Yadroning bo’linish rеaktsiyalari

sxem alar
deb ataladi ( 0 'zDSt 2.721- 98).
Sxema loyihaga oid grafik hujjat bo'lib, unda buyum qismlarining
tarkibi va ular orasidagi bog'lanishlar ko'rsatiladi. Buyumlarni 
loyihalash, sozlash, nazorat qilish, tuzatish va ulardan foyda- 
lanish ham da mexanizm, asbob, moslama, inshoot va hokazo-
larning harakat (ish) jarayoni ketnna- ketligi sxemalarda tushun
tirib) beriladi.
Barcha sxemalar standart talabi bo'yicha chiziladi. Ular, 
asosan, to'g'ri burchakli proyeksiyalarda bitta ko'rinishda 
yoyilgan holda chiziladi. Zarur bo'lganda aksonometrik proyek- 
siyada chizilishi ham mumkin.
Sxemalar masshtabga rioya qilnnasdan chiziladi. Standart 
detallar uchun chizmalarda yozma tushuntirishlar berilnnaydi, 
ammo standart bo'lnnagan detallarga yozma tushuntirishlar 
berilishi shart. Sxemalarda mashina hamda mexanizmlarning 
yig'ish birliklari yaxlit tasvirlanadi va ular

---

sxema elem entlari
deyiladi. Bularga nasos, podshipnik, mufta va boshqalar kiradi. 
69
Sxemalarda buyum larga kirm aydigan elem entlar buyum 
uchun xizmat qiladigan bo'lsa, ular ingichka shtrix- punktir 
chiziq bilan tasvirlanadi. Lekin uning joyi va bajaradigan ishi 
tushuntirish m atni orqali ifodalanadi. Standart tom onidan 
quyidagi atam a va ta'riflar yetakchi tasnifli guruhlarda bel- 
gilangan.
1.
Sxema elem ent
— sxemaning tarkibiy qismiga kiruvchi va
m a'lum bir vazifani bajaruvchi, ammo m ustaqil ish baja- 
ruvchi, m asalan, nasos, transform ator, kom pressor, m ufta 
kabilar.
2
Moslama
— yagona konstruksiyaga ega bo'lgan elementlar 
yig'indisi, apparat, mexanizm biror buyumda aniq birvazifaga 
ega bo'lmasligi mumkin.
3.
Funksional guruh
— yagona konstruksiyaga kirm asa- da,
buyum da m a'lum bir vazifani bajaradigan elem entlar yig'in­
disi.
4.
Funksional qlsm
— m a'lum vazifani bajaruvchi funksional 
guruh va moslama elementi.
5.
Funksional zanjir
— m a'lum yo'nalishda ish bajaradigan 
chiziq, kanal, trakt.
6.
O ‘zaro bog'lanish chizig'i
— buyumdagi funksional qismlar
orasidagi bog'lanishni ko'rsatuvchi chiziq bo'lagi.

---

7.
O 'rnatish
— energetik inshootlarda sxemasi chiziladigan 
obyektning shartli nomi.
Sxemalarning tu ri va k o 'rinishlari 
( 0 ' z DSt 2.701). standart
barcha sanoat tarm oqlari b o'yicha sxema turlari va ko'rinish-
larini chizish uchun tasdiqlagan. Sxemalar buyumning tarkibiy 
elem entlari ham da ularning o'zaro bog'lanishlariga qarab 
harflar bilan belgilanadi:
S tr u k tu r a li sxem a
— buyum qism ining asosiy funk­
siyasini, o'zaro bog'lanishi va vazifasini aniqlaydi. Funksional 
qismlarini to 'g'ri to 'rtburchak shakllarda tasvirlash qabul qilin- 
g anbo'lib, ularga sxema elem entlarining raqami, belgisi, turi
yoziladi. Ba'zi elementlarni shartli grafik belgilarda tasvirlashga
yo'l q o 'yiladi.
2.
Funksional sxem ada
— buyum funksional qismlarining
ayrimlari yoki barchasida ro'y beradigan jarayonlar tasvirlanadi. 
Buyumning ish jarayonini o'rganishda va buyumni sozlashda, 
nazorat qilishda va ta 'mirlashda foydalaniladi.
3.
P rinsipial sxemada
— buyumning tarkibiy elementlari hamda
ular orasidagi bog'lanishlarning barchasi ko'rsatiladi. Shunga 
ko'ra, sxemaning bu turi buyumning ishlash jarayoni to'g'risida 
to 'la m a'lumot beradi.
4.
Birlashtirish (montaj) sxemasi
— buyum qismlari orasidagi
o'zaro birlashishlar ko'rsatiladi. U nda shunday birlashishlarni 
amalga oshirish vositasi b o 'Igan o 'tkazgich, kabel, truboprov

---

od
kabilar aks ettiriladi.