Xxxv fəsil İctimai elmlərdə fənn proqramları Ümumi hissə a Giriş

Coğ.VIII.4. Şagird Qafqaz regionunu xarakterizə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Müvafiq tematik xəritələrdən istifadə edir və Avropa-Asiya arasında sərhəd çəkmək məsələsini təhlil edirsə (sərhədin keçirilməsinin alternativ variantlarını müzakirə edir və təhlil edirsə, onun üçün məqbul variantı əsaslandırırsa) və onu konturlu xəritəyə köçürürsə;
  
• 
  Siyasi və fiziki xəritələrdən istifadə etməklə ölkələri yerləşmələrinə əsasən qruplaşdırırsa; Qafqaz və ona daxil olan ölkələrin yerləşməsi barədə söhbət aparırsa;
  
• 
  Xəritədən istifadə edir və Qara dənizin və Xəzər dənizinin fiziki-coğrafi xarakteristikaları, əhəmiyyətli resursları barəsində xarakterizə edirsə (mineral, bioloji, rekreasiya) və ətraf mühiti mühafizə problemlərini səciyyələndirirsə; ətraf mühiti mühafizənin rolu və perspektivləri barədə öz fikirlərini deyə bilirsə;
  
• 
  Müvafiq tematik xəritələrdən, statistik informasiyadan istifadə edir və Qafqaz əhalisinin bir sıra xarakterik xüsusiyyətləri barədə mülahizə yürüdə bilirsə (məs.: demoqrafik, etnik, dini rəngarənglik);müvafiq konturlu xəritələri doldura bilirsə;
  
• 
  Xəritədən və mətndə axtarılmış informasiyadan istifadə etməklə Qafqaz üçün xarakterik olan əhəmiyyətli təbii resursları (neft, qaz, mineral sular, meşə və s.) təsvir edirsə, coğrafi obyektləri və təbii özünəməxsusluqları əks etdirirsə; Qafqazın müvafiq konturlu xəritəsini doldura bilirsə;
  
• 
  Tematik xəritələrin köməyi ilə Qafqazın təbii şəraitləri və resurslarını əhalinin ənənəvi təsərrüfat fəaliyyəti ilə (məs.: zonallıq və kənd təsərrüfatının ixtisaslaşdırılması) əlaqələndirirsə; cədvəldə Qafqaz ölkələrini qeyd olunan xarakterik xüsusiyyətlərə əsasən qruplaşdırırsa;
  
• 
  İnformasiya toplayır, Qafqazın təbii fəlakət hadisələri (zəlzələ, torpaq sürüşməsi, qar uçqunu, daşqın və s.), ətraf mühiti mühafizə problemləri (məs.: Qara dənizin və Xəzər dənizinin problemləri) barədə və onların mümkün həlli yolları ətrafında mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  Qafqaz regionunu əyani vasitələr nümunəsi ilə dünyanın başqa regionları ilə müqayisə edə bilirsə (yerləşmə, təbii şəraitlər, əhali və s.)oxşarlıq-fərqləri onun üçün məqbul formada əks etdirə bilirsə.
  

Coğ.VIII.5. Şagird qədim dövrdən bu günədək nəqliyyatın inkişafı barədə mülahizə yürüdə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Ona tanış olan nəqliyyat vasitələrini sadalayır və müxtəlif tip məhsulların daşınması zamanı onlardan istifadə etməyin səmərəliliyi barədə mülahizə yürüdə bilirsə (məs.: məsafə, xərclər, vaxt);
  
• 
  Müxtəlif tip nəqliyyat vasitələrinin inkişafı və fərqli təbii mühitlərdə onlardan istifadə etmə perspektivləri barədə mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  Ətraf mühit şəraitlərini və müvafiq səmərəli nəqliyyat vasitələrini cədvəldə qruplaşdıra bilirsə;
  
• 
  Müxtəlif nəqliyyat vasitələrinin ətraf mühitə mənfi təsiri barədə informasiya toplayırsa; ətraf mühit üçün təhlükəsiz müasir nəqliyyat növü yaratmaq barədə alimlərin nailiyyətləri ilə tanış olursa;
  
• 
  O, quru və dəniz marşrutlarını, hansılar ilə ki, Gürcüstan qonşu dövlətlərlə əlaqədədir, onları konturlu xəritəyə köçürə bilirsə;
  
• 
  Keçmişdə və müasir dövrdə Avropa ilə Asiya arasında birləşdirici nəqliyyat dəhlizi qismində Qafqazın rolu barədə mülahizə yürüdə bilirsə.
  

