Xxvii bob. Nafosaò Òarbiyasi badiiy did va go‘zallikka muhabbatni tarbiyalash

BADANÒARBIYADA XALQ O‘YINLARIDAN FOYDALANISH
Mustaqil mamlakatimiz yoshlarini har tomonlama kamol
topgan shaxs qilib tarbiyalashda jismoniy tarbiyaning, qolaversa,
milliy jismoniy tarbiya usullarining ahamiyati katta. Qadim
zamonlarda milliy sport, harakatli va ko‘ngilochar o‘yinlardan ota-
bobolarimiz, momolarimiz bayramlarda, sayllarda keng foyda-
lanishgan. Navro‘z, hosil bayramlari, ramazon hayit, Qurbon
hayit va boshqa bayramlarda uzoqqa chopish, kurash, ko‘pkari
kabi xilma-xil o‘yinlar, ko‘ngilochar tomoshalar o‘tkazilgan.
Milliy jismoniy mashqlar, sport va harakatli o‘yinlarning
xilma-xilligi ularni o‘quv-tarbiya jarayonining juda ko‘p sohalarida
qo‘llash imkonini beradi. Kuni uzaytirilgan juda ko‘p guruhlarda
har xil harakatli o‘yinlar o‘tkazish, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
bilan har xil o‘yinlar uyushtirish, maxsus guruhlarda qiziqarli va

---

432
bajarilishi oson bo‘lgan mashqlar tashkil etish o‘quvchilar harakat
faoliyatlarini to‘g‘ri shakllantirishga katta yordam beradi.
Quyida maktablarda o‘quv-tarbiya jarayonida qo‘llash mumkin
bo‘lgan milliy sport, harakatli va ko‘ngilochar o‘yinlardan bir
nechtasini e’tiboringizga havola etamiz.
O‘yinda 2 tadan ortiq ishtirokchi qatnashishi mumkin. 15—20
metrlik masofaga 70—80 sm uzunlikdagi tayoq tik o‘rnatiladi. Har
bir o‘yinchi xuddi shunday tayoqni tik turgan tayoqqa qarab
uloqtiradi. Òayoqni ko‘p marta yiqitgan o‘quvchi g‘olib hisoblanadi.
„Kes-kes“.
Ishtirokchilar ikki guruhga bo‘linadilar. Birinchisi oldinda,
ikkinchisi orqada turadi. O‘qituvchining ishorasi bilan birinchi
guruh qochadi, ikkinchisi quvlaydi. Quvlovchi o‘yinchilar yetib
olsa, o‘zlari orqaga qochadilar, ushlanganlar quvlaydilar. O‘yin
ishtirokchilaridan ko‘pi ushlanib, ular soni oz qolguncha o‘ynaladi.
„Soqqa“.
O‘yin ishtirokchilari ikki qatorga tizilib turadilar. Birinchi
qatordagi o‘yinchilar qo‘lidagi to‘pni uzoqqa uloqtiradilar.
Ikkinchi qatordagi o‘yinchilar esa qo‘lidagi to‘p bilan uni
urishga harakat qiladilar. Agar o‘yinchi soqqani tekkizsa, bir ochko
beriladi. Navbat ikkinchi guruh o‘yinchisiga berilib, unga soqqani
uloqtirishga ruxsat etiladi. O‘yinda kamroq xatoga yo‘l qo‘yib,
ko‘proq ochko to‘plagan guruh g‘olib chiqadi. Soqqa sifatida to‘pdan
foydalanish mumkin.
„Qirq tosh“.
O‘yinchilar 3—4 guruhga bo‘linadilar. O‘yin estafeta shaklida
o‘tkaziladi. Hamma guruh qatorlarga orqama-orqa bo‘lib saflanadilar.
O‘qituvchining buyrug‘i bilan har bir guruh oldidagi o‘yinchilar
har qadamga tosh qo‘yib chiqadilar va belgilangan joydan qaytib
keladilar. Keyingi o‘yinchi esa shu yoyilgan toshlarni yig‘ib keladi.
O‘yinni birinchi bo‘lib tugatgan guruh g‘olib hisoblanadi. Òoshlar
o‘rnida tennis to‘plaridan ham foydalanish mumkin.
„Durra soldi“.
O‘yinchilar doira shaklida o‘tiradilar. Boshlarini tizzaga qo‘yib,
ko‘zlarini yumadilar. Bir o‘yinchi qo‘lidagi durrani biror o‘yinchi
orqasiga qo‘yadi, durra qo‘yilgan o‘yinchi boshlovchini quvib ketadi.
Boshlovchi o‘z joyiga o‘tirib olsa, keyingi o‘yinchi durrani qo‘yish
uchun aylanadi. O‘yin shu tariqa davom ettiriladi.

---

433
„To‘pni tepish“.
O‘yinchilar bir safga tiziladilar va ularning har qaysisi oldiga
to‘plar qo‘yiladi. Har bir o‘quvchi qo‘lini yerga qo‘yib, turgan
joyida 15—20 marta aylanadi. So‘ngra to‘g‘ri turib, to‘pni tepadi.
Qaysi o‘quvchi adashmay to‘pni tepsa, g‘olib hisoblanadi.
Bunday milliy va ko‘ngilochar o‘yinlarni maktab sharoitidan
kelib chiqib, o‘quvchilarning yoshi, jinsi va qiziqishlariga mos holda
qo‘llash mumkin.