batıs Fransiyada gall-rum, Arqa Fransiyada nemis), Orta Fransiya materiallıq tárepten bay til miyraslarına iye edi. Aymaq shama menen Meuse hám Reyn dáryaları aralıǵinda bolǵan hám tez arada taǵı bólingen. 880-jılǵi Ribemont shártnamasınan keyin, batıs hám arqa qirallıqları ortasındaǵı shegara shama menen 600 jıl dawamında derlik ózgeriwsiz qaldı. Germaniya Italiya menen kóp ásirlik baylanısıwdı dawam ettirdi, Fransiya bolsa Angliya menen munasábetlerdi tereńlestirdi.
Dáslepki hám sońǵı orta ásirlerde az-azdan materiallıq biyganalasuwǵa qaramay, social hám materiallıq óz-ara baylanıslar latin tili hám franklar ruxaniyları hám zadaganlariniń ústinligi sebepli saqlanıp qaldı.
1948-jıl basında fransuz mámleket xızmetinde nemislar menen shártlesiwdi, soniń menen birge, Germaniyanı óz ishine alǵan integraciyalasqan Evropanı qollap -quwatlaytuǵın zárúrli jetekshiler bar edi. Fransiyanıń Evropa departamenti Rur-Lorraine-Lyuksemburg aymaǵı ushın hámmege teń haqılı kómir hám polat shártlesiwi ústinde islep atır. Bir fransuz mámleket xizmetkeri „aste-aste rawajlanıp atırǵan Batıs shólkemi sheńberine qosılıp ketetuǵın Fransiya -Germaniya ekonomikalıq hám siyasiy birlespesiniń tiykarların jaratıwin“ usınıs etdi. Deyton fransuz basshıları nemislar menen sheriklikti integraciyalasqan Evropa jolında tiykarǵı faktor retinde kóriwlerin qatań suwretleb berdi.
Ámeliy dárejede, Batıs Germaniya hám Fransiya ortasındaǵı sheriklik dárejesiniń asıwı da Gollniń AQShdan ǵárezsiz túrde kúsh blokın qurıw qálewi menen baylanıslı bolǵan. Adenauer ele da basıp alınǵan Batıs Germaniya mámleketi ushın tolıq huqıqlardı alıw, sonıń menen birge, sovet abayınan qorǵaw ushın batıs strukturalarǵa demde qosıwǵa imtildi. AQShǵa ǵárezlilik mashqalası hesh bolmaǵanda DeGol óz lawazımında qolar eken (mısalı, Germaniya parlamenti Yelisey shártlesiwine NATOni qollap –quwatlaytuǵın kirisiwdi kirgizgen, bul Fransiya húkimetin saldamlı tańlanıwda qaldırǵan ) awrıwlı noqat bolıp qalıp atır. Biraq, olardıń sheriklikti kúsheytiwge bolǵan ulıwma qızıǵıwshılıqı ele da ámeldegi hám tiyisli puqaralıq jámiyeti tárepinen kúshli qollap -quwatlandı, sebebi bul eki xalıq ortasında keyingi qan tógiliwin aldın alıwdıń eń jaqsı sheshimi retinde ko'rildi.
Izbe-iz, Evropa birliginiń tiykarlawshisi hám bas arxitektorı retinde suwretlengen Jan Monne 1950-jıl 9 -mayda fransuz Shuman rejesin járiyaladı, bul bolsa bir jıldan keyin Evropa kómir hám polat jámiyetshiliginiń (ECSC) dúziliwine alıp keldi. Joba Fransiya hám Germaniyanı jarawtirishga alıp keldi. Siyasiy Evropa integraciyası o'qi, bunnan tısqarı, joba Evropa armiyasıniń usınısın járiyaladı. Bul 1952-jılda Evropa qorǵaw jámiyetshiliginiń (EDC) shártnamasın qol qoyıwǵa alıp keldi. Bunday jámiyetshilikti shólkemlestiriwden tiykarǵı maqset áskeriy hám qawipsizlik salasında Fransiya -Germaniya sherikligi arqalı „Evropa qawipsizlik ayriqshaligini“ jaratıw edi.