Coğ.VIII.6. Şagird iqtisadiyyatın inkişafında ticarətin rolu barədə mülahizə yürüdə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Əhəmiyyətli səyahətlər nəticəsində yaranmış ticarət yollarını konturlu xəritədə qeyd edə bilirsə (məs.: Böyük İpək yolu marşrutu);
  
• 
  Hər hansı bir əhəmiyyətli ticarət brendini seçir və iqtisadiyyatın inkişafında onun beynəlxalq və yerli əhəmiyyəti barədə mülahizə yürüdə bilirsə; onu konturlu xəritədə qeyd edirsə;
  
• 
  Kənd təsərrüfatı bazarının çeşidlərini tədqiq edir, yerdə istehsal edilmiş və idxal olunmuş məhsulları fərqləndirə bilirsə; nəticələri onun üçün arzuolunan formada təqdim edə bilirsə;
  
• 
  Ərzaq mağazasının çeşidini tədqiq edir, malları yerində istehsal olunmuş və idxal edilmiş məhsul kimi qruplaşdıra bilirsə; Gürcüstanın ərzaq məhsullarında idxalın rolu barədə mülahizə yürüdür və ixrac edən ölkələri konturlu xəritədə qeyd edə bilirsə;
  
• 
  Sənayenin (məs.: neft və təbii qaz sənayesi) və kənd təsərrüfatının (məs.: buğda və qəhvə istehsalı) bəzi sahəsinin məhsullarını seçə bilir, dünya bazarında bu məhsullara olan tələbatı tədqiq edir və iri ixracat və idxalçı ölkələri konturlu xəritədə qeyd edə bilirsə;
  
• 
  İdxal və ixrac anlayışlarını izah edə bilirsə; statistik materialın analizi əsasında müxtəlif məhsulların idxalçı və ixracatçı ölkələrini qruplaşdıra bilirsə.
  

İstiqamət: ətraf mühit və sosial sistemlər

Coğ.VIII.7. Şagird miqrasiya prosesinin özünəməxsusluqlarını xarakterizə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Demoqrafik məsələlər barədə mülahizə yürüdərkən müvafiq terminologiyadan istifadə edirsə;
  
• 
  Miqrasiyanın tiplərini (xarici, daxili, hərəəəkətli və s.) istiqamətə və vaxta əsasən fərqləndirə bilirsə;
  
• 
  Artıq tanıdığı miqrasiya tiplərini sadalayırsa; insanın mümkün miqrasiya səbəbləri barədə mülahizə yürüdür və müvafiq misallar gətirə bilirsə;
  
• 
  Fərd (bu prosesə qoşulmuş) və ölkə üçün (konkret miqrasiyanın haradan və haraya istiqamətlənmişdir) miqrasiyanın mümkün nəticələri barədə ehtimal yürüdə bilirsə;
  
• 
  Fərdi şəkildə və ya qrup halında iş zamanı cədvəlin vasitəsi ilə müxtəlif miqrasiyaları (könüllü və ya məcburi –quldarlıqdan trafikinqədək) və bu miqrasiyaların səbəb və nəticələrini qruplaşdıra bilirsə;
  
• 
  Statistik materialla tanış olur və iqtisadi, siyasi və ekoloji səbəblər nəticəsində xarici və daxili miqrasiya proseslərinin dəyişiklikləri barədə mülahizə yürüdürsə.
  

Coğ.VIII.8. Şagird urbanizasiya prosesini xarakterizə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Özünün yaşayış məntəqəsi barədə göstəricilər toplayır, kənd və şəhər məskənlərinin fotolarını müqayisə edir; fərqləndirici əlamətləri cədvəl şəklində təqdim edə bilirsə;
  
• 
  İnformasiya (ədəbiyyat, foto-şəkillər, xəritələr) toplayır və müasir meqapolis (aqlomerasiya, konurbanizasiya və s.) təsvir edirsə; onun üçün xarakterik olan əlamətləri sxem şəklində təqdim edirsə;
  
• 
  Gürcüstanda və başqa ölkələrdə yaşayış məntəqələrinə status verilmə meyarları ilə tanış olur, şərti işarələrin köməyi ilə xəritədə müxtəlif yaşayış məskəninin əhali sıxlığı və funksiyalarını xəritədə qeyd edirsə;
  
• 
  Marağa əsasən qitənin böyük şəhərləri barədə informasiya (plan, xəritə, foto-şəkil, statistik informasiya və s.) toplayır və onları müxtəlif əlamətə görə müqayisə edirsə (planlaşdırma, funksional rayonlaşdırma, infrastruktur, əhali və s.). nəticələri onun arzuetdiyi formada (cədvəl, sxem, təsvir, yazılı mövzu və s.) təqdim edirsə;
  
• 
  Parlaq meyarları seçir, bunların vasitəsi ilə Gürcüstanda və Avropada müxtəlif dövrlərdə urbanizasiyanın səbəb olduğu dəyişiklikləri qruplaşdırır; nəticələri cədvəl vasitəsi ilə əks etdirirsə;
  
• 
  İqtisadi və siyasi dəyişikliklər üzündən şəhərlərin funksiyalarının əldə edilməsi-itirilməsi nəticəsində yaranmış sosial problemləri tədqiq edirsə; müvafiq misallar gətirirsə.
  

Coğ.VIII.9. Şagird dünyada regionların bölünməsi prinsiplərini və ölkələrin təsnifatının əhəmiyyətli meyalarını xarakterizə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Xəritədən istifadə edir və fiziki-coğrafi, tarixi-mədəni, iqtisadi və siyasi əlamətə görə dünyada regionların bölünməsi xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirirsə;
  
• 
  Tədris xəritəsindən istifadə edir və strateji resurslarla (istilik-energetika) zəngin olan regionları müəyyənləşdirirsə; onları konturlu xəritədə qeyd edirsə;
  
• 
  Ölkənin şimal-cənub bölünməsi (iqtisadi inkişaf səviyyəsinin göstəricisi) xəritəsinə diqqət yetirir və ölkələri inkişafın səviyyəsinə əsasən cədvəldə qruplaşdırırsa;
  
• 
  İllüstrasiyaların təhlili əsasında ölkənin inkişaf səviyyəsinin göstəricisi olan xüsusi meyarları işləyib-hazırlayırsa (iş yerləri, ticarət obyektləri, orta əməkhaqqı, nəqliyyat, yaşayış yeri) və öz mülahizələrini bildirirsə;
  
• 
  İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə həyat tərzini müqayisə edirsə, oxşarlıq və fərqləri sadalaya bilirsə;
  
• 
  Zəngin və yoxsul ölkələrin təsərrüfatlarında istifadə olunan (inşaat materialı, isitmə vasitələri, nəqliyyat və yollar, elektrik enerjisi istehsalı və istehlakı və s.) əsas resurslar siyahısını tərtib və müqayisə edir; resurslar ilə iqtisadi inkişaf səviyyələri arasında mövcud olan əlaqələr barədə mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  İki region seçir və oxşar və fərqli əlamətlərə görə qruplaşdırırsa; oxşarlıq-fərqlənməyə səbəb olan əlamətlər barədə mülahizə yürüdə bilirsə.
  

Proqramın məzmunu

VIII sinif üçün məcburi məzmun məsələlərinin siyahısı

(Aşağıda sadalanan məsələlər bu sinif üçün ayrılmış bütün məzmunun 60%-ni təşkil edir).

1. 
   Coğrafi yerləşmə
   
2. 
   Dünya əhalisinin sayı
   
3. 
   Dünya əhalisinin sıxlığı
   
4. 
   Məskunlaşma formaları
   
5. 
   Miqrasiya
   
6. 
   Urbanizasiya
   
7. 
   Təsərrüfat strukturu
   
8. 
   Kənd təsərrüfatı
   
9. 
   Sənaye
   
10. 
    Turizm
    
11. 
    Nəqliyyat
    
12. 
    Rabitə
    
13. 
    Davamlı inkişaf
    
14. 
    Dövlət idarəçilik formaları
    
15. 
    Ərazi inzibati quruluşu
    
16. 
    Ölkələr inkişaf səviyyəsinə əsasən
    
17. 
    Regionlara bölünmə prinsipləri
    
18. 
    Əsas regionlar
    
19. 
    Qitələr ¹⁴
    
20. 
    Qafqazın coğrafiyası
    
21. 
    Qara dəniz və Xəzər dənizi (müəyyən sxemə əsasən coğrafi yerləşmə, təbii şəraitləri və resursları, əsas limanları, ekoloji şəraitləri)
    
22. 
    İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr.
    

_____________________

¹⁴Kursivlə verilmiş məzmun məcburi deyildir

VIII Sinif

Fövqəladə hallarda təhlükəsizlik

Standart

İstiqamətlərə əsasən ilin sonunda nail olunası nəticələr:

Şəxsi təhlükəsizliyin təminatı	Fövqəladə hallarda təhlükəsiz davranışın əsasları
Təh.VIII.1. Şagird yad yerdə təhlükəsiz hərəkət üçün yerində oriyentasiya vasitələrindən istifadə edə bilər. Təh.VIII.2. Şagird özünü xilasetmə hərəkətlərini və müvafiq tədbirləri təsvir edə bilər.	Təh.VIII.3. Şagird Gürcüstan üçün xarakterik olan fövqəladə vəziyyətlərin məğzini, başvermə səbəblərini və mümkün nəticələrini əlaqələndirə bilər. Təh.VIII.4. Şagird fövqəladə vəziyyətlərdə hərəkət və davranış qaydaları biliyini nümayiş etdirə bilər.

İlin sonunda nail olunası nəticələr və onların indikatorları

İstiqamət: Şəxsi təhlükəsizliyin təminatı

Təh.VIII.1. Şagird yad yerdə təhlükəsiz hərəkət üçün yerində oriyentasiya vasitələrindən istifadə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Yerində oriyentasiya üçün topoqrafik vasitələrdən və sadə naviqasiya cihazlarından istifadə edirsə;
  
• 
  Tanımadığı mühitdə oriyentasiya üçün müvafiq təbii işarələrdən və ya özünəməxsusluqlardan istifadə edirsə.
  

Təh.VIII.2. Şagird özünü xilasetmə hərəkətlərini və müvafiq tədbirləri təsvir edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Konkret situasiyaya müvafiq olaraq insanın özünü xilas etməsi üçün zəruri tədbirləri sadalaya bilirsə;
  
• 
  Konkret situasiyaya müvafiq olaraq insanın özünü xilas etmə hərəkətlərini ardıcıllıqla sadalaya bilirsə.
  

İstiqamət: fövqəladə hallarda təhlükəsiz davranışın əsasları

Təh.VIII.3. Şagird Gürcüstan üçün xarakterik olan fövqəladə situasiyaların məğzini, başvermə səbəbləri və mümkün nəticələri bir-biri ilə əlaqələndirə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Gürcüstan üçün xarakterik olan fövqəladə halları və onların başvermə səbəblərini təsvir edirsə;
  
• 
  Konkret fövqəladə halların səbəb olduğu mümkün nəticələri sadalaya bilirsə;
  
• 
  Fövqəladə halları başvermə səbəblərinə və nəticələrinə əsasən qruplaşdıra bilirsə.
  

Təh.VIII.4. Şagird fövqəladə hallarda hərəkət və davranış qaydaları biliyini nümayiş etdirə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Konkret fövqəladə hala müvafiq olaraq mümkün nəticələrdən yaxa qurtarmaq tədbirlərini təsvir edə bilirsə;
  
• 
  Konkret fövqəladə halın səbəb olduğu nəticələrin yüngülləşdirilməsi tədbirlərini təsvir edə bilirsə.
  

Proqramın məzmunu

Məcburi məzmun məsələlərinin siyahısı

(Aşağıda sadalanan məsələlər bu sinif üçün ayrılmış bütün məzmunun 60%-ni təşkil edir).

Fövqəladə hallar və təhlükəsizlik: fövqəladə halların məğzi, onların başvermə səbəbləri, təsnifatı və onunla bağlı əsas anlayışlar və ümumiləşmələr. Fövqəladə haldan yaxa qurtarmaq və mümkün nəticələri yüngülləşdirmək tədbirləri. Fövqəladə hallarda hərəkət və davranış qaydaları.

Gürcüstan üçün xarakterik olan təbii və texniki xarakterli fövqəladə hallardan: fövqəladə halların xarakteristikası. Onların səbəb olduğu zərərverici amillər. Ekoloji tarazlığın pozulması ilə əlaqədar fövqəladə hallar.

Topoqrafiya və naviqasiya: topoqrafik xəritələrin təyinatına və miqyaslarına əsasən təyinatı və təsnifatı. Xəritə üzərində məsafələrin ölçülməsi. Xəritə üzərində koordinatların köməyi ilə nöqtələrin qoyulması və nöqtələrin koordinatlarının müəyyənləşdirilməsi.Xəritələrdə relyefin tipik formalarının və detallarının tanınması. Yüksəkliklərin və yamacların ölçülməsi, görünüşlərinin müəyyənləşdirilməsi. Verilmiş bucaqların və məsafələrin vasitəsi ilə azimutla hərəkət və maneələrdən yan keçmək. Qlobal mövqe sistemlərinin (GPS) əsasları, özünüxilas tədbirləri və hərəkətlərinin öyrənilməsi.

IX Sinif

Tarix (Gürcüstan tarixi)

Standart

İstiqamətlərə əsasən ilin sonunda nail olunası nəticələr:

Zaman və məkan	Ətraf mühit və iqtisadiyyat	Dövlət idarəçiliyi və siyasət	Mədəniyyət və din
Tar.IX.1. Şagird Gürcüstanın tarixi-etnoqrafik guşələrini xarakterizə edə və bu guşələrin sərhədlərinin tarixi proseslərlə şərtlənmiş dəyişikliklərini xarakterizə edə bilər.	Tar.IX.2. Şagird müxtəlif tarixi dövr Gürcüstanında iqtisadi əlaqələrin inkişafı barədə mülahizə yürüdə bilər.	Tar.IX.3. Şagird gürcü dövlət idarəçiliyinin strukturunu xarakterizə edə bilər. Tar.IX.4. Şagird Gürcüstanda sosial münasibətlərin tarixini tədqiq edə bilər. Tar.IX.5. Şagird gürcü dövlətinin yaranmasına və inkişafına xarici və daxili amillərin təsirini təhlil edə bilər.	Tar.IX.6. Şagird Gürcüstanda mövcud olan dinlər və onların burada yayılmalarının tarixi səbəbləri barədə mülahizə yürüdə bilər. Tar.IX.7. Şagird gürcü mədəniyyətinin müxtəlif sahələrinin formalaşdırılması və inkişafı barədə mülahizə yürüdə bilər.

İlin sonunda nail olunası nəticələr və onların indikatorları

İstiqamət: Zaman və məkan

Tar.IX.1. Şagird Gürcüstanın tarixi-etnoqrafik guşələrini xarakterizə edə və bu guşələrin sərhədlərinin tarixi proseslərlə şərtlənmiş dəyişikliklərini xarakterizə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Qədim dövrdən bu günədək gürcü dövlətçiliyi və tarixi-coğrafi diyarların sərhədlərinin dəyişiklikləri barədə mülahizə yürüdə bilirsə; bu dəyişikliklərin başvermə səbəbləri barədə mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  Gürcü çarlıq-knyazlıqlarını və tarixi-coğrafi obyektlərini müxtəlif dövrlərə əsasən konturlu xəritəyə köçürə bilirsə.
  

İstiqamət: ətraf mühit və iqtisadiyyat

Tar.IX.2. Şagird müxtəlif tarixi dövr Gürcüstanında iqtisadi əlaqələrin inkişafı barədə mülahizə yürüdə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Müxtəlif dövrlərdə Gürcüstan ərazisindən keçən ticarət yollarını xəritədə qeyd edə bilirsə;
  
• 
  Müxtəlif dövrlərdə daxili və xarici ticarətin inkişafına mane olan və ya kömək göstərən daxili və xarici amilləri cədvəl vasitəsi ilə qruplaşdırır və onlar barəsində mülahizə yürüdürsə;
  
• 
  Gürcü pulunun tarixi barədə mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  Gürcüstanda nəqliyyatın inkişafı ilə bərabər ticarət əlaqələrinin necə dəyişdiyi barədə mülahizə yürüdürsə;
  
• 
  Gürcüstan ərazisində mövcud olan faydalı qazıntıların çıxarıldığı yerləri xəritədə qeyd edir və sənətkarlığın və ya sənayenin inkişafına onların çıxarılması kömək göstərmiş sahələr barədə söhbət apara bilirsə;
  
• 
  Öz nöqteyi-nəzərinə görə Gürcüstan iqtisadiyyatında xarici ölkənin idarəçiliyinin səbəb olduğu müsbət və mənfi dəyişikliklər barədə öz mülahizələrini yazılı şəkildə formalaşdıra bilirsə;
  
• 
  Gürcüstanda kənd təsərrüfatının, kənd təsərrüfatı texnikasının inkişafı ilə bərabər necə dəyişdiyi barədə mülahizə yürüdürsə, fərqli dövrlərdə Gürcüstanın müxtəlif guşələrində kənd təsərrüfatının ənənəvi sahələrinin inkişafını müqayisə edirsə;
  
• 
  Müxtəlif dövrlərdə bu və ya digər region ilə və ya məkanla Gürcüstanın iqtisadi qarşılıqlı əlaqələri barədə mülahizə yürüdə bilirsə.
  

İstiqamət: Dövlət idarəçiliyi və siyasət

Tar.IX.3. Şagird gürcü dövlət idarəçiliyinin strukturunu xarakterizə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Müxtəlif dövrün gürcü çarlığının dövlət quruluşu barədə mülahizə yürüdə bilirsə. Onlar arasında oxşarlıqlar və fərqlər aşkar edə bilirsə;
  
• 
  Müxtəlif dövrlərdə Gürcüstanda dövlət idarəçiliyi ilə strukturlarda həyata keçirilmiş islahatları xarakterizə və müqayisə edə bilirsə;
  
• 
  Keçmişdə və müasir dövrdə Gürcüstanın və başqa ölkələrin idarəçilik strukturlarını müqayisə edə bilirsə.
  

Tar.IX.4. Şagird Gürcüstanda sosial münasibətlərin tarixini tədqiq edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Müxtəlif dövrlərin sosial təbəqələrinin nümayəndələrini xronoloji cəhətcə qruplaşdıra bilirsə və onların qarşılıqlı münasibətləri barədə fikir yürüdə bilirsə. Məs.:
  

Dövr	Sosial təbəqələr
XI-XIII əsrlər	Zəngin aznaur, aznaur, kəndli – tacir-sənətkar
XV-XVIII əsrlər	Knyaz-aznaur, kəndli, tacir-sənətkar

• 
  Gürcüstanda urbanizasiya və miqrasiyanın başqa növləri nəticəsində baş vermiş sosial dəyişikliklər barədə mülahizə yürüdürsə. Müxtəlif tarixi dövrdə onların səbəblərini və nəticələrini müqayisə edirsə;
  
• 
  İslahatlar və inqilab nəticəsində sosial strukturlarda baş verən dəyişiklikləri təhlil edirsə;
  
• 
  Gürcüstanda müxtəlif dövrdə yaradılmış partiyalar barədə danışa bilirsə.
  

Tar.IX.5. Şagird gürcü dövlətinin yaranmasına və inkişafına xarici və daxili amillərin təsirini təhlil edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Cədvəlin köməyi ilə gürcü dövlətinin və ya dövlətlərinin (yaxud da knyazlıqlarının) yaranmasına səbəb olmuş xarici və daxili amilləri ayırır. Məs.:
  

Xarici amillər	Dövlət
Makedoniyalı İsgəndərin imperiyasının parçalanması a)Rusiyada 1917-ci il inqilabları b)I Dünya müharibəsi	1. Kartli çarlığı 2. Müstəqil Gürcüstan Respublikası

• 
  Gürcü dövlətçiliyinə təsir göstərmiş konkret xarici siyasi dəyişikliklər barədə mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  Xarici amillərin ölkənin daxili münaqişələrinə təsirini təhlil və müqayisə edirsə;
  
• 
  Müstəqilliklərini itirmiş dövlətləri cədvəldə xronoloji ardıcıllıqla qruplaşdıra bilirsə (yaxud tamamilə yox olmuşlar) və bu hadisənin baş verməsinə səbəb olmuş xarici və daxili amillərlə işarə edə bilirsə, Məs.:
  

Əsr	Dövlət	Xarici faktor	Daxili faktor
VI əsr	Kartli çarlığı	Sasanilər İranının güclənməsi	Mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi
XIX əsrin başlanğıcı	Kartli-Kaxeti çarlığı	Rusiyanın, İranın və osmanlının Qafqazda siyasəti	a)Ölkənin iqtisadi geriliyi b)Knyaz övladları arasında qarşıdurma
XX əsrin sonu	Sovet İttifaqı	Demokratik ölkələrlə qarşıdurma	a)Milli hərəkatın güclənməsi

• 
  Dünya müharibələrinin səbəb olduğu dəyişikliklər və bu dəyişikliklərin Gürcüstana əhəmiyyəti haqqında mülahizə yürüdürsə;
  
• 
  Beynəlxalq təşkilatların müasir Gürcüstanın dövlətçiliyinin inkişafına təsirini təhlil edə bilirsə.
  

İstiqamət: mədəniyyət və din

Tar.IX.6. Şagird Gürcüstanda mövcud olan dinlər və onların burada yayılmalarının tarixi səbəbləri barədə mülahizə yürüdə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Xristianlığa qədərki dövrün gürcü Allahlarını qruplaşdırır, onların funksiyalarına işarə edir, qədim Şərq, antik və digər bütpərəst panteonlarda analoqlarını axtarırsa;
  
• 
  Gürcüstanda bütpərəstliyin Kartli dövlətinin yaranmasından sonra hansı dəyişikliklərə məruz qaldığını təhlil edirsə (məs.: kəskin iyerarxiyalılığın müdafiəsi, yeni bütlərin gətirilməsi və s.);
  
• 
  Xristianlığın dövlət dini elan olunmasının gürcü dövlətinin xarici oriyentasiyasının müəyyənləşdirilməsində əhəmiyyətini təhlil edə bilirsə. Gürcü mədəniyyətinin inkişafında və gürcü etnosunun möhkəmlənməsində xristianlığın rolu barədə mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  Gürcüstanda xristianlığın dövlət dini elan olunmasının köməkçi və maneə amillərini cəmləşdirirsə, başqa xristian ölkələrinin tarixində onların analoqunu axtarırsa;
  
• 
  Gürcü kilsəsinin iki nümayəndəsini seçir və onların dini və mədəniyyət sahələrində fəaliyyətini müqayisə edə bilirsə;
  
• 
  Gürcüstanda müxtəlif dövrlərdə mövcud olmuş dinlərin və konfesiyaların siyahısını tərtib edə bilirsə və həm bir-birləri ilə, həm də dövlətlə onların əlaqələri barədə mülahizə yürüdürsə;
  
• 
  Müxtəli dövrlərdə gürcü kilsəsinin strukturunu təsvir edirsə və onun iyerarxiyasını xarakterizə edə bilirsə.